Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce

Wprowadzenie

Iwona Sikorska — 2025-06-30

Wiek XX nazwano wiekiem dziecka, gdyż stało się ono nie tylko obiektem zainteresowania badaczy uznających specyfikę i wyjątkowośc rozwojową tego okresu życia, ale również filozofów i antropologów przyznających dziecku niezbywalne prawa jako istocie ludzkiej (Kryńska i in., 2021). Rozumiane są one jako zbiór praw i wolności, które przysługują wszystkim dzieciom, niezależnie od ich pochodzenia, płci, rasy, wyznania czy statusu społecznego. Ich celem jest ochrona i pomoc dzieciom w rozwoju, zapewnienie godnych warunków życia oraz umożliwienie pełnego uczestnictwa w społeczeństwie. Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r. jest międzynarodowym dokumentem gwarantującym wszystkim dzieciom szanse na szczęśliwe życie (ONZ, 1989). Inny ważny krok ku stwarzaniu optymalnych warunków rozwoju młodego pokolenia to Raport Jaquesa Delorsa z 1991r. wyznaczający zadania wobec edukacji w XXI wieku, które kładą nacisk na holistyczny rozwój, niezbędny dla uczniów w meandrach ponowoczesnego świata. Cztery filary edukacji to: uczyć się, aby wiedzieć; uczyć się, aby działać; uczyć się, aby żyć razem i uczyć się, aby być (Rabczuk, 1997). Obydwa dokumenty o skali ogólnoświatowej zobowiązują do podjęcia działań systemowych dla dobra dziecka, aby jego życie było dobre i szczęśliwe.

Wprowadzenie

Iwona Sikorska — 2025-06-30

Dobrostan dziecka – konceptualizacja i metody pomiaru

Iwona Sikorska — 2025-06-30

Artykuł ma charakter teoretyczny, koncentruje się na zagadnieniach definicyjnych, opisujących i porządkujących dobrostan zarówno od strony rozumienia pojęcia, jak i wyników badań w tym zakresie. Konstrukt teoretyczny dobrostanu sięga antycznej filozofii definiującej szczęśliwe życie w ujęciu hedonistycznym i eudajmonistycznym i prowadzi do współczesności poprzez propozycje psychologii pozytywnej. Współczesne ujęcie dobrostanu na gruncie nauki to częsta integracja obu tradycji teoretycznych i metodologicznych. Połączenie to pozwala na prowadzenie badań równocześnie nad dobrostanem obiektywnym jak i subiektywnym.

Badania nad dobrostanem dziecka zaprezentowano w artykule na przykładach dużych projektów oraz metaanaliz. Wyniki poszukiwań badawczych pozwoliły na identyfikację wielu predyktorów i korelatów poczucia dobrostanu u dzieci i młodzieży oraz wskazanie czynników ryzyka. Jako przykład narzędzia pomiaru dobrostanu w okresie rozwojowym zaprezentowano skalę Children’s Worlds Subjective Well-Being Scale (CW-SWBS) oraz Skalę Zadowolenia z Życia dla Dzieci (SWLS-C).

Wnioski z badań nad dobrostanem dzieci pozwalają na propozycje ich aplikacji w postaci programów wspierania zdrowia psychicznego oraz projektowania przyjaznego środowiska wychowawczego i edukacyjnego.

