Perspektywy Kultury

Edytorial

2025-06-29T09:52:26+00:00

Oddajemy do rąk Czytelników kolejny numer Perspektyw Kultury, w którym wiodącym tematem jest sztuka tworzona współcześnie (za jej początek przyjmujemy lata 70. XX w.), a konkretnie próba oceny jej aktualnej kondycji, celowości i zakresu wykorzystania we współczesnej kulturze.

Sztuka, podobnie jak nauka, moralność i religia, stanowi jedną z podstawowych form działalności człowieka, a co za tym idzie – istotny obszar kultury. Wzajemne przenikanie się tych sfer sprawia, że sztuka nieustannie pozostaje w relacji z nauką, moralnością i religią.

Editorial

2025-06-29T09:59:09+00:00

We are pleased to present to our readers this issue of Perspectives on Culture, in which the central theme is contemporary art – understood here as beginning in the 1970s – with particular attention to its current condition, relevance, and role within modern culture.

Art, like science, morality, and religion, is one of the fundamental expressions of human activity and thus constitutes a vital domain of culture. The continuous interplay between these spheres ensures that art remains in ongoing dialogue with science, morality, and religion.

Intertekstualność i nomadyczność sztuki w semiotycznym stawaniu się współczesnego człowieka

2025-06-29T13:25:31+00:00

W niniejszym artykule pojęcia intertekstualności i nomadyczności, należące do postmodernistycznego warsztatu terminologiczno-metodologicznego semiotyki, które obejmują nośniki znaczeń i transformacje znaczeniowe w symbolicznym świecie człowieka, służą wyjaśnianiu mechanizmów tworzenia i rozpowszechniania dzieł sztuki oraz ich oddziaływania na jednostkę i społeczeństwo. Celem artykułu jest wyeksponowanie wieloznaczności i użyteczności terminów „tekst” i „intertekstualność” nie tylko w odniesieniu do wytworów czynności językowych w komunikacji, ale również do wszelkich wytworów działalności człowieka nakierowanej na osiąganie wartości. Pośród tekstów kultury mieszczą się m.in. obrazy, fotografie, filmy, utwory muzyczne, rzeźby, dzieła architektury oraz wszelkie formy kultury popularnej. Intertekstualność natomiast występuje w domenie intersubiektywnej dialogowości pośród aspektów komunikacji międzyludzkiej, w której to teksty nawiązują do innych tekstów. Będąc przetworzeniami wcześniejszych tekstów, umiejscawiają się one w sieci wielowymiarowych relacji międzytekstowych. Występują w ciągłej interakcji do innych tekstów poprzez aluzje lub wzmianki, bezpośrednio lub pośrednio, formalnie lub treściowo. Teksty są przedmiotem nieograniczonych interpretacji. Postrzeganie sztuki jako sieci dynamicznych relacji intertekstualnych poparte jest zastosowaniem teorii nomadyzmu do pokazania analogiczności pomiędzy rozwojem wewnętrznym jednostki a transformacjami społecznymi uwidaczniającymi się w wielu dziedzinach życia, w tym w sztuce. Nomadyczność w sensie psychologicznym stanowi właściwość człowieka posiadającego moc afektowania i bycia afektowanym, wykraczającego poza reguły i normy w zakresie używana znaków i symboli; cechuje ona podmiot semiotyczny w jego stawaniu się determinowanym przez styl życia czy formy egzystencji, jeśli przebiega ono w otoczeniu przeciwstawnych wartości, znaczeń i niejednoznaczności pojęć spowodowanych m.in. zmianami politycznymi, ekonomicznymi, społecznymi, powszechnym dostępem do technologii oraz możliwościami przemieszczania się i podróżowania.

„Nieobliczalna fantazja”? Artysta i „tworzące” maszyny

2025-06-29T13:25:31+00:00

Celem artykułu jest rekonstrukcja refleksji oraz poglądów trojga artystów, dotyczących zagadnień tworzenia i statusu twórcy w związku z rysunkami wykonywanymi przez maszyny. Przykład pierwszy dotyczy wytworów mechanicznej maszyny rysującej skonstruowanej przez belgijskiego artystę Francisa André oraz recepcji jego postawy wobec powstających dzieł, dokonanej przez polskiego pisarza Jana Józefa Szczepańskiego. Przykład drugi – wybrany jako reprezentujący istotną zmianę w rozumieniu sztuki i procesu twórczego – to działania i deklaracje artystki polskiego pochodzenia, Agnieszki Piłat, współpracującej z Boston Dynamic i SpaceX w projekcie uczenia robotów wyposażonych w AI sztuki rysowania. Przywołane w artykule przykłady stanowią głos w dyskusji nad statusem artysty, twórcy, autora wobec maszyn i tworzonych przez nie artefaktów.

