Rocznik Filozoficzny Ignatianum

Wstęp

Janusz Smołucha — 2024-03-29

Pierwsza część najnowszego tomu „Rocznika Filozoficznego Ignatianum” skupia się na tematyce obecności dziedzictwa kulturowego w cyberprzestrzeni. Przedstawia ona udostępnianie tego dziedzictwa przez instytucje kultury, takie jak muzea, biblioteki i archiwa, oraz inicjatywy podejmowane przez użytkowników Internetu. Autorzy omówili w swoich tekstach szeroko zakrojoną problematykę cyfrowej prezentacji obiektów kultury, posługując się wybranymi przykładami.

Introduction

Janusz Smołucha — 2024-03-29

The initial segment of the latest volume of the Ignatian Philosophical Yearbook is centered on the discourse surrounding the presence of cultural heritage in the cyber domain. It explores the dissemination of this heritage by cultural institutions such as museums, libraries, and archives, as well as initiatives undertaken by Internet users. The authors scrutinize a comprehensive array of topics concerning the digital presentation of cultural artifacts, employing carefully selected examples in their discourse.

Kilka uwag i obserwacji dotyczących digitalizacji i udostepniania online kolekcji muzealnych na przykładzie zbiorów zabytków starożytnego Egiptu

Leszek Zinkow — 2024-03-29

Artykuł jest dygresyjnym przeglądem kilku internetowych witryn muzeów, wybranych i uporządkowanych tematycznie według klucza naukowych zainteresowań autora, zwłaszcza w kontekście sposobu udostępniania online zgromadzonych zbiorów. Instytucje muzealne proponują rozmaite metody i zakresy prezentacji: od najprostszego zamieszczenia fotografii kilkudziesięciu najbardziej spektakularnych zabytków (tzw. highlights of the collection) po profesjonalne bazy danych obejmujące całość zasobów wraz z obiektami magazynowymi, wspomagane zaawansowanymi narzędziami przeszukiwania i w pełni naukową deskrypcją. Bez wątpienia w obliczu tego faktu poszczególne muzea różnie definiują profil adresatów swoich kolekcji prezentowanych online.

Uwagi na temat stopnia digitalizacji i udostępnienia rękopiśmiennych ksiąg miejskich średnich i małych miast ziemi krakowskiej w XIV–XVI wieku

Dorota Żurek — 2024-03-29

Artykuł ukazuje problematykę związaną z korzystaniem z najstarszych rękopiśmiennych ksiąg wpisów, będących jednymi z najstarszych wytworów kancelarii miejskich. Księgi te są podstawowym źródłem do badań nad najdawniejszymi dziejami miast polskich. Artykuł miał na celu po pierwsze ukazać, jaki jest stopień zachowania tego typu źródeł, po drugie – zasygnalizować stopień udostępnienia ich kopii cyfrowych w sieci. Stosując metody opisową i indukcyjną, zarysowano stan zachowania zasobu źródłowego ksiąg rękopiśmiennych wybranych miast oraz wskazano, w jakich kolekcjach archiwalnych i bibliotecznych są one przechowywane. Określono także, czy wymienione jednostki dostępne są w formie cyfrowej. Następnie przy wykorzystaniu metody statystycznej analizowano stopień rozproszenia ksiąg miejskich oraz stopień ich digitalizacji i udostępnienia.

Uwaga została skupiona na grupie sześciu miast leżących na obszarze dawnego województwa krakowskiego, reprezentujących ośrodki średnie i małe (Biecz, Bochnia, Ciężkowice, Nowy Sącz, Olkusz, Proszowice). Przeprowadzone analizy ukazują, że stopień digitalizacji i udostępniania tych źródeł jest niezadowalający, co w połączeniu z rozproszeniem archiwaliów – znacznym w przypadku niektórych miast, zwłaszcza Olkusza – nadal stanowi pewną barierę dla badaczy wykorzystujących tego typu źródła.

