Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce

Wprowadzenie

Katarzyna Szewczuk, Martyna Szczotka — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

Szkoła jako organizacja życia zbiorowego, w której następuje przygotowanie ucznia do kreowania przyszłości, jest idealną przestrzenią do rozwijania koncepcji STEAM i edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju (EZR), określanej również edukacją dla przyszłości. Oba podejścia rozwijają się dynamicznie i uważane są za przyszłość edukacji XXI wieku. We współczesnej szkole nie zawsze jednak zwraca się uwagę na umiejętności, które są tak bardzo potrzebne do radzenia sobie w obecnej rzeczywistości, pełnej szybkich i trudnych do przewidzenia zmian. Można zauważyć narastającą potrzebę wypracowania założeń skutecznej koncepcji zrównoważonego rozwoju (ZR), a także edukacji, która odpowiadałaby za przygotowanie pokoleń do jej realizacji. STEAM i EZR, jako koncepcje edukacyjne, chcą wyposażyć uczniów w umiejętności, wiedzę i kompetencje oraz zachęcić do podjęcia działań i zaangażowania się na rzecz bardziej zrównoważonego życia.
Dyskusja nad modernizacją edukacji jest niezmiennie związana z jej reformowaniem, a potrzeba unowocześnienia jest na stałe wpisana w kondycję szkoły. W jakim kierunku powinny podążać te reformy? Co jest sednem unowocześnienia szkoły? Pytania możemy mnożyć, ale – jak podkreśla Międzynarodowa Komisja do spraw Edukacji dla XXI wieku – zasadniczy kierunek tych zmian wyznacza przyszłość, musimy „myśleć o naszej przyszłości i wspólnie ją budować” (Delors, 1998).

STEM/STEAM w edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju w świetle dokumentów UE

Iwona Samborska — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

Celem artykułu jest charakterystyka specyfiki kształcenia na rzecz zrównoważonego rozwoju z uwzględnieniem STEM/STEAM w edukacji w świetle dokumentów UE oraz stanowisk prezentowanych w literaturze przedmiotu. Problematyka badawcza wyraża się w pytaniach: 1) Jak pod względem formalnym na poziomie unijnym zabezpieczona jest sfera kształcenia na rzecz zrównoważonego rozwoju? 2) Jaki kierunek działań edukacyjnych na rzecz zrównoważonego rozwoju wskazują dokumenty UE, w tym odnoszące się do STEM/STEAM, również na poziomie wczesnej edukacji? Przedmiotem badania są treści dokumentów UE w zakresie dotyczącym kształcenia na rzecz zrównoważonego rozwoju, w tym uwzględniające specyfikę kształcenia w zakresie STEM/STEAM na poziomie wczesnej edukacji. Wyniki prowadzonych analiz pozwoliły na wyszczególnienie unijnych regulacji wyznaczających kierunek działań edukacyjnych i stanowiących wytyczne UE w obszarze realizacji idei zrównoważonego rozwoju z wykorzystaniem STEM/STEAM w edukacji. Na tym tle wskazane zostały kompetencje i umiejętności w zakresie zrównoważonego rozwoju niezbędne dla transformacji ekologicznej i cyfrowej, a także potrzeba ich kształtowania od najmłodszych lat.

Rozpoznać, przełamać, przekraczać… Koncepcja STEAM a stereotypy płciowe w preorientacji zawodowej na poziomie edukacji przedszkolnej

Barbara Jamrozowicz — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

Celem niniejszego artykułu jest identyfikacja potencjału koncepcji STEAM wdrażanej w ramach przedszkolnej preorientacji zawodowej. Szczególnym kontekstem dla podjętych analiz są stereotypy płci. Sposoby nadawania znaczeń kategorii płci łączą się w tym artykule z analizą źródeł wtórnych, w ramach których uznaje się złożoność współczesnego świata i niemożność ucieczki od podejść edukacyjnych koncentrujących się na rozwoju otwartości intelektualnej, krytycznego i twórczego myślenia czy innowacjach. W te kwestie idealnie wpisuje się koncepcja STEAM. Stosowanie jej w edukacji przedszkolnej powinno być współtworzone przez społeczność osób znaczących, określone treści, elementarne i efektywne procesy czy aktywnych sojuszników. Częścią kompleksowego modelu łączącego koncepcję STEAM z działaniami destereotypizującymi może się stać analiza trajektorii edukacyjnych uczniów oraz uczennic i przede wszystkim uwzględnienie wymiarów: kulturowego, praktycznego i politycznego, zaproponowanych przez Bootha i Ainscowa (2002). Tak szerokie ujęcie koncepcji STEAM jest ukierunkowane na włączenie grup społecznych znajdujących się w niekorzystnej sytuacji i niedostatecznie reprezentowanych oraz konsekwentne kształtowanie społeczeństwa indywidualnego i globalnego dobrobytu, jednak jako takie wymaga (r)ewolucji w dotychczasowym systemie myślenia i kształcenia.