Abstrakcja jako źródło inwencji twórczej

2025-06-29T13:25:32+00:00

Zapowiedziane w całym tytule ramy badawcze wskazują na dwojaki podział poniższego artykułu, konceptualny i metodologiczny. Głównym argumentem części konceptualnej jest to, że abstrakcja stanowi podstawową formę działalności inwencyjnej twórców dzieł sztuki. W tym kontekście prezentowane są również różnego rodzaju wyobrażeniowe modyfikacje cech wyjętych z wyabstrahowanych obiektów rzeczywistości. Z kolei część metodologiczna, zapowiedziana podtytułem, oceniając różne modyfikacje aspektów i komponentów projektów artystycznych, będących pochodną twórczej elaboracji, stawia pytanie, czy forma ekspresji reprezentacji treści ocenianego obiektu jest zgodna z powszechnie dopuszczalnymi zasadami etyki lub w jakim stopniu realizacja analizowanego dzieła sztuki mieści się w normie moralnego postępowania jego twórców. Osobną uwagę zwraca się na intencjonalność i emocjonalność przekazu za pośrednictwem dzieł sztuki, ze szczególnym uwzględnieniem trendów społecznych i politycznych, a także wrażliwości niektórych odbiorców na kwestie tabu czy na przykład bluźnierstwa uwłaczające godności przedstawicieli określonych społeczności, religijnych czy kulturowych. Konceptualne i metodologiczne części ramy stanowią podstawę trzeciej, analitycznej części pracy badawczej przedstawionej w niniejszym artykule. Źródłem materiału do szczegółowej analizy są opisy wybranych przykładów wystaw artystycznych prezentowanych w otwartych lub zamkniętych galeriach, a następnie reakcje publiczności, opisywane w odpowiednich transmedialnych formach dyskursów dziennikarskich dostępnych na różnego rodzaju portalach społecznościowych.

Sposoby przedstawiania techne w sztuce współczesnej w perspektywie filozofii techniki

2025-06-29T13:25:33+00:00

Artykuł dotyczy analizy sposobów obrazowania techne w sztuce współczesnej, nadawania im znaczenia przez ukazywanie strachu przed maszynami bądź oswajania odbiorców sztuki z wytworami techniki. Oswajanie należy rozumieć jako sposób na zmniejszenie lęku przed tym, co niezrozumiałe lub niebezpieczne. Celem artykułu jest ukazanie sposobów przedstawiania wytworów techne w sztuce na przykładzie wybranych przykładów sztuki współczesnej. Autor wyróżnia cztery takie sposoby: instrumentalny, mitologiczny, diagnozujący zagrożenia i adaptacyjny. Wybrane do analizy dzieła sztuki wskazują na to, że techne stanowi ważny temat wypowiedzi artystycznych. Jednocześnie dzięki sztuce relacje łączące człowieka z urządzeniami technicznymi, szerzej systemem techniki, stają się elementem dyskursu publicznego. Autor artykułu traktuje artystyczne wypowiedzi na temat techniki jako część imaginarium kulturowego. Kontekstem dla prezentowanych analiz są koncepcje z zakresu filozofii kultury i filozofii techniki. W artykule zastosowano metodę hermeneutyki rozumienia wytworów techniki i hermeneutyki obrazu.

