Edukacja elementarna jako intelektualna przestrzeń (nie)doświadczania praktyk demokratycznych przez dziecko

Słowa kluczowe: edukacja wczesnoszkolna, demokracja, uczenie się, partycypacja dziecka w procesie kształcenia

Abstrakt

W prezentowanym artykule podjęto problem uczenia się w demokracji przez dzieci na etapie wczesnej edukacji. Głównym celem przeprowadzonych badań były przedstawienie i analiza działań nauczycieli pod kątem tworzenia przez nich warunków do doświadczania praktyk demokratycznych przez dzieci w procesie uczenia się. Tło tych badań stanowi przegląd współczesnych rozważań nad ideą demokratyzacji w odniesieniu do edukacji dziecka w młodszym wieku szkolnym we współczesnej rzeczywistości. W toku badań poszukiwano odpowiedzi na pytania skoncentrowane wokół problemu głównego: Czy i jakie działania podejmowane przez nauczycieli w czasie zajęć zintegrowanych sprzyjają uczeniu się w demokracji przez dzieci w wieku wczesno­szkolnym? W rezultacie przeprowadzonych badań jakościowych z zastosowaniem obserwacji 54 zajęć zintegrowanych (bloków dnia) prowadzonych przez nauczycielki klas początkowych, dokonano kategoryzacji działań nauczycieli utrudniających bądź uniemożliwiających dziecku partycypację w procesie kształcenia, budowanie przestrzeni dla uczniowskiej autonomii w poznawaniu i rozumieniu świata oraz efektywne uczenie się w toku interakcji z innymi uczestnikami procesu edukacyjnego. W końcowej części dokonano podsumowania oraz sformułowano wnioski z badań, których uwzględnienie w praktyce edukacji wczesnoszkolnej sprzyjać może demokratyzacji przestrzeni intelektualnej szkoły.

Biogram autora

Ewa Dorota Kochanowska, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Humanistyczno-Społeczny, katedra Pedagogiki

Ewa Kochanowska – doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Dyscyplina naukowa: dydaktyka ogólna, pedeutologia, pedagogika wczesnoszkolna, diagnoza i terapia pedagogiczna. Zatrudniona na stanowisku adiunkta w Katedrze Pedagogiki Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej. Nauczyciel dyplomowany. Centralną oś zainteresowań badawczych i temat opracowań teoretycznych stanowią: komunikacja w toku kształcenia, wiedza i doświadczenia pozaszkolne dziecka, intelektualne narzędzia pracy nauczyciela i ucznia w procesie kształcenia oraz kompetencje nauczycieli wczesnej edukacji. Autorka monografii: Wiedza osobista dziecka w refleksji i praktyce nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej (2018), Struktura i funkcje zadań typu „dlaczego” w procesie edukacji wczesnoszkolnej (2007); Wspomaganie procesu adaptacji społeczno-emocjonalnej dzieci sześcio–siedmioletnich do środowiska szkolnego. Program adaptacyjno-socjoterapeutyczny „Moja szkoła – mój drugi dom” (2012). Współredaktorka kilku prac monograficznych, m.in.: Sztuka bycia człowiekiem. Wychowanie a poszukiwanie wartości i sensów życia. Artykuły, eseje, wspomnienia, notatki, szkice (2011); Dziecko w przestrzeni słów i znaczeń (2013); Uczeń w teorii i praktyce pedagogicznej. Dylematy współczesnej edukacji (2013); Nauczyciel wobec wyzwań współczesności. Dylematy, poszukiwania i inspiracje (2013); Profilaktyka, diagnoza i terapia w teorii i praktyce pedagogicznej. Autorka kilkudziesięciu artykułów w monografiach zbiorowych i w czasopismach naukowych.

Członek Zespołu Edukacji Elementarnej działającego przy Komitecie Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk.

 

Bibliografia

Bałachowicz J. (2015). Równi czy różni? Współczesne dylematy edukacji dziecka, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, T XXXIV, z. 2, s. 13-27.

Bałachowicz J., Witkowska-Tomaszewska A. (2015). Edukacja wczesnoszkolna w dyskursie podmiotowości: studium teoretyczno-empiryczne, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedago-giki Specjalnej.

Błajet P., Przyborowska B. (2014). Kształtowanie kompetencji demokratycznych –perspektywa rozwojowa, „Studia Edukacyjne”, nr 30, s. 71-89.

Bruner J. (2006). Kultura edukacji, Kraków: Universitas.

Dymara B. (2008). Praca z małym dzieckiem. Wokół filozofii wychowania, Katowice: by fundacja Elementarz.

Freire P. (2000). Pedagogy of the oppressed, London: Continuum.

Gawlicz K., & Röhrborn B. (2014). Edukacja przedszkolna: pytanie o demokrację, Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Dziecka.

