Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce

Wprowadzenie

Barbara Surma — 2021-07-21

W Polsce została wprowadzona reforma kształcenia nauczycieli przedszkolnych i wczesnoszkolnych, która wynikała z krytycznych ocen poprzedniego systemu (studia pierwszego i drugiego stopnia). Obecnie od nauczycieli wymaga się uzyskania tytułu magistra, choć w wielu krajach europejskich pracę w przedszkolu i w klasach I-III może podjąć osoba z tytułem licencjata. Celem reformy jest połączenie teorii z praktyką i uzyskanie odpowiednich kompetencji, a nie tylko kwalifikacji zawodowych.
Autorzy zgłoszonych do tego numeru artykułów przedstawiają wyniki swoich badań, w których Czytelnik może zapoznać się z procesem przygotowania do zawodu nauczycielskiego w kilku wybranych krajach europejskich (Ukraina, Dania, Islandia, Finlandia, Estonia).

Przygotowanie do zawodu przyszłych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej na Ukrainie

Olena Bocharova — 2021-06-30

W niniejszym artykule podejmowany jest problem przygotowania studentów do zawodu nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej na Ukrainie. Analiza retrospektywna literatury wskazuje, że po raz pierwszy problem przygotowania nauczycieli do zawodu stał się przedmiotem dyskusji dopiero w XVIII wieku. Od tego czasu nastąpiły istotne zmiany w organizacji procesu kształcenia nauczycieli do zawodu. W 2018 roku w szkolnictwie ukraińskim została wypracowana i wprowadzona koncepcja „Nowa ukraińska szkoła”. Głównym jej zadaniem była reforma struktury szkolnictwa, a przede wszystkim edukacji wczesnoszkolnej. W tym celu wypracowano standard kształcenia przygotowujący do wykonywania zawodu nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej
„Nauczyciel klas początkowych w szkole ogólnodostępnej”. W pierwszej części opracowania zostało zaprezentowanych pięć etapów powstania i rozwoju organizacyjnego szkół pedagogicznych przygotowujących przyszłych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej do zawodu (koniec XVIII i początek XXI wieku). Druga część poświęcona została organizacji procesu nauczania przyszłych nauczycieli klas początkowych w Akademii Humanistyczno-Pedagogicznej w Chmielnickim.

Być jak Rita Madsen. Kształcenie nauczycieli edukacji elementarnej w Danii

Jakub Adamczewski — 2021-06-30

Artykuł prezentuje problematykę kształcenia nauczycieli edukacji elementarnej w Danii w oparciu o analizę dostępnej literatury, ra- porty Eurydice oraz dane pochodzące ze strony duńskiego Minister- stwa Dzieci i Edukacji. Autor, oprócz przedstawienia ogólnego zarysu funkcjonowania duńskiego systemu edukacji, nakreśla jego główne cechy. W opisie szkolnictwa podstawowego szczególnie uwzględniono etap edukacji elementarnej. Dominującym celem pracy jest zilustrowanie systemu kształcenia nauczycieli szkół podstawowych wraz z alternatywnymi ścieżkami uzyskania kwalifikacji. Wyniki prowadzonych analiz wskazują na to, że duński system kształcenia nauczycieli jest elitarny, skuteczny oraz zorientowany na wiedzę i umiejętności przyszłego nauczyciela, który w świadomy i odpowiedzialny sposób dba o osiągnięcia i dobre samopoczucie dziecka. Ponadto w tekście nawiązano do tytułowej bohaterki duńskiego serialu telewizyjnego Rita, który stał się inspiracją do napisania tej pracy.