Kaligrafia arabska jako forma wypowiedzi artystycznej

2025-06-29T13:25:33+00:00

Ahmed Moustafa to międzynarodowej sławy egipski twórca, mieszkający na stałe w Londynie, dla którego dominującą formą artystycznej wypowiedzi jest pismo arabskie w różnorodnych odmianach kaligraficznych. Celem artykułu jest przedstawienie spojrzenia Ahmeda Moustafy na zadanie, jakie stawia sobie jako artyście, oraz na fundamentalne według niego znaczenie kaligrafii. Punktem wyjścia w niniejszych badaniach są wypowiedzi artysty na temat własnej twórczości, jej duchowej wartości i korzeni kulturowych. Ahmed Moustafa dostrzega jedność i harmonię wszechświata wyrażoną poprzez geometrię, którą uznaje za język Boga. Zasady geometryczne są też fundamentem systemu pisma proporcjonalnego (khaṭṭ mansūb), opracowanego przez Ibn Muqlę, uznanego kaligrafa z X w., a zrekonstruowanego przez Ahmeda Moustafę podczas jego wieloletniej pracy naukowej. Sztuka kaligrafii staje się w tej perspektywie nie tylko formą wyrazu artystycznego, ale również duchową praktyką prowadzącą ku Bogu. Artysta szuka inspiracji do swoich obrazów przede wszystkim w Koranie, co sprawia, że obecne w nich Piękno i Dobro wynika nie tylko z zapisu rządzonego zasadami geometrii, ale z samego Słowa, którego pismo jest materialną reprezentacją.

Profesjonalne wystawy sztuki współczesnej a ich odbiór i interpretacja przez osoby niewidome.

2025-06-29T13:25:34+00:00

Niniejsza publikacja dotyczy zagadnienia wystaw sztuki współczesnej i ich dostępności. Zaprezentowany zostanie opis drugiej edycji projektu artystycznego pt. Dotyk Sztuki II, zorganizowanego przez Instytut Sztuk Pięknych Wydziału Artystycznego UMCS w Lublinie, który ma formułę ogólnopolskiego konkursu artystycznego, skierowanego do artystów profesjonalnych. Efektem projektu jest szereg wystaw (np. CSK Lublin, 2024; Galeria Bielska BWA, 2024; RIPPL Gallery, Kaposvár, Węgry, 2024; Galeria Sztuki Wozownia w Toruniu, 2025; Galeria BWA w Kielcach, 2025). Projekt zakłada multisensoryczny odbiór dzieł sztuki, dostępny szerokiemu gremium widzów. Artyści, kreując dzieła na niniejszą wystawę, mieli jednak na uwadze przede wszystkim odbiorców z dysfunkcją wzroku.

W artykule zostały także przedstawione badania recepcji sztuki współczesnej, przeprowadzone na wystawie z osobą całkowicie niewidomą od urodzenia, na zasadzie studium przypadku. Narzędzie badawcze stanowiła autorska ankieta do badania percepcji sztuki, w odniesieniu do modelu struktury dzieła artystycznego, uwzględniającego warstwy: treści, formy, kreatywności i emocjonalności (Niestorowicz, 2017; 2024; zob. także Ingarden, 1966, 1970; Gołaszewska, 1986; Popek, 1999). Badania wykazały że audiodeskrypcja, bazująca na opisach kuratorskich dzieła, stanowi cenną pomoc, zwiększając rozumienie oraz czytelność dzieła (w warstwie formalnej i treściowej). Obie te cechy wpływają także na pozytywną ocenę dzieła (warstwa kreatywności i emocjonalności).

Gustaw Herling-Grudziński i Konstanty A. Jeleński o malarstwie Jana Lebensteina

2025-06-29T13:25:34+00:00

W artykule dokonano zestawienia poglądów Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Konstantego A. Jeleńskiego na twórczość Jana Lebensteina. Na podstawie spostrzeżeń i refleksji wyrażanych przez Grudzińskiego w diarystycznych zapisach (1971–1999) i eseju (1994), w tekstach krytycznych Jeleńskiego, przede wszystkim recenzjach i esejach (pisanych w latach 1960–1985, po polsku i po francusku), wskazano powinowactwa w odbiorze sztuki Lebensteina. Ich oceny twórczości i postawy artystycznej autora Figur osiowych były pokrewne i stałe. Zaznaczono także różnice w ich wypowiedziach, zarówno te formalne: rozbudowany dyskurs krytyczny (Jeleński) i diarystyczny zapis błyskawicznych spostrzeżeń (Herling-Grudziński), jak i dotyczące oceny awangardowych i eksperymentatorskich nurtów sztuki XX w., na tle których prezentują oni malarstwo Lebensteina.

