Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce

Wprowadzenie

Barbara Surma — 2025-12-15

Wobec wyzwań współczesnego świata od nauczyciela oczekuje się nie tylko solidnego przygotowania teoretycznego i praktycznego, lecz także zdolności do twórczej inicjatywy, elastycznego dostosowywania działań do zmieniających się warunków oraz efektywnego funkcjonowania w sytuacjach nowych, w których rutynowe procedury okazują się niewystarczające. Refleksja pedagogiczna staje się zatem nie dodatkiem, lecz istotnym elementem warsztatu nauczyciela.

Numer, który oddajemy w Państwa ręce, jest zaproszeniem do namysłu nad tym, jak kształtować kompetencje refleksyjne nauczycieli – zarówno w procesie przygotowania do zawodu, jak i w codziennej praktyce. To także okazja do postawienia pytań o kulturę edukacyjną, która wspiera krytyczne myślenie, dialog i gotowość do zmiany. Wierzymy, że refleksyjność nie jest jedynie postulatem teoretycznym, lecz realnym wyzwaniem i szansą dla współczesnej edukacji.

Skuteczność komponentów refleksyjności nauczycieli w redukcji syndromu wypalenia społecznego u dzieci edukacji wczesnoszkolnej

Anna Maria Gaweł-Mirocha — 2025-12-15

Artykuł prezentuje wyniki badań dotyczących skuteczności rozwijania refleksyjności pedagogicznej nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w redukcji syndromu wypalenia szkolnego u dzieci. Badaniami objęto 40 nauczycieli oraz 300 uczniów klas I–III z całej Polski. W zastosowanym quasi-eksperymentalnym planie badawczym uwzględniono grupę eksperymentalną i kontrolną. Pomiar wypalenia uczniowskiego przeprowadzono za pomocą Skali ESSBS autorstwa A. Aypaya, zaadaptowanej na warunki polskie przez K. Tomaszek i A. Muchacką-Cymerman. Interwencja trwała pięć miesięcy i obejmowała warsztaty refleksyjne, sesje superwizji pedagogicznej oraz prowadzenie dzienników refleksyjnych przez nauczycieli. Wyniki analiz ilościowych wskazały na istotne statystycznie obniżenie poziomu wypalenia szkolnego u uczniów grupy eksperymentalnej, szczególnie w zakresie wyczerpania emocjonalnego. Dodatkowo, analiza jakościowa dzienników nauczycielskich ujawniła mechanizmy psychologiczne odpowiedzialne za uzyskane efekty, w tym wzrost świadomości potrzeb emocjonalnych uczniów, poprawę regulacji własnych emocji oraz większą empatię pedagogiczną. Uzyskane rezultaty potwierdzają, że rozwijanie refleksyjności nauczycieli jest skutecznym narzędziem prewencji wypalenia szkolnego u dzieci.

Krytyczna refleksyjność nauczycielek przedszkolnych i wczesnoszkolnych – w świetle ambitnych wzorów i rozczarowujących realiów

Iwona Czaja-Chudyba — 2025-12-15

Celem badań było określenie korelatów krytycznej refleksyjności w grupie 237 nauczycielek przedszkoli i klas 1–3. Teoretyczną podstawę analiz stanowiła autorska koncepcja konstruktywnego krytycyzmu, modele D. Schöna, H Giroux i badania psychologów społecznych. Wykorzystano Kwestionariusz kompetencji krytycznych oraz skale: potrzeby poznawczego domknięcia i dogmatyzmu.

Wyniki nie potwierdziły części oczekiwań, bowiem wskazały na najniższe kompetencje nauczycielek w zakresie refleksyjności, krytyczności i wnikliwości w stosunku do innych wyróżnionych grup zawodowych. Nauczycielki prezentowały niską konstruktywność krytycyzmu i wysoką świadomość omylności. Zidentyfikowano dodatnie korelacje pomiędzy krytyczną refleksyjnością a wnikliwością, otwartością, liberalizmem, samodoskonaleniem oraz ujemne z częścią wymiarów tzw. sztywności poznawczej. Dodatkowo poziom wykształcenia badanych nie różnicował wyników krytycznej refleksyjności. Uzyskane rezultaty można interpretować w kontekście pogarszającego się przygotowania nauczycielek do zawodu, z ujawniającymi się deficytami w postaci niedowartościowania i sztywności poznawczej, niskiej ciekawości oraz tendencji do krytykanctwa. W świetle otrzymanych wyników należy podać w wątpliwość możliwość realizacji przez nauczycielki wzorów „refleksyjnego praktyka” czy „transformatywnego intelektualisty”.