Kształcenie nauczycieli edukacji elementarnej w Islandii

Anna Michniuk — 2021-06-30

W artykule przedstawiono pokrótce specyfikę kraju, a także systemu oświaty, zwracając szczególną uwagę na edukację przedszkolną oraz początkowy etap edukacji szkolnej (klasy 1–7). Celem artykułu jest omówienie systemu kształcenia nauczycieli edukacji elementarnej w Islandii. Niniejsza charakterystyka została przygotowana głównie w oparciu o raporty Eurydice dostępne w Internecie, ofertę dwóch islandzkich szkół wyższych oraz obowiązujące w Islandii akty prawne. Jak pokazała przeprowadzona analiza, system kształcenia nauczycie- li jest zbliżony do systemu obowiązującego w Polsce. By zostać na- uczycielem edukacji elementarnej, należy ukończyć dwustopniowe studia pedagogiczne i zdobyć tytuł zawodowy magistra. Dokonując porównania między programami na studiach pedagogicznych pro- wadzonych w Polsce i w Islandii, należy zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku Islandii większą wagę przywiązuje się do studenckich praktyk (szczególnie na Uniwersytecie w Akureyri) oraz do zajęć kore- spondujących z aktualnymi problemami, z którymi mierzy się świat – w programach studiów pojawiają się przedmioty związane z tematyką równouprawnienia oraz gender, edukacją inkluzyjną, współpracą z ro- dzicami czy zarządzaniem klasą.

Niepełnosprawność rzadka jako kategoria nieobecna w kształceniu nauczycieli przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej

Agnieszka Kamyk-Wawryszuk — 2021-06-30

Niepełnosprawność rzadka jest szerszym pojęciem niż niepełnosprawność sprzężona i uwzględnia wszystkie rodzaje niepełnosprawności. Jest związana ze zdiagnozowaniem choroby rzadkiej. W ostatnim dziesięcioleciu można zaobserwować wzrost liczby dzieci z RD, które uczestniczą w terapii i edukacji. Stąd istotne jest omawianie zagadnień związanych z niepełnosprawnością rzadką na zajęciach dla studentów pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Celem podjętych badań była analiza programów kształcenia na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna w kontekście realizowanych treści z zakresu problematyki niepełnosprawności, w tym rzadkiej. Główną metodę badawczą była analiza danych wtórnych desk-reserch. Analizie poddano 7 programów (5 uniwersytetów, 2 akademie). Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że studenci mają realizowane w ramach studiów treści dotyczące przedszkolaków i uczniów ze zdiagnozowaną niepełnosprawnością intelektualną lub sprzężoną. Dodatkowo poruszane są zagadnienia niepełnosprawności wzrokowej, słuchowej i ruchowej. Na żadnych zajęciach nie była poruszana problematyka niepełnosprawności rzadkiej.

Specyfika kształcenia nauczycieli wczesnej edukacji w Finlandii i Estonii. Podobieństwa i różnice.

Ewa Arleta Kos — 2021-06-30

Za sukcesem fińskiego i estońskiego systemu edukacji stoi przede wszystkim wysoka jakość szkolenia nauczycieli. Celem niniejszego opracowania jest prezentacja wybranych aspektów procesu kształcenia pedagogów wczesnej edukacji w Finlandii i Estonii – w krajach, których systemy edukacji uznawane są za efektywne i innowacyjne, a także plasują się na najwyższych pozycjach w rankingach europejskich. Co stoi za sukcesem fińskiego procesu kształcenia nauczycieli, uznawanego często za wzorcowy wśród krajów europejskich, oraz estońskiego, o którym zbyt często się nie mówi? To pytanie, wokół którego koncentruje się niniejsza refleksja. Analiza literatury źródłowej pozwala zidentyfikować kluczowe, innowacyjne elementy kształcenia nauczycieli wczesnej edukacji w Finlandii i Estonii oraz wskazać na podobieństwa i różnice w obu systemach. W pierwszej części opracowania autorka przygląda się statusowi zawodu nauczyciela w Finlandii i Estonii, następnie omawia proces rekrutacji do zawodu i specyfikę kształcenia przyszłych pedagogów w tych krajach. Mając świadomość, iż jakość systemu edukacji jest bezpośrednio związana ze specyfiką kształcenia nauczycieli, autorka przygląda się fińskim i estońskim programom studiów i stara się wydobyć te elementy, które uważa za wyróżniające się. Szczegółowo omawia specyfikę praktyk zawodowych oraz inicjatywę roku zawodowego.