Szkoła miejscem promowania dobrostanu uczniów edukacji elementarnej

Magdalena Grochowalska — 2025-06-30

Celem artykułu jest ukazanie uwarunkowań - umiejscowionych w polu edukacji - znaczących dla dobrostanu dziecka w młodszym wieku szkolnym. Przedmiotem analizy uczyniono wybrane opisy kategorii dobrostanu, dylematy dbałości o dobrostan w szkole, sposoby promowania dobrostanu w kulturze szkoły. Podjęta problematyka badawcza wyraża się w pytaniach: 1) Jakie wątpliwości powstają, gdy mowa jest o dobrostanie dziecka? Co i dla kogo oznacza dbałość o dobrostan psychiczny dziecka w edukacji? Rozważania dotyczą trzech obszarów. Pierwszy, przedstawia opis kategorii dobrostanu, przytacza wyniki badań nad znaczeniem szkoły dla poczucia dobrostanu dzieci. Opis szkoły, jako miejsca wspierania dobrostanu, stanowi przedmiot analiz w drugiej części tekstu. Dostrzegając potrzebę odejścia od ignorowania głosu dzieci we wspieraniu dobrostanu, przedstawiono założenia promowania dobrostanu wszystkich społeczności szkolnych. Część trzecia to opis kultury szkoły, jako miejsca wspierającego poczucie dobrostanu. Końcowa część obejmuje konkluzje. Mimo, że dzieci w różny sposób postrzegają to, co jest ważne dla dobrego samopoczucia, to w dyskusjach nad dobrostanem ich głos jest zwykle pomijany. W kontekście dobrostanu uczniów za cenne uznano podejście partycypacyjne, które wspiera dobrostan wszystkich społeczności szkoły.

Znaczenie nastawienia na rozwój dla dobrostanu dzieci w młodszym wieku szkolnym

Agnieszka Leszcz-Krysiak — 2025-06-30

Celem artykułu jest ukazanie znaczenia „nastawienia na rozwój” dla dobrostanu dzieci w młodszym wieku szkolnym. Wskazano, że kształtowanie u dzieci przekonań sprzyjających wytrwałości, motywacji wewnętrznej oraz konstruktywnemu podejściu do porażek ma istotne znaczenie dla ich funkcjonowania emocjonalnego i społecznego. Podstawę teoretyczną stanowi koncepcja kształtowania nastawienia na rozwój (growth mindset) autorstwa Carol S. Dweck. Zaprezentowano również wyniki badań własnych przeprowadzonych wśród uczniów klas I–III (N = 220), które ujawniają tendencję do spadku nastawienia na rozwój wraz z kolejnymi latami nauki szkolnej.

Artykuł przedstawia także projekt pt. Mógoki – Jak pracować z dziećmi nad wytrwałością, który wspiera nauczycieli w rozwijaniu u dzieci wytrwałości, umiejętności radzenia sobie z porażkami i motywacji do nauki.

We wnioskach podkreślono znaczenie świadomego wsparcia dorosłych – nauczycieli i rodziców – w kształtowaniu u dzieci nastawienia na rozwój. Rekomendacje dla praktyki edukacyjnej obejmują stosowanie konstruktywnej informacji zwrotnej, promowanie wartości wysiłku oraz tworzenie środowiska sprzyjającego uczeniu się poprzez błędy i podejmowanie wyzwań, co ma kluczowe znaczenie dla dobrostanu psychicznego dziecka.

Dobrostan psychiczny uczniów i nauczycieli w założeniach programowych pedagogiki Gestalt

Joanna Antosik — 2025-06-30

Artykuł podejmuje tematykę dobrostanu psychicznego uczniów i nauczycieli w podstawowych założeniach teoretycznych pedagogiki Gestalt. Autorka odpowiada w artykule na pytanie, czy pedagogika Gestalt jako koncepcja edukacyjna koncentrująca się na pobudzaniu samoświadomości w zakresie własnych emocji, uczuć, doświadczeń ma potencjał wpływać na utrzymanie i wspieranie dobrostanu psychicznego dwóch głównych podmiotów procesu edukacyjnego. W procesie konstruowania wywodu zastosowano metodę problematyzacji uzupełnioną o analizę literatury przedmiotu. Koncepcja dobrostanu psychologicznego autorstwa Carol Ryff stała się matrycą, przez której pryzmat analizowano założenia pedagogiki Gestalt. Na jej podstawie wyodrębniono sześć wymiarów dobrostanu, takich jak: samoakceptacja, autonomia, panowanie nad otoczeniem, rozwój osobisty, pozytywne relacje z innymi, a także cel życiowy, których poszukiwano w założeniach pedagogiki Gestalt. Przeprowadzona analiza ukazuje, że w omawianej koncepcji edukacyjnej tkwi potencjał do pozytywnego oddziaływania na utrzymywanie codziennego dobrostanu psychicznego uczniów, a także nauczycieli. Fundamentalne pryncypia gestaltystów wskazują na tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi środowiska opartego na wolności, odpowiedzialności za siebie, a także stawiających na budowanie trwałych, pełnych szacunku, wyrozumiałości i zrozumienia relacji między uczniami a nauczycielami. Ponadto traktują oni każdy z podmiotów jako autonomiczną jednostkę mającą prawo do pełnego wyrażania siebie i swoich emocji, co oddziałuje na utrzymanie ich dobrostanu psychicznego.

