Samospełniające się proroctwo oraz inne mechanizmy psychologiczne w postrzeganiu i ocenianiu zachowania uczniów w edukacji wczesnoszkolnej
Abstrakt
Nieodłącznym elementem w procesie spostrzegania i oceniania zachowania uczniów przez nauczycieli w klasie szkolnej są mechanizmy psychologiczne. Niejednokrotnie mechanizmy te nie są wolne od pułapek, deformacji i licznych zniekształceń. Świadomość istnienia zarówno mechanizmów psychologicznych mających miejsce w ocenianiu, jak i zniekształceń, jakie mogą wówczas zaistnieć, może pozwolić nauczycielowi na stosowanie środków zaradczych dla nadania (na tyle, na ile jest to tylko możliwe) obiektywnego charakteru procesowi oceniania zachowania uczniów.
W przedłożonym artykule przedstawiłam, a także zilustrowałam przykładami, mechanizmy psychologiczne i ich wybrane deformacje ujawniające się w spostrzeganiu i ocenianiu zachowania uczniów w młodszym wieku szkolnym. W spostrzeganiu zachowania omówiłam procesy automatyczne (wnioski z twarzy, plastry zachowania, spontaniczne wnioski o cechach), procesy kontrolowane (podstawowy błąd atrybucji, asymetria atrybucji aktora i obserwatora, egotyzm atrybucyjny, egocentryzm atrybucyjny, efekt fałszywej powszechności) i asocjacje, czyli wnioskowanie na podstawie wiedzy (ukryte teorie osobowości). W ocenianiu zachowania opisałam z kolei oceny automatyczne (oceny schematopodobne), oddolną integrację danych (efekt pierwszeństwa, efekt świeżości, inklinację pozytywną, efekt negatywności), a także tendencyjne sprawdzanie hipotez (samospełniające się przepowiednie/proroctwa). Szczególną uwagę poświęciłam zjawisku samospełniającego się proroctwa w ocenianiu zachowania uczniów w edukacji wczesnoszkolnej, gdzie przedstawiłam propozycję przeciwdziałania występowaniu tego właśnie zjawiska.
Bibliografia
Brzezińska A. I., Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
Czapliński J., Wartościowanie – efekt negatywności (O naturze realizmu), Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988.
Jaskulska S., Ocena zachowania w doświadczeniach gimnazjalistów, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2009.
Korzeniecka-Bondar A., Sprzeczności procesu wychowania dziecka, [w]: Dziecko w zmieniającej się przestrzeni życia. Obrazy dzieciństwa, red. J. Izdebska, J. Szymanowska, Trans Humana, Białystok 2009.
M. Lewicka, Zjawisko Polyanny, „Przegląd Psychologiczny” 1978, t. XXI, nr 3.
Merton R. K., Samospełniające się proroctwo, [w]: Socjologia. Lektury, red. P. Sztompka, M. Kucia, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005.
Moskowitz G. B., Zrozumieć siebie i innych. Psychologia poznania społecznego, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2009.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2004r. (Dz.U. z 2004 r. nr 199, poz. 2046).
Skarżyńska K., Spostrzeganie ludzi, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981.
Tyszka T., Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.
Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003, Tom 8.
Wojciszke B., Procesy oceniania ludzi, Nakom, Poznań 1991.
Wojciszke B., Psychologia oceniania: mechanizmy, pułapki, środki zaradcze, [w]: Ewaluacja procesu kształcenia w szkole wyższej, red. A. Brzezińska, J. Brzeziński, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000.
Wojciszke B., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011.
Wojciszke B., Sprawczość i wspólnotowość. Podstawowe wymiary spostrzegania społecznego, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2010.
