Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce

Wprowadzenie

Anna Błasiak — 2024-06-27

Chociaż od publikacji raportu Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa pod tytułem „Edukacja – jest w niej ukryty skarb” (Edukacja..., 1998) mija niebawem 30 lat, przedstawione w niej sformułowania nie tracą na aktualności. Komisja wskazała cztery główne aspekty kształcenia w XXI wieku: uczyć się, aby wiedzieć, działać, żyć wspólnie i być. Działania edukacyjne u schyłku ubiegłego wieku, jak stwierdzili twórcy raportu, koncentrowały się głównie na pierwszym z nich, w mniejszym stopniu na drugim, marginalizowały zaś dwa ostatnie.
Dalsza refleksja nad kompetencjami XXI wieku pogłębiła tę obserwację, poprzez nowe zdefiniowanie kluczowych atrybutów współczesnego człowieka: krytycznego myślenia, kreatywności, komunikacji oraz kooperacji (4K) jako kompetencji sprzyjających jego dobrostanowi.
W tym numerze „Edukacji Elementarnej w Teorii i Praktyce” przyglądamy się roli dwóch podstawowych kontekstów rozwojowych dzieci: rodziny i instytucji edukacyjnych w kształtowaniu kompetencji inter- i intrapersonalnych.
Zebrane w tym tomie artykuły skupiają się z jednej strony na roli i właściwościach środowiska rodzinnego dla kształtowania zarówno szeroko rozumianych kompetencji społecznych, jak i specyficznych umiejętności czy procesów takich jak rezyliencja.

Rola rodziny i przedszkola w kształtowaniu kompetencji społecznych dzieci w wieku przedszkolnym

Barbara Kalinowska-Witek — 2024-06-27

Celem artykułu jest wskazanie znaczenia kompetencji społecznych oraz potrzeby ich rozwijania u dzieci w wieku przedszkolnym. Celem jest również ukazanie roli i zadań rodziców i nauczycieli przedszkola w kształtowaniu u dzieci tych kompetencji. Przedmiotem analizy uczyniono wybrane definicje kompetencji społecznych oraz zapisy Podstawy Programowej Wychowania Przedszkolnego, a także dwie funkcje rodziny - wychowawczą i socjalizacyjną, które są szczególnie istotne dla rozwoju kompetencji społecznych dzieci. Problem badawczy dotyczy tego, jaka jest rola i zadania rodziców i nauczycieli przedszkoli w kształtowaniu kompetencji społecznych dzieci w wieku przedszkolnym. W celu uzyskania odpowiedzi na ten problem przeprowadzono analizę wybranych tekstów psychologiczno-pedagogicznych, stosując metodę desk research. Człowiek jest istotą społeczną, dla prawidłowego rozwoju i efektywnego funkcjonowania powinien nawiązywać właściwe relacje z innymi ludźmi. Dotyczy to również najmłodszego pokolenia. Rozwijanie kompetencji emocjonalnych i społecznych, a zwłaszcza kompetencji interpersonalnych, może pomóc dzieciom w nawiązywaniu satysfakcjonujących relacji z rówieśnikami oraz zmniejszyć ryzyko występowania zachowań niepożądanych. Największą odpowiedzialność za wychowanie i uspołecznianie dzieci ponoszą ich rodzice. W realizacji funkcji wychowawczej i socjalizacyjnej powinno ich wspierać przedszkole, dlatego tak istotna jest współpraca rodziców i nauczycieli przedszkoli.

Koncepcja społeczno-poznawcza Anne-Nelly Perret-Clermont podstawą teoretyczną kształtowania kompetencji społecznych dzieci w wieku przedszkolnym