Cyfryzacja dorobku kulturowego Polonii w Nowej Zelandii

Dariusz Zdziech — 2024-03-29

Nowa Zelandia to jedno z najlepiej rozwiniętych państw świata. Pomimo ogromnej odległości od Polski zamieszkuje tam, począwszy od XIX w., wielu polskich migrantów. Celem artykułu jest przedstawienie aktualnej sytuacji zachowania archiwaliów dotyczących działalności Polaków w Nowej Zelandii oraz stanu ich cyfryzacji. Materiał źródłowy do tego typu badań posiadają archiwa oraz biblioteki państwowe w Nowej Zelandii. Jest on również dostępny w niewielkiej ilości jako cyfrowy zasób polskich organizacji w Nowej Zelandii, obecny na ich oficjalnych stronach internetowych. W Polsce kilka instytucji na własnych stronach internetowych także posiada cyfrowe wersje materiałów Polonii nowozelandzkiej. Dzięki zastosowanym metodom badawczym wskazano poziom cyfryzacji materiałów polonijnych. Podstawową tezą pracy jest stwierdzenie faktu znacznego rozproszenia dorobku kulturowego Polonii nowozelandzkiej, nie tylko pomiędzy instytucjami państwowymi w Nowej Zelandii i miejscowymi organizacjami polskimi, ale również poza jej granicami, w tym nad Wisłą. Głównym wnioskiem artykułu jest utworzenie na antypodach jednego, centralnego archiwum Polonii nowozelandzkiej posiadającego doświadczonych pracowników i dysponującemu środkami pozwalającymi na konsekwentne zachowywanie śladów naszej obecności w Nowej Zelandii.

Genealogia: nauka pomocnicza historii w cyberprzestrzeni

Bartłomiej M. Wołyniec — 2024-03-29

Genealogia jest tą nauką pomocniczą historii, która od pewnego już czasu obecna jest w cyberprzestrzeni. Deklasuje pod tym względem inne nauki pomocnicze historii, które pozostają daleko w tyle chociażby pod względem liczby wyświetleń w przeglądarce, będących efektem wyszukiwania stron internetowych. Stanowi to konsekwencję popularności badań genealogicznych, które w ostatnim czasie prowadzone są w znaczącej mierze nie przez naukowców, ale pasjonatów i genealogów-amatorów, którzy samodzielnie chcą zgłębiać historię swoich rodzin, a co za tym idzie – tworzyć rodzinne kompendia genealogiczne. O takim, a nie innym ukierunkowaniu badań świadczą także różnego rodzaju poradniki, które w ostatnim czasie ukazały się na polskim rynku wydawniczym. Oferują one czytelnikowi zarówno omówienie tradycyjnych narzędzi wykorzystywanych w badaniach genealogicznych, jak i tych nowoczesnych, związanych z postępem technologicznym i przedstawianiem informacji w formie cyfrowej. W rezultacie w niemal każdej tego typu publikacji zamieszczony został rozdział poświęcony charakterystyce funkcjonujących w Internecie serwisów i baz danych, które stanowią nieocenioną pomoc w badaniach genealogicznych.

Są nią także różnego rodzaju profile i grupy w mediach społecznościowych, które do tej pory pozostawały jednak niezauważone, tak przez naukowców, jak i popularyzatorów. Z tego też względu niniejszy artykuł poświęcony zostanie syntetycznemu omówieniu obecności genealogii w cyberprzestrzeni, zarówno w skali makro (duże serwisy i bazy internetowe), jak i mikro (niewielkie grupy w mediach społecznościowych). Celem artykułu jest bowiem ukazanie genealogii jako tej z nauk pomocniczych historii, która nie tylko odnalazła się w świecie cyfrowym, ale w nim zadomowiła i wciąż się rozwija.

Dziedzictwo kulturowe w Internecie – szanse i zagrożenia. Kilka przypadków błędnej recepcji sztuki w Internecie

Danuta Smołucha — 2024-03-29

Internet jest przestrzenią, która otworzyła nowe możliwości prezentowania dziedzictwa kulturowego. Wraz z rozwojem sieci użytkownicy zyskali dostęp do cyfrowych kopii książek, dzieł sztuki oraz wizualizacji 3D zabytkowych budowli i całych miast. Kontakt z kulturą za pośrednictwem mediów nigdy wcześniej nie był tak łatwy. Trudno nie docenić tych możliwości, szczególnie mając w pamięci niedawne czasy pandemii, kiedy to kontakt z kulturowym dorobkiem człowieka ograniczał się głównie do form online. Zasoby online to ogromny rezerwuar materiałów wszelkiego typu, z którego użytkownicy wybierają zazwyczaj te odpowiadające ich zainteresowaniom i preferencjom. Na stronach i platformach internetowych można znaleźć bogaty wachlarz multimediów, tekstów, zdjęć, filmów, symulacji i rekonstrukcji, materiałów związanych z każdym okresem kulturowej i artystycznej działalności człowieka. Różne są też źródła, z których zostały one zaczerpnięte. Duża część materiałów to cyfrowe kopie dzieł sztuki, skany manuskryptów, starodruków, starych fotografii i filmów, udostępnione na oficjalnych stronach instytucji kultury: muzeów, bibliotek czy archiwów. Jeszcze liczniejszą grupę stanowią zasoby, które zostały udostępnione w Internecie w efekcie spontanicznych, oddolnych praktyk jego użytkowników, udostępniających materiały pochodzące z ich prywatnych zbiorów. Są to m.in. zdjęcia wykonane eksponatom muzealnym, pomnikom i zabytkom, a także filmy kręcone w historycznych miejscach. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na problem prezentacji w cyberprzestrzeni treści związanych z dziedzictwem kulturowym oraz korzyści, jakie płyną z digitalizacji zasobów dziedzictwa kulturowego1. Rzadko zwraca się przy tym jednak uwagę na zagrożenia związane z rozpowszechnianiem tych materiałów online. Te same technologie, które pozwalają na prezentowanie obiektów kulturowych w cyfrowych mediach, prowadzą często do przedstawień daleko odbiegających od ich oryginalnego wyglądu, a czasem – do dekontekstualizacji. Zbyt duże zaufanie do możliwości współczesnej technologii może w efekcie prowadzić do degradacji kultury. W tekście przedstawiono przykłady podstawowych problemów związanych z tym zagadnieniem.