Uważność drogą ku stawaniu się refleksyjnym nauczycielem wczesnej edukacji

Justyna Kosz-Szumska — 2025-12-15

W artykule podjęto problematykę refleksyjności osadzonej w kontekście uważności. Celem podjętych badań, zrealizowanych w strategii jakościowej, było opisanie doświadczeń nauczycielek wczesnej edukacji, praktykujących mindfulness i włączających elementy rozwijania uważności w realizowany proces kształcenia i wychowania. Zastosowanie wywiadów jakościowych pozwoliło na zebranie materiału empirycznego, którego analiza dała podstawy do udzielenia odpowiedzi na pytania badawcze: (1) Jak nauczyciele wczesnej edukacji rozumieją uważność? (2) W jaki sposób praktykowanie mindfulness tworzy warunki do stawania się uważnym nauczycielem? (3) Czy praktykowanie mindfulness i włączanie technik uważnościowych do procesu dydaktycznego, wiąże się z podejmowaniem refleksji w odniesieniu do pracy z uczniami? Przeprowadzona analiza wskazuje, że bycie uważnym nauczycielem implikuje świadome podejmowanie namysłu nad swoim działaniem. Respondenci dostrzegają większą koncentrację na uczniu i dążenie do zrozumienia go, co wiąże się z otwartą postawą i gotowością do zmiany schematów postępowania. W konkluzji autorka wysuwa wnioski – praktykowanie mindfulness może stanowić skuteczne narzędzie w procesie stawania się refleksyjnym nauczycielem; uważność i refleksyjność wiążąc się z poczuciem dobrostanu, może przyczyniać się do utrzymania satysfakcji z pracy oraz rekomendacje dla praktyki edukacyjnej – nauczyciel wczesnej edukacji powinien dążyć do realizacji zadań eksperymentalno-doradczych, które wymagają nastawienia na refleksyjne działanie i uczestnictwa w zmianach; refleksja wraz z uważnością mogą stanowić mechanizm budowania osobistego i zawodowego rozwoju.

Od refleksyjnego studenta do refleksyjnego nauczyciela. O przygotowaniu psychospołecznym do pracy w edukacji wczesnoszkolnej

Anna Wójcik — 2025-12-15

Równowaga pomiędzy teorią i praktyką jest przedmiotem zainteresowania w edukacji. Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym wkraczają w etap złotego okresu motoryczności, są więc naturalnie zaprogramowane do aktywności i działania (Roczniak i in., 2015). Rodzi się pytanie o autonomię uczniów w doświadczaniu, która powinna królować w klasach I – III szkół podstawowych oraz pytanie o poziom przygotowania nauczycieli do wychodzenia naprzeciw naturalnym potrzebom dzieci. Artykuł koncentruje uwagę wokół tematyki przygotowania psycho – społecznego studentów do pracy w szkole podstawowej, samooceny kompetencji psycho – społecznych u aktywnie pracujących wychowawców klas I-III, a także korelacji między samooceną zasobów motywacyjnych oraz zasobów poznawczych i działaniowych. Refleksyjny nauczyciel to nauczyciel testujący swoje odczucia i reakcje w kierunku samooceny własnego stanu psychicznego, fizycznego i społecznego, to nauczyciel rewidujący swoją motywację do pracy i poszerzający wiedzę oraz umiejętności metodyczne. Przygotowany na potrzeby artykułu sondaż diagnostyczny i przeprowadzony w grupie 60 osób zachęca do refleksji nad poziomem koherencji, dobrostanem subiektywnym i poziomem motywacji – kompetencji kluczowych w pracy z dziećmi. Badania mają na celu ukazanie mocnych i słabych stron nauczycieli i studentów według ich samooceny, a także wykazanie ewentualnych deficytów w przygotowaniu do pracy pedagogicznej studentów Pedagogiki Przedszkolnej i Wczesnoszkolnej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Esej jako narzędzie wspierające rozwój refleksyjności przyszłych nauczycieli przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej w perspektywie cyklicznego modelu refleksyjnego uczenia się G. Gibbsa