Jolanta Sajdera — 2024-06-27

Dzieciństwo jest okresem życia człowieka, w którym interakcje z rówieśnikami stają się okazją do nabywania umiejętności społecznych. W artykule dokonano analizy zagadnienia kompetencji społecznych dzieci w wieku przedszkolnym w dwóch wymiarach: poznawczym, poprzez poszerzenie wiedzy o teoretycznych podstawach nabywania kompetencji społecznych oraz teleologicznym, poprzez prezentację sytuacji edukacyjnych wspierających nabywanie kompetencji społecznych w dzieciństwie. W pierwszej części scharakteryzowano pojęcie kompetencji społecznych wskazując na trudności definicyjne wynikające z różnych podejść teoretycznych w naukach społecznych. Następnie zaprezentowano sylwetkę szwajcarskiej badaczki Anne-Nelly Perret-Clermont wywodzącej się ze Szkoły Genewskiej i omówiono założenia koncepcji społeczno-poznawczej, która jest przykładem nurtu post-piagetowskiego w badaniach społecznych. W drugiej części przedstawiono komunikat z analizy trzech sytuacji zadaniowych stanowiących przykład praktycznego zjawiska konfliktu społeczno-poznawczego zastosowania w interakcjach dzieci sześcioletnich w przedszkolu. Opisano trzy rodzaje ćwiczeń plastyczno-konstrukcyjnych zachęcających dzieci do dzielenia się narzędziem, pomysłem i przestrzenią. Zwrócono uwagę na wyłanianie się umiejętności argumentacyjnych w trakcie interakcji oraz dylematy związane z organizowaniem pracy w zespołach dziecięcych.

Dlaczego warto i jak można rozwijać empatię u dzieci we wczesnym i średnim dzieciństwie

Anna Filip — 2024-06-27

Zdolność do reagowania empatią jest jednym z kluczowych elementów rozwoju społeczno-emocjonalnego, determinującym m.in. zachowanie jednostki wobec innych oraz jakość budowanych relacji. Wraz ze wzrostem różnorodności społecznej wzrasta potrzeba, aby dzieci, już od najmłodszych lat, chcąc zrozumieć postępowanie rówieśników i dorosłych różniących się od nich samych pod różnymi względami, potrafiły „wczuć się” w ich sytuację. Celem artykułu jest ukazanie znaczenia procesu i sposobów kształtowania empatii u dzieci. Artykuł rozpoczyna się od krótkiego wyjaśnienia teoretycznego konstruktu empatii oraz nakreślenia jej normatywnego rozwoju we wczesnym i średnim dzieciństwie. Przedstawia wnioski z badań wskazujących na związki zdolności do reagowania empatią z wieloma obszarami funkcjonowania społeczno-emocjonalnego dziecka. Omawia także czynniki środowiskowe, związane głównie z funkcjonowaniem dzieci w ramach grupy rówieśniczej i w relacji z nauczycielem, sprzyjające rozwijaniu empatii. Ukazane sposoby komunikacji, proponowane zabawy czy też elementy treningów, które na podstawie przeglądu literatury omówiono w tekście, mogą posłużyć jako źródło informacji dla praktyków zainteresowanych rozwijaniem empatii u dzieci. Środowisko przedszkolne i szkolne może odegrać kluczową rolę m.in. w wyłaniającej się prospołeczności dziecka, rozwoju jego moralnego rozumowania, budowaniu satysfakcjonujących relacji rówieśniczych i zapobieganiu agresywnym zachowaniom.

Szkoła i przedszkole jako miejsce wyzwań interpersonalnych dla dziecka z rodziny adopcyjnej lub zastępczej – perspektywa rodziców

Urszula Bartnikowska — 2024-06-27

W artykule przedstawiono teoretyczne założenia badań, z których wynika, że trauma wczesnodziecięca ma wpływ na tworzenie relacji. Podjęte badania miały na celu ukazanie specyfiki funkcjonowania interpersonalnego w szkole/przedszkolu dzieci z traumatycznymi doświadczeniami relacyjnymi z perspektywy rodziców adopcyjnych lub zastępczych. Celem praktycznym było rozpoznanie czynników wspierających i utrudniających rozwój interpersonalny tych dzieci. Główny problem badawczy brzmiał: z jakimi wyzwaniami interpersonalnymi mierzy się dziecko z wczesnodziecięcą traumą relacyjną uczęszczające do przedszkola/szkoły? W kolejnej części zaprezentowano metodologię. W badaniach wykorzystano podejście jakościowe. Metodami zbierania danych były wywiad fokusowy i netnografia. Materiał badawczy stanowiły wypowiedzi 21 rodziców adopcyjnych i zastępczych na temat funkcjonowania ich dziecka w szkole lub przedszkolu. W kolejnej części zostały przedstawione wyniki jakościowej analizy wypowiedzi rodziców (sekwencje tematyczne oraz wyłonione kategorie). Analiza doprowadziła do wyciągnięcia wniosków z badań. Badania potwierdziły, że pobyt w szkole/przedszkolu dziecka/ucznia z wczesnodziecięcą traumą relacyjną jest wyzwaniem dla samego dziecka, nauczycieli i rodziców. Dziecko potrzebuje dodatkowego wsparcia w tworzeniu relacji z nauczycielami i rówieśnikami. Zwykłe doświadczenia często są dla tego dziecka bardziej stresujące, więc ważne jest zrozumienie jego sytuacji, okazanie wsparcia ze strony dorosłych, moderowanie sytuacji między rówieśnikami, a czasem wręcz stworzenie innej niż tradycyjna szkoła/przedszkole przestrzeni edukacyjnej.