Narzędzia cyfrowe w edukacji i kulturze seniorów w kontekście pandemii SARS-CoV-2

Michał Szanduła — 2024-03-29

Celem przeprowadzonych badań jest próba oceny sposobu funkcjonowania Uniwersytetu Trzeciego Wieku działającego na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie w latach 2019–2022 w kontekście wykorzystania w procesie kształcenia narzędzi cyfrowych. Na podstawie zebranych danych i przeprowadzonej analizy podjęto próbę uzyskania odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jaka formuła została wówczas przyjęta, jeśli chodzi o sposób prowadzenia wykładów, organizowania uroczystości akademickich i innych wydarzeń naukowych oraz kulturalnych w okresie obowiązujących restrykcji sanitarnych spowodowanych pandemią SARS-CoV-2? Jaka była aktywność słuchaczy podczas zastosowania nowych metod i technik kształcenia? Czy narzędzia cyfrowe, wdrożone wówczas w celu realizacji zadań, znalazły zastosowanie po zniesieniu obowiązkowych restrykcji sanitarnych?

Szkolnictwo elementarne w niekanonicznej diecezji pińskiej w 1797 roku

ks. Jan Szczepaniak — 2024-03-29

Szkolnictwo elementarne prowadzone przez parafie i zakony katolickie obrządku łacińskiego na ziemiach polskich przyłączonych do Rosji w latach 1772–1795 aż do reformy systemu edukacyjnego wprowadzonej w 1803 r. nie były kontrolowane przez władze państwowe. Prowadziły one działalność na podstawie dawnego prawa polskiego lub zgodnie z zasadami wywodzącymi się z tradycji staropolskich, akceptowanymi przez władze kościelne i rodziców posyłających dzieci na naukę. Jedyną instytucją nadzorującą były władze kościelne, które zbierały informacje o stanie szkolnictwa oraz starały się wpływać na plebanów i władze zakonne, by organizowały szkoły elementarne przy każdej parafii i każdym klasztorze. Jesienią 1797 r. w niekanonicznej diecezji pińskiej funkcjonowało 147 szkółek parafialnych lub zakonnych. Szkoły te zorganizowano w 120 miejscowościach (72% ze 166 miejscowości, w których istniała świątynia parafialna lub zakonna nieparafialna). W porównaniu do stanu szkolnictwa elementarnego w ostatnich latach niepodległości Rzeczpospolitej liczba szkół znacznie wzrosła. Należy jednak pamiętać, że raporty z 1797 r. odnotowują każdą formę prowadzonego nauczania. W czasach Komisji Edukacji Narodowej nauczanie przy parafii i w klasztorach sierot i dzieci z ubogich rodzin, a także nauka prowadzona według starych wzorców traktowane byłyby jako nauczanie prywatne, nie szkoła formalna. Zwykle nie odnotowywano takich miejsc nauczania w spisach szkół. Jeśli za szkołę formalną działacze oświatowi uznawali tylko taką, której program pokrywał się z treściami zawartymi w elementarzu wydanym przez Komisję Edukacji Narodowej (nauka pisania i czytania, rachunki, katechizm i nauka powinności moralnych), to tak uczono tylko w 21 szkołach diecezji pińskiej (18%). Widoczne jest także trzymanie się przez duchowieństwo zasady, że szkoła elementarna, przeznaczona z zasady dla dzieci szlacheckich, powinna przygotowywać do nauki w szkołach wyżej zorganizowanych. Świadczy o tym prowadzenie w aż 47 placówkach nauczania języka łacińskiego (39%). W 140 szkółkach elementarnych rządcy parafii lub przełożeni zakonni odnotowali w raportach liczbę dzieci uczących się w szkołach. Jesienią 1797 r. w diecezji pińskiej uczyło się 1669 dzieci, w znakomitej większości chłopców. Do większości szkół uczęszczało kilku lub kilkunastu uczniów. Przeciętnie w szkole elementarnej diecezji pińskiej uczyło się wówczas 11,9 uczniów, czyli niewiele więcej niż w latach poprzedzających trzeci rozbiór Polski (wówczas średnio na szkołę przypadało 11,2 uczniów). Dziewczęta kształcono w 7 konwiktach prowadzonych przez zakony żeńskie, w których uczyło się 122 uczennic, według takich samych zasad jak w Polsce przedrozbiorowej. Wychowaniem i nauczaniem w nich zajmowało się 148 osób, 67 księży i zakonników oraz 81 pedagogów świeckich. Duchowni z zasady nie pobierali wynagrodzenia, uczyli bowiem w ramach obowiązków duszpasterskich. Nauczyciele świeccy za naukę w szkole byli wynagradzani przez plebanów, przełożonych zakonnych, rodziców, właścicieli ziemskich lub pobierali opłatę z funduszu kościelnego z tytułu posługi organisty lub kantora. Wynagrodzeniem za naukę mogła być pensja, dochody fundacyjne, akcydensy (opłaty okazyjne), użytkowanie ziemi ornej, sadu i ogrodu, opłaty uczniowskie, legaty pieniężne i naturalia.