Katarzyna Smoter — 2025-12-15

Celem artykułu jest ukazanie roli i znaczenia wykorzystania jakościowej techniki badawczej - esejów refleksyjnych podczas realizacji zajęć służących projektowaniu rozwoju osobistego i zawodowego przyszłych nauczycielek przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej. W tekście opisano wyniki analizy treści zadań stworzonych przez studentki III roku pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej w ramach kursu „Spersonalizowany tutoring rozwoju” w Uniwersytecie Jagiellońskim. Tworzenie esejów poprzedziły zajęcia grupowe i indywidualne konsultacje odnoszące się do kategorii refleksyjnego praktyka zaś analiza prac pisemnych oparta była o cykliczny model refleksyjnego uczenia się autorstwa G. Gibbsa (1988) obejmującego sześć etapów: opis doświadczenia, uczucia i myśli, ewaluację, analizę, podsumowanie i plan działania. Analiza wypowiedzi osób studiujących ukazuje ich głęboką refleksję, rosnącą świadomość mocnych stron, co wynika również z podejmowania przez nich licznych działań prorozwojowych. Doświadczenie stawania się nauczycielem opisywane było nierzadko jako transformacyjny proces, oparty o aktywne eksperymentowanie i odkrywanie nowej wiedzy zarówno w środowisku akademickim, jak i podczas praktyk studenckich. Artykuł jest próbą ukazania nowej perspektywy w odniesieniu do rozwoju refleksyjności i kompetencji autoewaluacyjnych przyszłych nauczycieli przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej.

Ocenianie w kształceniu akademickim z perspektywy przyszłych nauczycieli – rozpoznanie aktualnego podejścia oraz preferowanych zmian

Emilia Mińkowska — 2025-12-15

W artykule zaprezentowano wyniki badań dotyczących oceniania w szkolnictwie wyższym z perspektywy przyszłych nauczycieli. Analizę przeprowadzono w dwóch zasadniczych płaszczyznach: aktualnych praktyk związanych z ocenianiem oraz postulowanej przez respondentów wizji. W celu przeprowadzenia badań posłużono się techniką sortowania kart opartą na strukturze siedmioelementowych puzzli, reprezentujących wybrane cechy rozróżniające ocenianie sumujące od kształtującego. Są to kolejno: relacja oceniania z procesem kształcenia, cel oceniania, rola studenta w ocenianiu jego postępów, podejście prowadzącego zajęcia do błędów i niepowodzeń studenta, udzielanie informacji zwrotnej, częstotliwość i ciągłość oceniania oraz rezultat w dłuższej perspektywie. Ułożone przez studentów układy pozwoliły nie tylko zidentyfikować doświadczane czy preferowane komponenty procesu, ale również określić ich wzajemną istotność. W rezultacie ujawniono dominowanie oceniania sumującego, skoncentrowanego na wykrywaniu błędów, co respondenci również wskazali jako fundament aktualnego modelu oceniania. Jednocześnie postulują o wprowadzenie elementów oceniania kształtującego, z podkreśleniem jego długofalowych efektów, jak rozwój kompetencji potrzebnych do dalszej pracy edukacyjnej i zawodowej. Podkreślono tym samym narastającą potrzebę dostosowania mechanizmów oceniania do oczekiwań przyszłych nauczycieli już na etapie procesu ich kształcenia.