Dziecko – uczeń i jego potrzeby - z perspektywy nauczycielek szkół podstawowych i pedagogią Janusza Korczaka w tle

Małgorzata Zalewska-Bujak — 2024-06-27

Głównym celem artykułu jest ukazanie postrzegania dzieci - uczniów i ich potrzeb przez nauczycielki szkół podstawowych. Problemem badawczym jest pytanie dotyczące ujawnionego w świetle nauczycielskich narracji postrzegania dziecka – ucznia i jego potrzeb. Materiał badawczy zgromadzono drogą wywiadów swobodnych o charakterze jakościowym. Wywód rozpoczęto przedstawieniem wybranych ustaleń teoretycznych Janusza Korczaka. W dalszej kolejności ukazano postrzeganie dziecka – ucznia i jego potrzeb przez badane nauczycielki. Analizy wypowiedzi badanych nauczycielek ujawniły, że postrzegają one dzieci - uczniów jako obiekty do formowania i podtrzymują hierarchicznych układ nauczyciel – uczeń. Realizując potrzebę ciągłej kontroli, zewnętrznego stymulowania i ograniczając swobodę swoich podopiecznych, pozostają z dala od demokratycznej i rozwojowej wizji oddziaływań szkolnych oraz od korczakowskiego systemu antyautorytarnych oddziaływań. Mając na uwadze potrzebę praktyk nauczycielskich zgodnych z ideami humanizmu oraz poglądami Janusza Korczaka, warto w kształceniu nauczycieli (w trakcie studiów) i ich dokształcaniu (na kursach itp.) upowszechnić i zintensyfikować dbałość o rozwój ich osobowości, wspieranie samowiedzy, świadomości posiadanych doświadczeń i wzorców oraz konstruowanych na ich podstawie działań. W dalszej kolejności wzmacniać ich zdolności do przemyśliwania, projektowania i działania zgodnego ze współczesną myślą pedagogiczną zorientowaną na dziecko jako osobę aktywnie angażującą się w świat.

Kultura pedagogiczna rodziców jako czynnik sprzyjający kształtowaniu i wzmacnianiu rezyliencji u dzieci

Anna Błasiak — 2024-06-27

Przemiany społeczno-kulturowe z jednej strony stwarzają szanse rozwojowe, a z drugiej stanowią zagrożenie i wymuszają konieczność zmiany. Współczesny człowiek, aby nadążyć za tempem życia, musi reagować na zmiany, adaptować się do nich oraz aktywnie w nich uczestniczyć. Ważne staje się nabycie nowych umiejętności. Dlatego pojawiają się nowe oczekiwania i wymagania związane z wychowaniem rodzinnym najmłodszego pokolenia. W tej perspektywie ujawnia się zjawisko resilience/rezyliencji, które może być sposobem na dostosowanie się do zmiennych okoliczności oraz sprzyjać otwartości na modyfikację w warunkach pojawiających się barier i nieprzewidzianych wydarzeń życiowych. Kultura pedagogiczna rodziców jest zjawiskiem, które zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ w zależności od jej poziomu, może przyczyniać się do dobrostanu oraz sukcesu życiowego i edukacyjnego dziecka lub do jego niepowodzeń. Celem artykułu jest naukowa refleksja nad kulturą pedagogiczną rodziców w kontekście kształtowania rezyliencji u dzieci, która może być źródłem budowania i utrzymania ich psychicznej odporności i dobrostanu. Postawiono problem badawczy: w jaki sposób elementy strukturalne kultury pedagogicznej rodziców mogą przyczyniać się do kształtowania i wzmacniania rezyliencji dziecka? Dla realizacji postawionego celu zastosowano syntetyczno-analityczny przegląd literatury istotnej dla podejmowanej problematyki. Dokonane analizy odwołują się przede wszystkim do ujęcia kultury pedagogicznej rodziców przez Józefa Wilka oraz psychologicznych i pedagogicznych