Bytowe braki a prywatywna teoria sztuki – w świetle metafizyki tomizmu egzystencjalnego

2025-06-29T13:25:35+00:00

Przedmiotem artykułu jest zagadnienie bytowych braków w kontekście teorii sztuki sformułowanej w środowisku polskich neotomistów, mającej swoje podstawy w pismach Arystotelesa oraz Tomasza z Akwinu. Wychodząc od definicji sztuki obecnej w podejmowanym nurcie filozofii, autor wyodrębnia i uszczegóławia poszczególne odmiany braków bytowych, opierając się na tekstach Arystotelesa i Tomasza z Akwinu oraz ich XX-wiecznych kontynuatorów z kręgu lubelskiej szkoły filozoficznej. Klasyfikacja odmian braków bytowych umożliwia przedstawienie ogólnego, analogicznego sposobu działania sztuki, której ostateczną racją są owe braki, a jej istotnym celem ich uzupełnianie.

Architektura współczesna i jej znaczenie dla turystyki kulturowej

2025-06-29T13:25:35+00:00

Wśród trendów turystyki XXI w. wyróżnić można zwiększone zainteresowanie podróżujących współczesnymi budowlami, które często stają się rozpoznawalnymi atrakcjami turystycznymi. Muzeum Guggenheima w Bilbao czy Burj Khalifa w Dubaju funkcjonują jako główne symbole tych miast i turystyczne must see. Wyjazdy połączone z oglądaniem nowoczesnych dzieł architektury doczekały się w literaturze naukowej osobnego określenia: architurystyka (architourism). Można ją traktować jako jedną z form turystyki kulturowej. Artykuł ma na celu przybliżenie niezwykle interesującego z kulturowego punktu widzenia zjawiska, jakim są związki architektury współczesnej z turystyką. Wskazane zostały przykłady budowli ze świata oraz z Polski, cieszące się szczególną popularnością wśród turystów. Na tej podstawie zidentyfikowano najważniejsze atrybuty architektury współczesnej, które czynią ją atrakcyjną dla masowej turystyki, takie jak osoba twórcy, unikatowość obiektu, jego rozmiary, a także powiązanie formy architektonicznej z funkcją. W końcowej części pracy zamieszczono rozważania na temat tego, czy popularność architektury współczesnej przyczyni się do spadku znaczenia zabytków jako wiodących atrakcji turystycznych, czy też nowsze budowle będą jedynie uzupełniały tradycyjną ofertę miast historycznych, takich jak Kraków.

Transformacja postaci kobiety jako zwierciadło przemian społeczno-kulturowych w musicalu polskim po 1989 r. Prolegomena

2025-06-29T13:25:35+00:00

Celem artykułu jest analiza wizerunków kobiet w musicalu. Są one nie tylko reprezentatywne i kluczowe dla sposobu ich postrzegania, ale – co niezwykle istotne – odzwierciedlają zachodzące w polskim społeczeństwie po 1989 r. przemiany społeczno-kulturowe. Sam zaś gatunek musicalu, jako część kultury współczesnej, stanowi zwierciadło aktualnej kondycji człowieka, uczestnicząc coraz wyraźniej w procesie jego kształtowania. Analizie poddano wybrane musicale sceniczne – od klasycznego już Metra, przez Politę inspirowaną biografią Poli Negri, Irenę poświęconą Irenie Sendlerowej, aż po rapowany musical 1989. Materiał badawczy rozpatrywany jest w kontekście wielopłaszczyznowych zmian roli i pozycji kobiet, szczególnie w wymiarze genderowym i społecznym, przy uwzględnieniu amerykańskiego rodowodu gatunku oraz jego ewolucji w warunkach polskich. Artykuł opiera się na krytycznej analizie i interpretacji tekstów kultury, uwzględniając perspektywy kulturoznawcze, gender studies oraz teorię widowisk kulturowych. W rezultacie publikacja wskazuje na musical jako medium kształtowania i redefinicji tożsamości kulturowych, w którym zmiana w obrazie kobiecych postaci stanowi istotne zwierciadło przekształceń społecznych i wartości właściwych współczesnej Polsce.