Nauczyciel i „dobro ucznia” w ujęciu pedagogiczno-prawnym

Iwona Samborska — 2025-12-15

Artykuł ma na celu rozpoznanie ważnej w ujęciu pedagogicznym i prawnym kategorii „dobro ucznia” na tle formalnie wyznaczonych działań nauczyciela. Problem badawczy wyraża się w pytaniach: 1) Jaka jest treść kategorii „dobro ucznia/ dobro uczniów” w świetle przepisów regulujących działalność zawodową (obowiązki) nauczycieli? oraz a) Jakie obszary nauczycielskiej aktywności wiążą się w sposób formalny z analizowaną kategorią? b) Które z tych obszarów uwzględniają perspektywę „dobra ucznia/ uczniów” w ujęciu jednostkowym i/lub zbiorowym? Przedmiot analiz stanowią teksty aktów prawnych prawa krajowego, tj. ustawy i rozporządzenia w obszarze prawa oświatowego regulujące działalność nauczycieli z uwzględnieniem kategorii „dobro ucznia/uczniów” oraz literatura przedmiotu. Zastosowano metodę analizy treści dokumentów. Wyniki analiz wskazują na kilka obszarów działania nauczycieli formalnie łączonych z kategorią „dobro ucznia/ uczniów”, które dookreślają jej treść i ukazują nadrzędną rolę tej kategorii w działalności zawodowej nauczycieli. Są to obszary związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem, rozwojem indywidualnym, aktywnością, kształtowaniem pożądanych wartości i postaw oraz monitorowaniem realizacji obowiązków edukacyjnych.

Szczęśliwe dzieci uczą się lepiej – o roli dobrostanu psychicznego w powodzeniach szkolnych dzieci.

Anna Porczyńska-Ciszewska — 2025-12-15

Celem artykułu jest wzbogacenie literatury poruszającej zagadnienia z obszaru dziecięcego poczucia szczęścia o kwestie dotyczące znaczenia dobrostanu psychicznego dla osiągnięć szkolnych dzieci. W odniesieniu do wyznaczonego celu podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na następujące pytania badawcze: jaką rolę pełni dobrostan psychiczny dziecka w osiąganiu sukcesów szkolnych oraz jakie czynniki mają znaczenie dla dziecięcego poczucia szczęścia? W procesie konstruowania wywodu zastosowano metodę analizy literatury przedmiotu, dokonując przeglądu badań empirycznych dotyczących zależności pomiędzy wybranymi czynnikami związanymi z dobrostanem dziecka a jego sukcesami szkolnymi. W pierwszej części zwrócono uwagę na czynniki rodzinne mające znaczenie dla dobrostanu psychicznego dziecka, tj. poczucie szczęścia rodziców, ich zaangażowanie, więzi w rodzinie, fizyczny kontakt rodziców z dzieckiem, wspólnie spędzany czas, zaangażowanie ojca. W kolejnej części przeanalizowano zależności pomiędzy aktywnością dziecka a jego dobrostanem psychicznym w aspekcie sukcesów szkolnych, zwracając uwagę na rolę zabawy, umiejętność radzenia sobie ze stresem oraz jasne reguły postępowania. Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują, że dziecięcy dobrostan psychiczny, którego wyznacznikiem jest poczucie szczęścia stanowi jeden z istotniejszych czynników determinujących sukcesy szkolne. Sformułowane wnioski stanowią podstawę do podejmowania dalszych analiz empirycznych w tym zakresie, a także mogą być przydatne do opracowywania programów wspierających kondycję psychiczną dzieci i stanowić fundament do konstruowania interwencji ukierunkowanych na poprawę dziecięcego dobrostanu psychicznego.

Rola placówki edukacyjnej w kształtowaniu się dominacji stronnej u dzieci

Katarzyna Aneta Banasik — 2025-12-15

Ustalenie się dominacji stronnej ręki, oka, ucha i nogi, zwanej również lateralizacją funkcji w korze mózgowej to jeden z kluczowych procesów w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na znaczenie placówki przedszkolnej w ustalaniu się asymetrii funkcjonalnej dziecka. Jako metodę wykorzystano przegląd literatury i aktualnego stanu badań. Dominacja stronna powinna się ukształtować najpóźniej w trzecim roku życia. Na podstawie analizy literatury przedmiotu ustalono, że typ lateralizacji może być skorelowany z innymi cechami tj. z kompetencjami językowymi czy ruchowymi, a okres przedszkolny to czas, w którym wspierany przez placówkę edukacyjną wychowanek osiąga nowe umiejętności, rozwija własny potencjał i realizuje zadania rozwojowe wynikające z danego etapu ontogenetycznego. Ostatecznie dziecko objęte opieką i wsparciem środowiska, zdobywa kompetencje do podjęcia nauki szkolnej. Intensywny czas w zakresie rozwoju fizycznego i psychicznego, wymaga szczególnej troski i wnikliwej obserwacji ze strony zaangażowanych nauczycieli. Powstałe w wyniku zakłóceń rozwojowych zaburzenia mogą skutkować np. trudnościami szkolnymi, a nawet nieprawidłowym kształtowaniem się mowy czy zdolności motorycznych. Niniejszy artykuł dotyczy zadań jakie placówka przedszkolna może realizować, by wspierać dziecko w osiągnięciu optymalnej asymetrii funkcjonalnej ciała. Podkreślenie roli przedszkola w kształtowaniu się dominacji stronnej jest ważne ze względu na rozwój potencjału intelektualnego dziecka.