Oddziaływania profilaktyczne w okresie kształtowania się mowy przedszkolaków – raport z badań

Danuta Grzesiak-Witek — 2025-06-30

Na wiek przedszkolny przypada okres intensywnego rozwoju mowy dziecka. Celem podjętych badań jest sprawdzenie jakości świadczonej profilaktyki logopedycznej wobec przedszkolaków oraz zweryfikowanie wiedzy logopedów na temat stosowanych metod profilaktycznych w czasie kształtowania się mowy. Specyfika badań wymagała wykorzystania metody sondażu diagnostycznego, która umożliwia przyjrzenie się stanom świadomości społecznej, poznanie opinii i poglądów logopedów.

Analiza uzyskanych wyników badań skutkowała zaprezentowaniem działań logopedów o charakterze profilaktycznym w stosunku do przedszkolaków oraz przedstawieniem ich pomysłów odnośnie do dalszych kroków w celu poprawy jakości świadczonych działań. Omówiono również działania edukacyjne logopedów wobec rodziców i nauczycieli, jak również przybliżono ich opinię na temat skuteczności technologii informacyjnej w profilaktyce. Podczas wywodu miała miejsce także prezentacja jakości współpracy logopedów z innymi specjalistami na rzecz profilaktyki logopedycznej.

Uzyskane wyniki potwierdzają, że logopedzi w ramach profilaktyki logopedycznej stosują zróżnicowane działania, które są istotne dla prawidłowego procesu kształtowania się mowy dzieci w wieku przedszkolnym. Badania ukazują interdyscyplinarny charakter zespołów współpracujących na rzecz prowadzenia profilaktyki dzieci w wieku przedszkolnym oraz szeroki zakres specjalistów zaangażowanych w ten proces. Podczas współpracy z innymi grupami zawodowymi logopedzi napotykają na niewielkie trudności. Rozwiązanie tych problemów wymaga zarówno indywidualnych, jak i systemowych zmian, które wspierałyby lepszą organizację pracy i komunikację między specjalistami.

Czynniki stymulujące poznawanie sześcianu a proces tworzenia jego graficznego zapisu przez dzieci w wieku wczesnoszkolnym - praktyczne uwagi dla nauczycieli

Ewa Piwowarska — 2025-06-30

Celem prowadzonych badań było ustalenie skuteczności wprowadzania w proces rysowania przez dzieci w wieku wczesnoszkolnym, czynników stymulujących poznawanie sześcianu. Zasadniczym przedsięwzięciem poznawczym podjętego postępowania badawczego stało się pytanie: jaka jest skuteczność odziaływania czynników (obserwacja, zróżnicowana kolorystyka, kontur, dotyk) wprowadzonych w proces tworzenia graficznego zapisu obserwowanego przez uczniów sześcianu? W badaniu zastosowano metodę analizy dokumentów, a dla niej przyjęte techniki analizy jakościowej i ilościowej, które umożliwiły wskazanie modeli oraz liczebność rysowanych przez kolejne grupy wiekowe dzieci sześcianów tworzonych w warunkach bezpośredniej obserwacji i przy angażowaniu zróżnicowanych czynników. Zebranym materiałem do badań były 593 rysunki sześcianów. Z przeprowadzonego postępowania badawczego wynika, że w procesie poznawania przez uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej sześcianu, skuteczność zgłębiania o nim wiedzy powinna być wzmacniana wskazanymi czynnikami, ze szczególnym uwzględnieniem roli dotyku. Należy przyjąć, że dzięki takim działaniom wzrasta efektywność poznawcza, nie tyko w stosunku do obserwowanego sześcianu, ale można założyć zwiększoną skuteczność poznawczą w stosunku do innych brył czy przedmiotów (np. martwej natury). Analiza treściowa i formalna zebranego do badań materiału oraz wysnute wnioski, mogą przyczynić się do nakreślenia dyrektyw pedagogicznych, które pozwolą nauczycielom na skuteczniejsze wprowadzanie uczniów w świat obiektów trójwymiarowych.