Wartości sztuki wizualnej w opinii studentów wybranych kierunków UMCS i UIK

2025-06-29T13:25:36+00:00

Nowoczesne technologie wpływają w istotny sposób na życie współczesnego człowieka oraz szeroko rozumianą kulturę wizualną. Zjawisko to dotyczy także sztuki. W artykule zaprezentowano wybrane zagadnienia dotyczące wartości sztuki wizualnej oraz podjęto próbę analizy i oceny tychże wartości z perspektywy studentów dwóch uczelni: Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie. Jako metody badawcze zastosowano krytyczny przegląd literatury oraz ankietowanie. Na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych można stwierdzić, iż ankietowani studenci UMCS i UIK najwyżej cenią takie formy sztuki wizualnej, jak film, malarstwo i fotografia, które uznają za najbardziej inspirujące. Respondenci stykają się najczęściej z wytworami sztuki w świecie wirtualnym, choć preferują tradycyjne, klasyczne formy. Wśród wartości sztuki wizualnej najwyżej cenią te w zakresie kreatywności, estetyki, artyzmu, emocjonalności i autentyczności, natomiast najniżej – wartość historyczną. W opinii większości studentów sztuka wizualna stanowi przydatne narzędzie edukacyjne, co podkreśla jej wartość w rozwijaniu kreatywności i potrzebę większej promocji na uczelniach.

Implikacje wykorzystania rezonansu magnetycznego (MRI) w badaniach ekonomicznych oraz rozwoju neurozarządzania i neuromarketingu

2025-06-29T13:25:36+00:00

Synkretyzm tradycyjnej ekonomii bazującej na metodzie hipotetyczno-dedukcyjnej oraz współczesnej ekonomii behawioralnej uwzględniającej aspekty psychologiczno-społeczne zachowań konsumentów z jednoczesnym wykorzystaniem narzędzi ekonomii eksperymentalnej oraz nowoczesnych metod badawczych neuroekonomii pozwolił na znacznie lepsze zrozumienie i wyjaśnienie uwarunkowań procesu podejmowania decyzji ekonomicznych. Celem rozważań podjętych w artykule jest określenie specyfiki i użyteczności rezonansu magnetycznego MRI jako narzędzia badawczego wykorzystywanego w badaniach ekonomicznych, a także określenie roli neuroobrazowania w rozwoju neurozarządzania i neuromarketingu. Celem artykułu jest także zwrócenie uwagi na zmieniającą się metodologię badań ekonomicznych i stosowanie coraz bardziej wyrafinowanych technik badawczych, w tym z zakresu diagnostyki obrazowej. Fundamentem współczesnej neuroekonomii jest więc interdyscyplinarne podejście badawcze. Przedstawione podejście badawcze ma charakter interdyscyplinarnych deliberacji. Stanowi bowiem próbę synkretyzmu wiedzy ekonomicznej i medycznej. W artykule przedstawiono fizyczne podstawy obrazowania rezonansu magnetycznego, omówiono przebieg badania z uwzględnieniem medycznych wskazań i przeciwskazań do obrazowania, a także podjęto próbę identyfikacji implikacji zastosowania MRI i fMRI na gruncie nauk ekonomicznych i zarządzania. Podstawowymi miarami wykorzystywanymi do testowania reakcji na określone bodźce przy użyciu fMRI jest aktywacja kory przedczołowej, ciała migdałowatego i hipokampa. Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że brzuszne prążkowie odpowiada za układ nagrody, kora oczodołowa za pragnienie posiadania, przyśrodkowa kora przedczołowa za pozytywną więź, kora tylnego zakrętu obręczy za konflikt, natomiast ciało migdałowate za wyzwanie i zagrożenie. Uzyskiwane wyniki neuroobrazowania przy użycia fMRI są szczególnie istotne w obszarze neurofinansów, neurorachunkowości i neuromarketingu.