Rodzicielskie fora internetowe, jako przestrzeń do dyskusji o rozwoju mowy dziecka

Ewa Miśkowiec — 2024-06-27

Rodzice, jako pierwsi wychowawcy i nauczyciele dziecka są zobowiązani do zagłębiania się w podstawy teorii i praktyki pedagogicznej, do której należy również prawidłowy rozwój mowy dziecka. Współcześnie ze względu na postępującą cyfryzację świata, internat stanowi jedno z popularniejszych źródeł porozumiewania się i zdobywania wiedzy. Takim szczególnym miejscem dla rodziców stają się rodzicielskie fora internetowe, które stanowią prężnie działającą przestrzeń do dyskusji między rodzicami, przekazującymi sobie informacje o własnych doświadczeniach rodzicielskich, w tym treściom z zakresu logopedii. W artykule zostaną przedstawione badania dotyczące analizy rodzicielskich for internetowych z zakresie dyskusji o rozwoju mowy dziecka. Obszar ten tak bogaty w informacje badawcze, stał się podstawą do poznania sposobów komunikowania się rodziców, przekazywania informacji, zadawania pytań i udzielania odpowiedzi, ich korzystny bądź niekorzystny wpływ na rozpowszechnianie wiedzy logopedycznej, jak również poznać kulturę wypowiedzi i przestrzegania zasad netykiety użytkowników korzystających z rodzicielskich forów internetowych. Zgromadzony materiał badawczy, dotyczący dyskusji opierających się na wiedzy logopedycznej na rodzicielskich forach internetowych przedstawiony został w formie cytowanych rzeczywistych wypowiedzi użytkowników, nie poddanych żadnej obróbce stylistycznej i językowej.

Kompetencje społeczno-emocjonalne przyszłych nauczycieli wczesnej edukacji

Zuzanna Joanna Zbróg — 2024-06-27

Badania polskie i międzynarodowe wykazują poważne zmiany w zachowaniu i samopoczuciu dzieci, młodzieży i dorosłych po okresie pandemii oraz w związku z narastającą presją sprostania oczekiwaniom współczesnego świata. Niezbędne staje się wprowadzenie na każdym etapie edukacji programów mających na celu systematyczne wzmacnianie odporności emocjonalnej uczniów i nauczycieli w szybko zmieniającej się rzeczywistości, w celu zachowania zdrowia oraz ukształtowania umiejętności lepszego radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych. Celem artykułu jest przedstawienie wyników części badań międzykulturowych dotyczących kompetencji w zakresie społeczno-emocjonalnego uczenia się (Social and Emotional Learning, SEL), polskich przyszłych nauczycieli pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Główny problem badawczy ujęto w pytaniu: Z jakich kompetencji SEL, Twoim zdaniem, powinni korzystać nauczyciele, aby skutecznie uczyć swoich uczniów? Zastosowano podejście oparte na teorii ugruntowanej z wykorzystaniem oprogramowania NVivo do wspomaganej komputerowo analizy danych. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankiety do badań jakościowych opracowany przez międzynarodową sieć badawczą CASEL (The Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning, casel.org). Przeprowadzone analizy dowiodły potrzeby, ale też możliwości systemowego rozwijania kompetencji zarówno intrapersonalnych, jak i interpersonalnych przyszłych nauczycieli w zakresie SEL jako podstawy nauczania tych umiejętności.

Funkcjonowanie społeczno-emocjonalne dzieci z grupy ryzyka dysleksji a działania profilaktyczne przedszkola i szkoły