Narodowa Demokracja w wyborach parlamentarnych w 1922 roku w powiatach kieleckim, jędrzejowskim i włoszczowskim

Karol Miernik — 2024-03-29

W listopadzie 1922 roku w odrodzonej Rzeczpospolitej odbyły się wybory do Sejmu i Senatu I kadencji. Główną prawicową opcją polityczną, która podjęła walkę o głosy wyborców, była Narodowa Demokracja. Do wyborów przystąpiła w szerszej koalicji, pod nazwą Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Niniejszy artykuł jest próbą opisu i analizy udziału tej siły politycznej na terenie jednego z okręgów wyborczych w województwie kieleckim, który obejmował trzy powiaty: kielecki, jędrzejowski i włoszczowski. Opierając się na źródłach archiwalnych oraz publikacjach prasowych, przyjrzałem się bliżej dwóm podstawowym formom prowadzenia przez endecję kampanii wyborczej. Pierwszą z nich było organizowanie otwartych spotkań z wyborcami, a drugą – oddziaływanie poprzez słowo drukowane. Na omawianym terenie silnymi wpływami cieszyła się lewicowa partia PSL „Wyzwolenie”, która odwoływała się do najliczniejszego elektoratu, jakim byli chłopi. Narodowa Demokracja w celu uzyskania satysfakcjonującego wyniku wyborczego musiała zatem podjąć walkę przede wszystkim o głosy tej warstwy społecznej.

Konotacje znaczeniowe wybranych dzieł Adama Lisika

Bogusław Szuba — 2024-03-29

Praca poświęcona jest problematyce wartości ideowo-znaczeniowych i estetyczno-przestrzennych w procesie kształtowania architektury. Pole badawcze skoncentrowano na wybranych dziełach Adama Lisika związanych z architekturą sakralną. Praca ma charakter rozważań natury teologiczno-estetycznej, stanowi resumé i wyraz głębokiego szacunku dla wieloletniego, bogatego dorobku twórczego Adama Lisika oraz swoistego rodzaju przekaz dla architektów poszukujących własnych ścieżek wiodących do rozwiązywania problemów związanych z kształtowaniem warstwy znaczeniowej przestrzeni architektury sakralnej. Intencją autora niniejszej wypowiedzi jest także zwrócenie uwagi na powiązania architektury z człowiekiem w subtelnej materii jego odczuć i refleksji. Wszak człowiek to nie tylko zbiór atomów i związków chemicznych, to również obdarzona psychiką, poszukująca transcendentalnych wartości swego życia istota duchowa. Ze względu na objętość praca została podzielona na dwie części.

Część I zawiera wprowadzenie, opis metody badań, tezę, stan badań oraz opis jednego z przykładów obiektów architektury sakralnej Adama Lisika stanowiący zapowiedź do dalszych rozważań, zamieszczonych w części II pracy, w której zawarto także podsumowanie przeprowadzonych rozważań, wnioski oraz bibliografię.