Kanon wiedzy pewnej wobec paktu czytelniczego w tekstach (nie tylko) naukowych

2025-06-29T13:25:37+00:00

W dobie mediów społecznościowych autorytet nauki i scjentyzmu nie wystarcza już do zdobycia zaufania czy uwagi czytelników. Dlatego konieczne wydaje się zawarcie przez autora tekstu swoistego paktu z nimi – paktu indywidualnego, który nie wyzbywa całkowicie nieufności wobec ustaleń czy instytucji naukowych (bo wydaje się to niemożliwe), ale zakłada, że tekst prezentowany odbiorcy będzie efektem pracy prowadzonej w duchu reprezentacji epistemologicznej: pozbawionej manipulacji emocjonalnej czy politycznej, uczciwej, sumiennej, naznaczonej wysiłkiem i kierowanej chęcią nawiązania więzi z czytelnikiem. Stąd propozycja określenia tego mianem naukowego paktu referencyjnego, którego jednym z elementów byłaby np. troska o rzetelną recenzję, odpowiedzialny wybór miejsca publikacji, ale przede wszystkim nawiązanie relacji z odbiorcą poprzez jasną komunikację. Autorzy artykułu przyjęli strategię bricolage’u, która jest szczególnie przydatna do analizy tekstów kultury w paradygmacie interpretatywnym. Tekst porusza kwestię relacji między prawdą a fikcją w tzw. gatunkach non-fiction oraz w tekstach naukowych; jednocześnie stanowi przyczynek do dyskusji na temat możliwości upowszechniania wiedzy naukowej, zarówno w kontekście dorobku filozofii nauki, jak i powszechnej praktyki konstruowania wiedzy przez użytkowników mediów.

Doksyczny obraz Mamusi Muminka

2025-06-29T13:25:39+00:00

Mamusia Muminka to kluczowa postać w Dolinie Muminków zaprezentowanej w dziewięciotomowej serii książek (1945–1970), napisanych i zilustrowanych przez fińską artystkę Tove Jansson. Ich ponadczasowa popularność wynika z wielu faktów, ale jednym z nich jest atrakcyjność charakterystyki Mamy Muminka, która w powszechnej opinii ucieleśnia marzenia o idealnej matce, stanowiącej oś idealnej rodziny. Interpretacja ta nie jest jednak w pełni zgodna z prawdą, ponieważ pomija wizerunek bohaterki zawarty w komiksach oraz w dwóch ostatnich tomach serii, Tatuś Muminka i morze oraz Dolina Muminków w listopadzie. Celem artykułu jest refleksja nad przyczyną zacementowania selektywnej interpretacji postaci Mamusi Muminka oraz próba nowego jej odczytania na podstawie pojęcia doksy Pierre’a Bourdieu.

Instrumentalizacja języka tureckiego i symbolicznej siły strachu w formach ekspresji tożsamościowej w bułgarskich maskaradach kukierów

2025-06-29T13:25:39+00:00

Bułgarskie maskarady, nazywane grami kukierskimi, to odgrywane do dzisiaj widowiska o charakterze karnawałowym, które współcześnie postrzegane są jako element folkloru, a ich genezy można się doszukiwać w pierwotnej, wiejskiej obrzędowości tego regionu. W artykule przeanalizuję akty maskowania się oraz uczestniczenia w maskaradzie, wskazując i interpretując te ich elementy, które pozwalają zdefiniować się jednostce i wspólnocie w procesach różnicowania i interakcji. Rozważania skupią się na analizie symbolicznej siły strachu, który uobecnia się w rytualnej roli kukiera, wyznaczając, podtrzymując i reanimując granice wewnątrzwspólnotowe w relacjach ponadjednostkowych. Ważną część, szczególnie w kontekście współczesnych praktyk widowiskowych z zamaskowanymi, stanowi opis sposobów wykorzystania języka reprezentującego określone formy ekspresji tożsamościowej w tym wieloetnicznym regionie.

Nieznane przedstawienie Wacława Seweryna Rzewuskiego – przyczynek do ikonografii emira

2025-06-29T13:25:40+00:00

Artykuł ma celu przedstawienie nieznanego dotąd wizerunku emira Wacława Seweryna Rzewuskiego. Postać ta za sprawą swoich podróży na Wschód i zapisków (Sur les chevaux orientaux et provenants des races orientales) zajmuje ważne miejsce w kulturze nie tylko polskiej, ale i światowej. Wizerunek olejny na blasze analizowany jest m.in. pod kątem stylu, użytych motywów i możliwych inspiracji. Omówienie przestawienia wpisuje je w dotychczasową ikonografię emira, jednocześnie porządkując i klasyfikując materiał. Wnioski pozwalają na określenie przybliżonego czasu powstania dzieła i ewentualnego autora.