Izabella Kucharczyk — 2024-06-27

Niniejszy artykuł jest próbą przedstawienia znaczenia funkcjonowania dzieci z grupy ryzyka specyficznych trudności w uczeniu się w obszarze społeczno-emocjonalnym i podejmowanych działań w przedszkolach/szkołach o charakterze działań profilaktycznych. W pierwszej części artykułu omówiono trudności w obszarze społeczno-emocjonalnym, z jakimi dziecko z grupy ryzyka specyficznych trudności w uczeniu się może się borykać już na poziomie przedszkola lub młodszych klas szkolnych, tj. z niskim poziomem kompetencji społecznych, zachowaniami internalizacyjnymi, mniejszymi umiejętnościami adaptacyjnymi, wycofaniem. Następnie omówiono zadania i rolę przedszkola i szkoły w podnoszeniu kompetencji kluczowych w zakresie sfery społeczno-emocjonalnej dzieci oraz możliwości wspierania prawidłowego rozwoju w tym obszarze dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnym szkolnym ze szczególnym uwzględnieniem dzieci z grupy ryzyka dysleksji. Jest to o tyle ważne, gdyż w szkołach interwencje podnoszące kompetencje społeczno-emocjonalne podejmowane są sporadycznie, a działania kadry pedagogiczne koncentrują się głównie na wyposażeniu dzieci w podstawową wiedzę niezbędną do nauczenia się czytania i pisania. Brak odpowiedniego treningu kompetencji emocjonalno-społecznych powoduje i pogłębia trudności i zaburzenia w reakcjach w różnych sytuacjach społecznych, stąd konieczność uwzględniania odpowiednich oddziaływań w procesie edukacyjno-wychowawczym.

Nauczyciel – nieformalny przywódca edukacyjny. Style przywódcze a style kierowania zespołem klasowym preferowane przez nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej szkół ogólnodostępnych i integracyjnych – komunikat z badań

Joanna Skibska — 2024-06-27

Nauczyciel jest nieformalnym przywódcą edukacyjnym, bowiem o jego roli decydują właściwości i efektywność działania. Jako lider planuje proces uczenia się i wyzwala w uczniach ich potencjał oraz wywiera wpływ i uczestniczy w kształtowaniu relacji rówieśniczych. Celem badań było wskazanie stylów przywódczych preferowanych przez badanych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej oraz ich uwarunkowań a także zbadanie korelacji pomiędzy stylami przywódczymi a stylami kierowania zespołem klasowym preferowanymi przez badanych nauczycieli szkół ogólnodostępnych i integracyjnych.

Przeprowadzone badania wskazują, że nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej zdecydowanie preferowali styl przywództwa autokratycznego, w którym lider – nauczyciel – nieformalny przywódca skupia się przede wszystkim na zadaniu wykonywanym podczas zajęć i jego weryfikacji. Z kolei jeśli chodzi o style kierowania zespołem klasowym to badani nauczyciele szkół ogólnodostępnych preferowali perswadujący styl kierowania zespołem a nauczyciele szkół integracyjnych styl kierujący oraz uczestniczący.

To co wynika z przeprowadzonych badań to fakt, że badani nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej bez względu na staż pracy, stopnień awansu zawodowego oraz rodzaj szkoły – ogólnodostępnej czy integracyjnej, przede wszystkim skupiali się na zadaniu, natomiast potrzeby uczniów nie były istotne w tym procesie. Zastanawia również pewna prawidłowość, że badani nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej, którzy nie ukończyli studiów podyplomowych oraz kursów, warsztatów i szkoleń preferowali zintegrowany styl przywództwa, który w równym stopniu nastawiony jest na zadanie i ucznia, co było charakterystyczne dla badanych nauczycieli szkół integracyjnych.

W obu badanych grupach nauczycieli stwierdzono występowanie istotnej statystycznie zależności pomiędzy preferowanymi stylami przywództwa a stylami kierowania zespołem klasowym

„Dla siebie i dla ciebie, uczniu” – o związkach mentalizowania nauczycieli z ich funkcjonowaniem w roli zawodowej i z rozwojem uczniów

Anna Rybka — 2024-06-27

Zawód nauczyciela należy do tych zawodów, w których kontakt z drugą osobą, procesy komunikowania, zaangażowania i wymiany emocjonalnej odgrywają istotną rolę. W tym kontekście, mentalizowanie rozumiane jako zdolność wyrażająca się w kompetencji do ujmowania stanów mentalnych własnych i drugiej osoby jako przyczyn zachowania (Białecka-Pikul, 2012) wydaje się stanowić jeden z filarów budowania satysfakcjonujących relacji z innymi, także relacji nauczyciel-uczeń. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie dostępnych badań dotyczących zdolności do mentalizowania u nauczycieli. Przegląd literatury sugeruje konieczność wyodrębnienia co najmniej dwóch grup badań w tym obszarze. Po pierwsze, badania koncentrują się wokół roli mentalizowania dla funkcjonowania nauczycieli w roli zawodowej, a po drugie – pokazują związki mentalizowania nauczycieli z funkcjonowaniem ich uczniów. Dokonany przegląd wskazuje, że mentalizacja może stanowić czynnik ochronny dla funkcjonowania nauczycieli oraz czynnik facylitujacy relacje w klasie i rozwój uczniów. Jednak wnioski powinny być formułowane z ostrożnością, bowiem badania nad tą problematyką prowadzone są od niedawna i zgromadzone dane wymagają pogłębienia i replikacji w dalszych badaniach.