Implementacja modelu kształcenia nauczycieli przedszkoli i edukacji wczesnoszkolnej w Polsce

Barbara Surma — 2021-06-30

Reforma szkolnictwa wyższego w Polsce zmienia system i standardy kształcenia nauczycieli przedszkoli i edukacji wczesnoszkolnej. Od opublikowania w 2019 roku „Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie standardu kształcenia przygoto-wującego do wykonywania zawodu nauczyciela” (Dz.U. 2019 poz. 1450), zaczęto wprowadzać zmiany, które obejmują przeniesienie procesu kształcenia nauczycieli z systemu dwuetapowego na system jednolitych studiów magisterskich. Zmiany w systemie kształcenia zostały poprzedzone opracowaniem modelu kształcenia oraz wdrażaniem programów w ramach projektów dofinansowanych ze środków europejskich. Celem tego artykułu jest przybliżenie i ocena założeń „Propozycji modelu kształcenia nauczycieli przedszkolnych i wczesnoszkolnych” (z roku 2018) na przykładzie implementacji projektu zatytułowanego „Eksperymentalny program kształcenia nauczycieli przedszkoli i edukacji wczesnoszkolnej w Akademii Ignatianum w Krakowie” oraz wskazanie istotnych różnic między wstępnymi założeniami, które obecnie są wdrażane w formie eksperymentu na kilku uczelniach, a obowiązującymi od 2019 roku ministerialnymi wytycznymi. Po krótkim wprowadzeniu i nakreśleniu aktualnej sytuacji wskazano główne przyczyny, jakimi kierowano się w opracowaniu nowych wytycznych, które zostały ocenione. Zmiany w procesie kształcenia nauczycieli mają przyczynić się do podniesienia jakości ich przygotowania, co zostało uwzględnione w obu wspomnianych i analizowanych dokumentach.

Formacja nauczycieli przedszkolnych i szkół podstawowych we Włoszech: treść i metodologia

Nicoletta Rosati — 2021-06-30

Celem artykułu jest przedstawienie procesu formacji nauczycieli przedszkolnych i szkół podstawowych we Włoszech. Aby lepiej zrozumieć, jak zmienił się proces kształcenia nauczycieli we Włoszech w ciągu ostatnich dwudziestu lat, opisano kilka krótkich aspektów historycznych dotyczących rozwoju programu nauczania dla nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych. Studia uniwersyteckie są obecnie podstawowym wymogiem, który pozwala zdobyć uprawnienia do pracy jako nauczyciel na poziomie przedszkolnym i podstawowym. W opisie różnych części składających się na program nauczania studiów włoskich przedstawiono niektóre refleksje pedagogiczne z ich implikacjami dydaktycznymi i metodologicznymi.

Odporni rodzice – odporne dzieci. Jak zasoby psychiczne rodziny wpływają na odporność psychiczną dziecka

Iwona Sikorska — 2021-06-30

Odporność psychiczna dziecka jest zasobem opartym na czynnikach biologicznych (temperament, stan zdrowia) i społecznych (wpływ wychowawczy i atmosfera w rodzinie). Badania nad radzeniem sobie ze stresem pokazują, że odporna rodzina kształtuje odporne dziecko. Celem badania było poszukiwanie związków pomiędzy odpornością psychiczną rodziców i ich dzieci. Osobami badanymi byli rodzice dzieci w wieku przedszkolnym (N = 129) w wieku 5-6 lat (M = 5,77, SE = 0,44), w tym 121 matek oraz 115 ojców, z ośmiu przedszkoli na terenie Krakowa. Zastosowano dwie metody psychometryczne wypełniane przez rodziców: skalę obserwacyjną DECA (The Devereux Early Childhood Assessment), mierzącą odporność psychiczną dziecka i jej składowe (inicjatywę, samokontrolę i przywiązanie) oraz natężenie dziecięcych zachowań problemowych, a także Skalę Prężności Psychicznej SPP-25 do oceny poziomu odporności psychicznej rodziców. Badanie wykazało silne, pozytywne związki odporności psychicznej rodziców z odpornością psychiczną ich dzieci, tak w ujęciu całościowym, jak i w zakresie jej czynników składowych. Nie zaobserwowano istotnych różnic w profilach odporności pomiędzy dziećmi z wyższym i niższym poziomem zachowań problemowych. Doświadczenie trudnych wydarzeń życiowych wiązało się z niższym poziomem wszystkich aspektów odporności psychicznej zarówno u dzieci, jak i u ich rodziców.