Edukacja ku twórczości w trylogii Brzechwy o Panu Kleksie

Ewa Wiśniewska — 2025-06-30

Celem artykułu jest wzbogacenie literatury traktującej o powieści Jana Brzechwy o punkt widzenia pedagoga twórczości. Trylogia o Panu Kleksie przeanalizowana została przez pryzmat pedagogicznych koncepcji twórczości, posłużyła jako przykład nauczania ku twórczości i nauczania o twórczości. Dokonano przeglądu badań dotyczących relacji między aktywnościami czytelniczymi a rozwojem kreatywności dzieci, czytaniem literatury fikcyjnej a potencjałem twórczym człowieka. Przeanalizowano koncepcje „twórczego czytania”, zarazem zwracając uwagę na myślenie twórcze i krytyczne, oraz dywergencyjne i konwergencyjne. Podkreślono międzypokoleniowy wymiar zakorzenionej w świadomości kulturowej książki. Z jednej strony powieść przedstawiono jako inspirację do podejmowania aktywności twórczych z dziećmi, z drugiej – nakreślony w niej fikcyjny szkolny świat na opak ukazano jako znamienny ich przykład. Analizie poddany został erudycyjny tytułowy bohater tj. nauczyciel będący twórcą – mistrzem oraz pomysłodawcą edukacji alternatywnej. Lekcje w akademii, jak i fabuła trylogii, są zbudowana na idei kreacji, co było asumptem do stworzenia autorskich propozycji metodycznych – przykładów zadań ukierunkowanych na rozwój operacji myślenia twórczego.

Edukacja przez służbę czynnikiem dynamizującym aktywność twórczą osoby, w procesie kształcenia przyszłych nauczycieli edukacji elementarnej

Anna Karolina Badora — 2025-06-30

Podjęta w niniejszym artykule refleksja skoncentrowana jest wokół zagadnień edukacji przez służbę oraz aktywności twórczej. Głównym celem jest określenie na ile edukacja przez służbę, włączona w proces kształcenia studentów, jest czynnikiem dynamizującym aktywność twórczą osoby, w świetle literatury i własnych badań empirycznych. W doniesieniu do wyznaczonego celu, sformułowano dwa problemy badawcze:

W jaki sposób edukacja przez służbę stanowi czynnik dynamizujący dla aktywności twórczej osoby?
W jaki sposób, w ocenie studentów edukacja przez służbę oddziałuje na ich aktywność twórczą?

W pierwszej części artykułu przeprowadzono teoretyczną analizę struktury strategii wychowawczo- dydaktycznej: edukacji przez służbę, w kontekście czynników sprzyjających i motywujących do podejmowania aktywności twórczej. W części drugiej dokonano analizy jakościowej z wykorzystaniem metody hermeneutycznej, wypowiedzi studentów, którzy uczestniczyli w projekcie realizowanym w ramach omawianej strategii edukacyjnej.

Sformułowane wnioski stanowią podstawę do podejmowania dalszych analiz empirycznych w tym zakresie, a także umożliwiają określenie edukacji przez służbę jako strategii kształcenia wyzwalającą i wzmacniającą potrzebę aktywności twórczej u studentów- przyszłych nauczycieli.