Edukacja wrażliwa na traumę z perspektywy teorii przywiązania

Kamil Jezierski — 2024-06-27

Sytuacje mogące powodować uraz psychiczny takie jak przemoc, zaniedbanie i dysfunkcje rodziny dotykają istotną część dzieci. Odczuwanie zagrożenia w bliskiej relacji połączone z niedostępnością responsywnego dorosłego łagodzącego negatywne emocje dziecka prowadzi do pojawienia się toksycznego stresu (toxic stress) negatywnie wpływającego na rozwój mózgu. Stąd dzieci z historią traumy mogą w szkole przejawiać różnorodne problemy, w tym deficyt uwagi, nadaktywność i dysregulację emocji. Jednocześnie zagrażające doświadczenia w dzieciństwie (adverse childhood experiences) sprzyjają rozwojowi pozabezpiecznych stylów przywiązania, przez co dziecko znajdując się w środowisku szkolnym może z trudem ufać nauczycielom, czuć dużą presję i interpretować zachowania innych w kategoriach zagrożenia, ale też przeżywać silną frustrację w sytuacji niepowodzeń i mieć trudności w rozwiązywaniu konfliktów. Najpoważniejsze konsekwencje ma zdezorganizowany wzorzec więzi.

Trudności uczniów z historią traumy wymagają specyficznej odpowiedzi ze strony szkół, stąd powstał postulat edukacji wrażliwej na traumę (trauma-informed education). Z teorii przywiązania wynika, że w szkole najpierw należy zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego, przede wszystkim dzięki relacji z nauczycielem, który w obliczu problematycznych reakcji ucznia rozumie jego specyficzne potrzeby i aktywnie podtrzymuje z nim wymianę emocjonalną.

"Kim jestem w pracy" - źródła i determinanty w pracy opiekunów w żłobkach

Krystyna Heland-Kurzak — 2024-06-27

Ten artykuł analizuje sposoby, w jakie pracownicy opieki nad dziećmi pozycjonują swoje doświadczenie zawodowe w praktyce pracy (źródła) oraz bada, w jaki sposób postrzegają swoją pracę jako opiekunowie dzieci (czynniki determinujące). To badanie eksploracyjne koncentruje się na doświadczeniach i postrzeganiu swojej pracy przez opiekunów. Przeprowadzono 20 indywidualnych wywiadów z wykwalifikowanymi pracownikami opieki nad dziećmi. Transkrypcje zostały przeanalizowane przy użyciu analizy tematycznej w celu zbadania postrzegania źródeł i determinant strategii, co opisano w kontekście modelu ekologicznego U. Bronfenbrennera. Model ujawnia, że zawodowa rola opiekuna dziecka stanowi podstawę dla jego samooceny, przy czym mesosystem podkreśla kluczowy wpływ przekonań i zachowań innych pracowników opieki nad dziećmi, dyrektorów, rodziców i dzieci na kształtowanie ich tożsamości zawodowej, podczas gdy egzosystem, makrosystem i chronosystem wspólnie przyczyniają się do dynamicznej i czasowej konstrukcji tej tożsamości w szerszym kontekście społecznym i kulturowym (Bronfenbrenner, 1979). Doświadczenie zawodowe pracowników opieki nad dziećmi zostało zanalizowane w kontekście potrzeb wzmacniania praktyki zawodowej, popierania wdrożenia polityk zapewniających lepszy status zawodowy. Czynniki determinujące strategie w ich pracy zostały zidentyfikowane jako koszty psychiczne, postawy wobec zawodu, sukcesy i porażki oraz atmosfera w placówce, podkreślając znaczenie wsparcia ze strony kierownictwa i potrzebę klarownych narzędzi do radzenia sobie z wyzwaniami w zawodzie opieki nad dziećmi.