Kultura kulinarna Towarzystwa Jezusowego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów

2025-06-29T13:25:40+00:00

Artykuł jest próbą ukazania tematyki spożywania posiłków w Towarzystwie Jezusowym, w tym jego kulturowych uwarunkowań. Omówiono zachowanie przy stole, jadłospisy oraz zwyczaje spożywania posiłków w kolegiach jezuickich. Okazuje się, że jezuici, którzy są zakonem czynnym, apostolskim, troszczyli się zarówno o rozwój duchowy, jak i o utrzymanie ciała w dobrym zdrowiu. Z umiarem stosowali posty, ponieważ ich życie zakonne było ukierunkowane na działalność apostolską Ad maiorem Dei gloriam.

Początki organizowania struktur mniejszości niemieckiej w Bydgoszczy (1989−1992)

2025-06-29T13:25:41+00:00

Koniec lat 80. i początek 90. XX w. był okresem gwałtownych przemian w Polsce i w Niemczech, które znalazły odbicie nie tylko w relacjach polsko-niemieckich, ale także w stosunku władz polskich do ludności niemieckiej zamieszkałej na terenie polskiego państwa. Od początku lat 80. Niemcy ponownie podjęli starania o legalizację własnych stowarzyszeń w Polsce. W obliczu niezmiennego braku możliwości rejestracji i podjęcia oficjalnej działalności aktywiści mniejszości niemieckiej zaczęli organizować się w nieformalnych Kołach Zaprzyjaźnionych Niemców. Pierwsze takie grupy powstały w województwie katowickim i opolskim. Wkrótce nawiązano kontakty z aktywistami z innych regionów Polski – na przełomie 1988/1989 r. z Gdańska i Bydgoszczy, którzy wzorem grup z Górnego Śląska próbowali organizować się we własnych miejscowościach. Celem niniejszego artykułu jest odtworzenie procesu formowania się i organizowania struktur mniejszości niemieckiej w Bydgoszczy w latach 1989−1992, jak również umiejscowienie i wpisanie tych wydarzeń w ogólnopolski kontekst kształtowania się struktur mniejszości niemieckiej. Bazę źródłową niniejszego tekstu stanowi nieopracowany do tej pory materiał źródłowy wytworzony przez stowarzyszenie mniejszości niemieckiej w Bydgoszczy zdeponowany w archiwum Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej w Opolu. Jako uzupełnienie i dopełnienie tych archiwaliów wykorzystano wywiady z liderami mniejszości niemieckiej z Bydgoszczy i okolic. Tworząca się wówczas organizacja stała się miejscem dokumentowania i deponowania biografii oraz materiałów dotyczących identyfikujących się z mniejszością niemiecką mieszkańców Bydgoszczy i okolic, swoistym archiwum losów miejscowych Niemców.

Życie i dzieło Tomasza Ignacego Dunina Szpota SJ (1644/1645–1713) oraz jego wkład w etnografię nowożytnych Chin

2025-06-29T13:25:41+00:00

W dziedzinie nowożytnych badań dotyczących Chin oraz sąsiednich krajów Azji Wschodniej istotne zasługi posiadają polscy jezuici. Jednym z nich był pochodzący ze szlachty podlaskiej Tomasz Ignacy Dunin Szpot SJ (1644/1645–1713), który od 1689 r. przez kolejne dwadzieścia cztery lata był penitencjariuszem w bazylice św. Piotra w Rzymie. W trakcie swojego pobytu w Wiecznym Mieście, obok pracy duchowej, poszukiwał w rzymskich bibliotekach i archiwach informacji na temat misji jezuickich w Państwie Środka. W wyniku jego pracy powstało 10 obszernych woluminów, które zawierają cenne opisy wydarzeń rozgrywających się w Chinach w epoce nowożytnej oraz posiadają obszerne odniesienia do geografii i przede wszystkim etnografii całego regionu Dalekiego Wschodu. Dzieło polskiego jezuity przynosi istotną wiedzę na temat obyczajów, życia codziennego, kultury i języka mieszkańców Azji Wschodniej, obejmując schyłek panowania cesarza Wanli (1563–1620), upadek dynastii Ming w 1644 r. oraz panowanie pierwszych cesarzy z dynastii mandżurskiej Qing, w tym długoletnie rządy cesarza Kangxi (1661–1722). Celem niniejszego artykułu jest popularyzacja sylwetki tego mało znanego polskiego badacza i znawcy nowożytnych Chin oraz próba nakreślenia motywów jego zainteresowań badawczych, zwłaszcza odnoszących się nie stricte do wątków misyjnych (co mogło wynikać z faktu bycia członkiem zakonu jezuitów), ale etnograficznych.