STEAM-owe aktywności matematyczne dzieci w wybranych europejskich centrach nauki

Agnieszka Bojarska-Sokołowska — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

Koncepcję STEAM-owego uczenia się można współcześnie odnaleźć w centrach nauki. Polega ona na holistycznym rozwiązywaniu problemów i wyzwań. Podejście to łączy i integruje ze sobą pięć dziedzin wiedzy: przyrodę, technologię, inżynierię, sztukę i matematykę. Celem badań opisanych w poniższym artykule było przeanalizowanie eksponatów/ekspozycji kierowanych do dzieci, które mogłyby być nośnikiem określonych STEAM-owych aktywności. Analizy tej dokonano, uwzględniając osiągnięcia uczniów w zakresie rozumienia zagadnień matematycznych. Badanie zrealizowano w pięciu europejskich centrach nauki, strategią jakościową, analizując dokumenty. Język eksponatów ujawnił możliwość szerokiego wsparcia poznawczego w STEAM-owym rozwoju dzieci edukacji wczesnoszkolnej zwiedzających centra nauki. Wyniki badań mogą posłużyć w projektowaniu efektywnych STEAM-owych zajęć dla dzieci z klas 1–3 szkoły podstawowej w ramach np. projektów edukacyjnych. Poruszane tematy, sposoby i metody przedstawienia zagadnień prezentowanych w centrach nauki mogą służyć nauczycielom jako inspiracja prowadzenia zajęć nie tylko pozalekcyjnych, w sposób bardziej motywujący dzieci do poszukiwania własnych rozwiązań, próbowania czy nawet tworzenia.

Zaangażowanie studentów kierunków nauczycielskich w edukację dla zrównoważonego rozwoju – przykłady dobrych praktyk

Katarzyna Szewczuk — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

Edukacja XXI wieku stawia przed nauczycielem wiele wyzwań. Umiejętność poradzenia sobie w dynamicznie zmieniającym się środowisku, nowe technologie, rozwijanie kompetencji przyszłości (w tym kompetencji miękkich), wrażliwość na problemy współczesnego świata to tylko niektóre z nich. Jednym ze sposobów poradzenia sobie z tymi wyzwaniami jest propozycja edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Jej odpowiednia realizacja, co wymaga adekwatnego przygotowania nauczyciela do zawodu, może przyczynić się do budowania zrównoważonego społeczeństwa.
Celem artykułu jest przedstawienie dwóch inicjatyw realizowanych w ramach projektu Kids Lab for Sustainability – wspólnoty uczącej się oraz kursu online, kierowanych m.in. do studentów kierunków nauczycielskich Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie. Ich prezentacja koncentruje się na ukazaniu zaangażowania studenta w propozycję nabywania wiedzy oraz umiejętności praktycznych w temacie edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Uczestnicząc w poszczególnych etapach projektu oraz realizując kurs online, studenci mieli możliwość poznania założeń edukacji opartej na tym nurcie, a także byli zachęcani do praktycznego testowania propozycji (scenariuszy/zasobów) zajęć, proponowania ich modyfikacji, własnych pomysłów czy autorskich rozwiązań. Propozycja tak zorganizowanej pracy spowodowała pozytywny odbiór i wysokie zaangażowanie studentów w przedstawiane przez członków projektu aktywności. Studenci doceniali zarówno atrakcyjność materiałów (scenariuszy/zasobów) opracowanych przez zespół realizujący projekt Kids Lab for Sustainability i zamieszczonych na jego stronie, jak i sposób przekazu wiedzy.