Upowszechnianie wiedzy o znaczeniu posiadania i rozwijania zasobów odporności psychicznej rodziców dla zdrowia psychicznego ich dzieci jest ważnym zadaniem społecznym na drodze popularyzacji wiedzy, jak i pedagogizacji rodziców w przedszkolu.

Wartość refleksyjnej ekspresji narracyjnej w wybranych technikach badań jakościowych ukierunkowanych na doskonalenie praktyki pedagogicznej nauczyciela edukacji elementarnej

Maria Szymańska — 2021-06-30

Celem artykułu jest ukazanie roli i znaczenia refleksyjnej ekspresji narracyjnej w konstruowaniu wybranych technik badawczych o charakterze jakościowym w pracy pedagogicznej nauczyciela, zwłaszcza edukacji elementarnej. Skonstruowane przez autora techniki badawcze takie jak: dziennik refleksji, refleksyjny dziennik, esej refleksyjny, esej refleksyjno-dygresyjny są umocowane w paradygmacie podmiotowo-partycypacyjnym (Ciechowska, Szymańska 2018: 42–51; 257–27). Ich skonstruowanie zostało między innymi zainspirowane bogactwem warsztatu literackiego Laurence’a Sterna i Virginii Woolf. Prowadzone refleksje w wymiarze intra- i interpersonalnym, sięgające do wytworów kultury, służą z jednej strony pogłębianiu świadomości aksjologicznej podmiotów uczestniczących w badaniu, z drugiej zaś strony mogą stanowić cenne źródło zgromadzonych informacji, wymagających analizy i interpretacji badawczej, zgodnie z przyjętym paradygmatem, co może ułatwić zrozumienie swojego kulturowo-duchowego środowiska życia wewnętrznego. Jest to szczególnie istotne w doskonaleniu personalno-zawodowym i formacyjnym nauczycieli edukacji elementarnej. Ich kompetencje refleksyjno-narracyjne wydają się być ważne dla rozwijania ekspresji refleksyjno-narracyjnej dzieci, które w przyszłości będą twórcami, koneserami i odbiorcami kultury. Zastosowana metoda analizy zebranego materiału pod kątem dostrzeżenia związku narracji z refleksją i kulturą prowadzi ku zaakcentowaniu jego wartości w świetle wymienionych technik badawczych o charakterze narracyjnym. Wyraża się to w przyjęciu określonego postępowania badawczego obejmującego omawiane kwestie.

Badanie umiejętności logicznego i krytycznego myślenia studentów wczesnej edukacji

Adam Grabowski — 2021-06-30

Celem artykułu jest prezentacja badania dotyczącego umiejętności logicznego i krytycznego myślenia studentów wczesnej edukacji UWM w Olsztynie. We wcześniejszych badaniach zadania wymagające logicznego i krytycznego myślenia okazywały się zbyt trudne dla znacznej części przyszłych nauczycieli klas I-III. Nie wiadomo jednak, czy na poziom odpowiedzi nie miał wpływu lęk przed matematyką i/lub stres egzaminacyjny, potencjalnie doświadczany przez uczestników. Dlatego w obecnym badaniu wyeliminowano działanie tych czynników. Zamiast zastosowanych poprzednio zadań matematycznych, posłużono się zadaniami sprawdzonymi w badaniach procesów myślenia i rozumowania, prowadzonych przez psychologów. Zadbano również, by udział w badaniu nie był powiązany ze składaniem egzaminu ani z żadną sytuacją, w której uczestnicy byliby poddawani ocenie. Uzyskane wyniki przemawiają za prawdziwością wniosku o niewystarczającej umiejętności logicznego i krytycznego myślenia znacznej części studentów wczesnej edukacji, do którego skłaniały rezultaty dotychczasowych badań. Jako prawdopodobną przyczynę wskazuje się niemal całkowity brak weryfikacji kandydatów na studia w zakresie edukacji początkowej. Rekomenduje się zatem wprowadzenie wyższych standardów podczas rekrutacji na studia, szczególnie pod kątem oceny z matematyki. Jest to bowiem jeden z przedmiotów najbardziej rozwijających logiczne i krytyczne myślenie, a przy tym nauczyciel sam powinien dobrze znać i rozumieć matematykę, aby uczyć jej swoich podopiecznych.