Wiedźmin w kontuszu

2025-06-29T13:25:42+00:00

Jedną z dominujących współcześnie form ekspresji kulturowej są gry wideo, wielokrotnie pozostające w ścisłej korespondencji i współzależności z literaturą. Ze względu na skoncentrowanie fabularne rozszerzenia do gry Wiedźmin 3: Dziki Gon: Serca z kamienia wokół wątków inspirowanych między innymi polską literaturą, to na nim skupiają się analizy zaprezentowane w artykule. Za pośrednictwem sprecyzowanych składowych pojawiających się w trakcie rozgrywki artykuł dowodzi, iż dyskurs pomiędzy grami wideo a literaturą odznacza się wzajemnymi powiązaniami i koniecznością odwoływania się przez gracza do kontekstu pozagrowego, zaś kształtowanie się kolejnych przestrzeni do naukowej eksploracji stwarza dalsze możliwości transpozycji. Potwierdza też hipotezę, że gry wideo tworzą rzeczywistość hybrydalną, a literackie nawiązania w grach wideo są jednym z elementów, które kreują przestrzeń komunikacyjną pomiędzy graczem a światem gry, jak również jego twórcami.

Recenzja tomu Bodzioch-Bryła, B. (red.) (2023). Humanistyka współczesna. Seria „Słowniki społeczne”, red. W. Pasierbek i B. Szlachta. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie, ss. 392.

2025-06-29T13:25:42+00:00

Słowniki społeczne to cykl publikacji wydawanych nakładem Wydawnictwa Naukowego Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie sfinansowanych w ramach zadania zleconego ze środków Ministra Edukacji i Nauki. Prace te cechuje wielowątkowość, erudycyjne podejście autorów do omawianych zagadnień oraz staranne przygotowanie redakcyjne. Dotychczas w serii ukazały się tomy poświęcone: pedagogice religii, polityce publicznej, etyce politycznej, geopolityce, przedsiębiorczości, wielokulturowości, globalizacji i współzależności, studiom kulturowym, bezpieczeństwu publicznemu oraz sporom moralnym. Seria jest redagowana przez Wita Pasierbka i Bogdana Szlachtę, których doświadczenie w pracy zarówno naukowej, jak i redakcyjnej stanowi niejako gwarancję wysokiego poziomu merytorycznego całej serii. Przed omówieniem ostatniego tomu należy podkreślić unikatowy charakter całego wydawnictwa. Odbiega on przecież od klasycznych słowników czy leksykonów, co mógłby sugerować sam tytuł serii. Czytelnik otrzymuje bowiem starannie przygotowane artykuły zawierające zarówno najważniejsze informacje dotyczące danych zagadnień, jak i czasem bardzo krytyczną ich ocenę czy nawet opis zagrożeń czyhających na współczesną humanistykę stosującą dane metodologie. Prócz refleksji teoretycznej w recenzowanym tomie odnaleźć można również cenne spostrzeżenia mające wymiar praktyczny. Wydawnictwo stanowi kontynuację myśli zapoczątkowanej w serii z 2004 r. Co ważne, w planach redakcyjnych jest przygotowanie imponującego bo aż 20-tomowego kompendium wiedzy humanistycznej i społecznej trzeciej dekady XXI stulecia. Zadanie to, biorąc pod uwagę realia i tempo zmian paradygmatów badawczych, jest równie ambitne, co trudne. Co warte odnotowania, redakcja planuje celem zwiększenia dostępności wersję anglojęzyczną, a także publikacje elektroniczne. Opracowanie takiego kompendium jest ze wszech miar wskazane, bowiem współcześnie obserwujemy przenikanie trendów pomiędzy dyscyplinami badawczymi oraz swoisty kryzys odbioru nowego ponowoczesnego społeczeństwa czy dawnej tradycyjnie postrzeganej humanistyki. Z tych powodów ważna jest próba niejako usystematyzowania, dookreślenia obserwowanych obecnie postaw badawczych.