Baśniowa książka obrazkowa – dziecięce rozważania wokół Jasia i Małgosi Anthony’ego Browne’a

Magdalena Kaliszewska-Henczel — 2025-12-15

W artykule omówiono zagadnienia dotyczące sposobów wprowadzenia baśniowej książki obrazkowej do praktyki edukacyjnej dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. W pierwszej części tekstu zarysowano kontekst obecności literatury baśniowej w edukacji wczesnoszkolnej, natomiast druga część przedstawia przebieg zajęć edukacyjnych prowadzonych z dziećmi w wieku 6-7 lat, zorganizowanych w oparciu o książkę obrazkową „Jaś i Małgosia” Anthony'ego Browna. Podwójna rola: nauczyciela i badacza – postrzegana jest przez autora tekstu jako istotny element: projektowania warsztatu, jego realizacji, późniejszego interpretowania wytworów dziecięcych, a ostatecznie – poszukiwania nowych dróg do kreowania okazji edukacyjnych. Przeprowadzona w paradygmacie jakościowym obserwacja uczestnicząca dostarczyła wglądu w dziecięce sposoby odczytywania znaczeń zawartych w wizualnej i werbalnej warstwie historii. Dziecięce konstruowanie znaczeń wokół wskazanych ilustracji skategoryzowano wokół trzech wiodących wątków: wizji domu, relacji między członkami rodziny, relacji między macochą a czarownicą. Włączanie wiedzy osobistej uczestników stanowiło okazję do negocjowania znaczeń i zadawania nieoczywistych pytań. Zbudowanie sytuacji interpretacyjnej wokół klasycznej w warstwie słowa historii dopełnionej nieoczywistymi ilustracjami pozwala na zachowanie jej niosącego nadzieję przesłania, a jednocześnie kreuje szansę odkrycia nowych kontekstów.

Wykorzystanie storytellingu w edukacji STEAM-owej dzieci

Jovita Vaskevic-Buś — 2025-12-15

Celem artykułu jest ukazanie możliwości wykorzystania storytellingu w edukacji STEAM-owej dzieci. Artykuł ma charakter zarówno przeglądowy, jak i praktyczny. Struktura metodologiczna opracowania opiera się na analizie litaratury naukowej oraz przeglądzie dotychczasowych badań. W części teoretycznej omówiono zagadnienia dotyczące storytellingu. Opisano między innymi kluczowe elementy opowieści: bohater, struktura, emocje, morał i zwięzłość. Przedstawiono również koncepcję STEAM w edukacji, jej założenia, etapy realizacji oraz korzyści dydaktyczne wynikające z zastosowania tego podejścia. W części praktycznej przyjęto podejście opisowe, koncentrujące się na przedstawieniu sposobu wykorzystania storytellingu w edukacji STEAM. Zaprezentowany przykład pokazuje, jak narracja może wspierać proces uczenia się poprzez angażowanie emocji, kontekstualizowanie treści oraz tworzenie spójnych, interdyscyplinarnych doświadczeń edukacyjnych. Artykuł wnosi istotny wkład do literatury pedagogicznej, ukazując potencjał storytellingu jako narzędzia wspierającego nauczanie w duchu STEAM. Wskazuje, że narracja może pełnić funkcję integrującą różne dziedziny wiedzy, sprzyjać rozwojowi myślenia krytycznego, kreatywności oraz kompetencji komunikacyjnych uczniów.