Klus-Stańska D. (2007). Między wiedzą a władzą. Dziecięce uczenie się w dyskursach pedagogicznych, „Problemy Wczesnej Edukacji”, nr 1, 92-106.

Kochanowska E. (2018). Wiedza osobista dziecka w refleksji i praktyce nauczycieli edukacji wcze-snoszkolnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Konecki K. (2000). Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Nowak-Łojewska A. (2011). Od szkolnego przekazu do konstruowania znaczeń. Wiedza społeczna młodszych uczniów z perspektywy nauczyciela, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwer-sytetu Zielonogórskiego.

Kopaliński W. (red.). (2004). Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Wyd. 31, Warszawa: Muza SA.

Kosz J. (2009). Współdziałanie w szkole – oczekiwanie i potrzeba współczesnej praktyki edukacyjnej. „Forum Dydaktyczne”, nr 5-6, s. 107-118.

Kwieciński Z. (2013). Edukacja wobec opóźnienia kulturowego, „Nauka”, nr 1, s. 19-30.

Loyens S.M.M., Gijbels D. (2008). Understanding the eff ects of constructivist learning environments: Introducing a multi-directional approach, „Instructional Science”, vol. 36, nr 5-6, s. 351-357.

Mariański J. (2001). Kryzys moralny czy transformacja wartości? Studium socjologiczne, Lublin: TN KUL. Morbitzer J. (2015). O nowej przestrzeni w hybrydowym świecie, „Labor et Educatio”, nr 3, s. 411-430.

Moss P. (2007). Bringing politics into the nursery: Early childhood education as a democratic practice, „Working Paper”, nr 15 (1), s. 1-30.

Moss P. (2014). Docenić demokrację w przedszkolu, [w:] K. Gawlicz i in. (red.), Demokracja i edukacja: dylematy, diagnozy, doświadczenia, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dol-no­śląskiej Szkoły Wyższej.

Nowak J. (2015). Edukacja wczesnoszkolna – w stronę modelu partycypacyjnego, „Przegląd Peda-gogiczny”, nr 1, s. 42-50.

Nowak J. (2014). Szkoła – nowe przestrzenie edukacyjne, [w:] M. Magda-Adamowicz, I.M. Kopaczyńska (red.), Pedagogika wczesnoszkolna wobec zmieniających się kontekstów spo-łecznych, Tom 1, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 76-81.

Nussbaum M.C. (2008). Kształcenie dla zysku, kształcenie dla wolności, [w:] M. Gołębniak (red.), Pytanie o szkołę wyższą. W trosce o człowieczeństwo, Wrocław: Wyd. DSW s. 65-89.

Olczak A. (2010a). Umowa społeczna z dzieckiem jako droga ku demokracji w wychowaniu. Studium teoretyczno-empiryczne, Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Pawlak B. (2009). Praca grupowa w edukacji wczesnoszkolnej. Problemy. Badania. Rozwiązania praktyczne, Kraków: Wydawnictwo UP.

Prokopiuk W. (2010). Nauczyciel na polach humanizacji edukacji, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Przybylski B. (2013). W kierunku modelu edukacji obywatelskiej. O uwikłaniu i współzależności demokracji, polityki i edukacji, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”, nr 4(83), s. 26-35.

Puślecki W. (2010), Kształcenie wyzwalające w edukacji wczesnoszkolnej, wyd. II, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Rinaldi C. (2009). Reinventing Laura. An educational diary in a Reggio Emilia Nido, [w:] C. Edwards, C. Rinaldi (red.), The Diary of Laura. Perspectives on a Reggio Emilia ­Diary, St. Paul: Readleaf Press, s. 9-15.

Siemieniak H. (1997). Demokratyzacja instytucji edukacyjnych w Polsce: postęp ku integracji europej-skiej, „Chowanna”, nr 2, s. 6-13.

Śliwerski B. (2011). Czy oświata potrzebuje przewrotu kopernikańskiego?, [w:] J. Szomburg (red.), Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, Gdańsk: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową.

Śliwerski B. (2012). Prawa dziecka w polskim systemie oświaty. Perspektywa pedagogiczna, [w:] M. Andrzejewski (red.), Prawa dziecka. Konteksty prawne i pedagogiczne, Poznań: Wydaw-nictwo naukowe UAM.

Tokarz T. (2014). Konserwatyzm a edukacja demokratyczna, [w:] K. Gawlicz i in. (red.), De-mokracja i edukacja: dylematy, diagnozy, doświadczenia, Wrocław: Wyd. Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, s. 85-111.

Zwoliński A. (2010). Dylematy demokracji, Poznań: Wydawnictwo UAM.

Opublikowane
2019-07-31
Jak cytować
Kochanowska, E. D. (2019). Edukacja elementarna jako intelektualna przestrzeń (nie)doświadczania praktyk demokratycznych przez dziecko. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 14(1(51), 41-56. https://doi.org/10.35765/eetp.2019.1451.03