Odkrywanie przez dociekanie jako strategia dynamizowania rozwoju umiejętności oceny użyteczności danych u uczniów edukacji wczesnoszkolnej

Anna Ozga — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

Celem podjętych badań eksperymentalnych było ukazanie skuteczności rozwijania umiejętności oceny użyteczności danych u uczniów pierwszego etapu edukacji pod wpływem wprowadzenia odkrywania przez dociekanie jako metody pracy z dziećmi. Problem badawczy przyjął zatem formę pytania: W jakim stopniu (słabym, umiarkowanym, silnym) nauczanie wykorzystujące IBSE wpłynie na wzrost umiejętności oceny użyteczności danych przez uczniów edukacji wczesnoszkolnej? W badaniach postawiono następującą hipotezę: u uczniów pierwszego etapu edukacji objętych nauczaniem opartym na metodologii IBSE nastąpi istotny wzrost w obszarze umiejętności oceny użyteczności danych, czyli wykrywania zbędnych danych, które do rozwiązania określonego zadania nie są konieczne oraz wartościowania danych potrzebnych do jego rozwiązania. Dwukrotnym pomiarem zmiennej zależnej objęto 200 uczniów klas drugich ze szkół podstawowych z województwa świętokrzyskiego, które nauczyciele zgłosili do projektu „Dziecko jako badacz”. Analiza ilościowa ujawniła u badanych istotny statystycznie wzrost umiejętności oceny użyteczności danych o umiarkowanym natężeniu. Z kolei analiza jakościowa wykazała, że podstaw wzrostu umiejętności wskazywania danych istotnych oraz brakujących należy upatrywać w rozwoju procesów poznawczych (uwagi, pamięci, myślenia), w opracowywaniu skutecznych strategii działania, a także wyrabianiu u siebie nawyków autokontroli, autokorekty oraz namysłu przed podjęciem decyzji.

Zastosowanie strategii „budowania rusztowania” w edukacji dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w inkluzyjnym oddziale przedszkolnym – systematyczny przegląd badań

Anna Zamkowska, Monika Koczańska — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

Celem artykułu jest przeprowadzenie systematycznego przeglądu literatury na temat wykorzystania strategii „budowania rusztowania” (scaffolding) w edukacji dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w przedszkolu inkluzyjnym. Do analizy wykorzystano narzędzie PRISMA. Pełnotekstowy przegląd ośmiu artykułów opublikowanych w latach 2000–2024, pochodzących z pięciu baz naukowych (Google Scholar, Science Direct, EBSCO, WoS i Scopus) pokazuje, że strategia „budowania rusztowania” jest wykorzystywana do wspomagania opanowania przez dzieci różnych umiejętności edukacyjnych (uczenia się, umiejętności czytania i pisania oraz rozumienia pojęć naukowych), a także wspiera ich samodzielność i autonomię w dokonywaniu wyboru, przejmowaniu inicjatywy w sytuacji uczenia się, dokonywaniu samodzielnej eksploracji, rozwiązywaniu problemów. Scaffolding może być wdrażany przez nauczyciela w bezpośrednim kontakcie z dzieckiem lub z pomocą rówieśnika. Przegląd literatury wskazuje na możliwość zastosowania strategii „budowania rusztowania” w pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w przedszkolach inkluzyjnych. Wielkość efektu w przypadku motywowania była umiarkowana, natomiast w przypadku zapewniania wsparcia w rozwoju poznawczym – wysoka. Analiza stanu badań na temat strategii „budowania rusztowania” poszerzy zakres wiedzy na temat włączających praktyk i oceny ich efektywności w badaniach naukowych.

Pojęcia ekonomiczne w literaturze dla dzieci (na podstawie powieści Sylwii Wojciechowskiej)

Małgorzata Bortliczek, Renata Raszka — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na edukacyjną rolę powieści Sylwii Wojciechowskiej. Opisujemy w nim literackie sposoby wyjaśniania dzieciom w wieku wczesnoszkolnym procesów i pojęć ekonomicznych, posługując się analizą semantyczną i lingwistyczną oraz dydaktyczną i matematyczną. Eksploracja powieści Sylwii Wojciechowskiej pozwoliła sformułować następujące wnioski: tekst literacki w sposób oryginalny i atrakcyjny oraz realistyczny i wzorcowy wyjaśnia zjawiska ekonomiczne; dzięki literaturze odbiorca dziecięcy uczy się podejmowania decyzji finansowych (np. oszczędzanie, planowanie wydatków); dziecko przyswaja informacje ekonomiczne pozornie zastrzeżone dla dorosłych i uczy się zarządzania swoim budżetem (kieszonkowym), w tym podejmowania autonomicznych decyzji finansowych.

Gdy „Współczucie zbiera ślimaki z chodnika” i uczy czytelnika (u)czuć. O książkach obrazkowych Tiny Oziewicz i Aleksandry Zając

Iwona Tomas — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

We współczesnych czasach niesłabnącego przebodźcowania, często destrukcyjnych działań mass mediów, specyficznej kultury, której wyznacznikami są okrucieństwo i strach, w czasach nieustannej gonitwy, zacierania granic i norm, wielopoziomowej destabilizacji w zmieniającym się świecie literatura dziecięca powinna być ostoją, miejscem pełnym ciepła i mądrości, specyficznym medium niosącym szeroko rozumiane wsparcie. Taką literaturą są między innymi pozycje Wydawnictwa Dwie Siostry – Co robią uczucia?, Co uczucia robią nocą? oraz Co lubią uczucia? autorstwa Tiny Oziewcz i Aleksandry Zając, które zaklasyfikować można do kategorii książek obrazkowych, traktujących o emocjach. To właśnie one stały się przedmiotem jakościowej analizy, która poprzedzona została przeglądem literatury przedmiotu. W części pierwszej niniejszego artykułu przedstawiono istotę książki obrazkowej oraz zaprezentowano jej cechy charakterystyczne, układające się na kształt wyznaczników dobrej książki tego typu. Kolejna część to analiza (warstwy tekstowej i wizualnej) każdej z trzech pozycji, składających się na „emocjonalną” serię Tiny Oziewicz i Aleksandry Zając. Całość sfinalizowana została podsumowaniem z wyodrębnieniem przykładowych pól (kierunków) aktywności, w których prezentowane książki można wykorzystać w roli czynnika inicjującego i inspirującego.

W stronę krytycznego odbioru książki informacyjnej dla dzieci

Krzysztof Rybak — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

Artykuł prezentuje założenia i potencjalne zastosowanie modelu krytycznego odbioru książki informacyjnej dla dzieci, a więc zestawu procedur, których przeprowadzenie ma sprzyjać rozwijaniu praktyk czytelniczych wśród młodych osób czytających. Podstawę modelu stanowią rozważania Joe Sutliffa Sandersa i studia osadzone w nurcie badań nad książką jako całością (whole book approach), a ich przełożenie na praktykę czytelniczą może sprowokować krytyczne myślenie o zawartych w książce informacjach. Omówieniu i praktycznemu zastosowaniu modelu służy przeprowadzona analiza informacyjnej książki obrazkowej Aleksandry i Daniela Mizielińskich Którędy do Yellowstone? Dzika podróż po parkach narodowych (2020), jednego z nielicznych dwudziestopierwszowiecznych tytułów na liście lektur dla klas I–III, nagradzanej w Polsce i na świecie, a także przetłumaczonej na wiele języków. Model, opisujący kolejne obszary lektury, skupia się na czterech elementach: perytekstach, natężeniu faktofikcji, retoryce i ideologii. Przedstawiony model ma za zadanie zachęcić do lektury książki Mizieliński i innych książek informacyjnych w nurcie edukacji krytycznej, opartej na samodzielnym myśleniu i weryfikacji informacji zawartych w publikacja.

Przegląd i ocena wybranych interwencji stosowanych wobec dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu w Polsce

Joanna Buława-Halasz — wto, 24 gru 2024 00:00:00 +0000

W artykule tym o charakterze przeglądowym zostały omówione, a także poddane ocenie na podstawie doniesień naukowych wybrane interwencje stosowane wobec dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu w Polsce, takie jak: technologia wspomagająca i adaptacyjna, komunikacja wspomagająca i alternatywna, interwencje behawioralne i rozwojowe, edukacyjne, biomedyczne, medycyna komplementarna i alternatywna, specjalne diety, suplementy diety. Niektóre z nich mają udowodnione pozytywne oddziaływanie, inne nie dostarczają takich dowodów lub wręcz mogą szkodzić nie tylko zdrowiu, ale i życiu dzieci autystycznych. W niektórych krajach podejmuje się próby uregulowania kwestii terapii osób z zaburzeniem ze spektrum autyzmu. Zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i Wielkiej Brytanii parlamentarzyści, osoby autystyczne, ich rodzice/opiekunowie, organizacje pozarządowe, naukowcy i pracownicy służby zdrowia oraz oświaty współpracują ze sobą, by przekazywać szczegółowe informacje o tym, jak planować, wdrażać i monitorować określone praktyki oparte na dowodach, czyli takie, dla których badacze przedstawili akceptowalny poziom badań i które pokazują, że praktyka przynosi pozytywne rezultaty. W tekście zwrócono uwagę, że należałoby wprowadzić w kraju regulacje prawne pozwalające monitorować interwencje pedagogiczno-psychologiczne i biomedyczne. Pomoże to również rodzicom i profesjonalistom dokonywać odpowiednich wyborów w tym zakresie.