Perspektywy Kultury

Editorial

Marzanna Pomorska — 2025-09-29

The current issue of our quarterly is inspired by the remarkable academic achievements and intellectual influence of Professor Ewa Siemieniec-Gołaś, who dedicated her scientific career not only to Turkology but also to teaching at the Chair of Turkish Studies at the Institute of Oriental Studies of the Jagiel- lonian University in Krakow. Through this issue, we aim to celebrate the Pro- fessor’s jubilee and express our deep gratitude and appreciation to her.

Edytorial

Marzanna Pomorska — 2025-09-29

Najnowszy numer naszego kwartalnika zainspirowany jest niezwykłymi osiągnięciami naukowymi i intelektualnym wpływem Pani Profesor Ewy Siemieniec-Gołaś, która swoją karierę naukową poświęciła nie tylko turkologii, ale także nauczaniu na Katedrze Turkologii Instytutu Studiów Orientalnych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Poprzez ten numer pragniemy uczcić jubileusz Pani Profesor i jednocześnie wyrazić naszą głęboką wdzięczność i uznanie.

Na styku języków i kultur

Jordanka Georgiewa-Okoń — 2025-09-29

Celem artykułu jest analiza dorobku naukowego Pani Profesor Ewy Siemieniec‑Gołaś, wybitnej badaczki w dziedzinie turkologii i orientalistyki, której prace naukowe koncentrują się na badaniu struktury i ewolucji języków turkijskich. Jej zainteresowania badawcze obejmują szerokie spektrum zagadnień, od morfologii osmańsko-tureckiej po leksykografię, z naciskiem na interakcje językowe i kulturowe między światem tureckim a Europą. Pani Profesor Ewa Siemieniec-Gołaś łączy w swoich badaniach precyzję lingwistyczną z głęboką analizą historyczną, co pozwala na lepsze zrozumienie, jak język kształtuje i odzwierciedla tożsamość kulturową. Jej prace stanowią kluczowy wkład w rozwój badań nad językami orientalnymi. Jest także ceniona za swoje zaangażowanie w działalność na rzecz środowiska akademickiego – wspiera rozwój młodych naukowców oraz promuje interdyscyplinarne podejście do badań nad Orientem. Dzięki jej szerokim zainteresowaniom i bogatemu dorobkowi naukowemu polska orientalistyka cieszy się nieustającą rozpoznawalnością na arenie międzynarodowej.

Świadomość językowa wśród pierwszych tureckich pisarzy wernakularnych

Hilal Oytun Altun — 2025-09-29

Język pisany, który rozwinął się w wieku XIII w Anatolii, przekształcił się pod koniec wieku XV w język osmańsko-turecki. Stał się on językiem pisanym w okresie osłabienia państwa Seldżuków anatolijskich, kiedy bejliki (księstwa) zyskiwały na znaczeniu. Najwcześniejsze zachowane zabytki piśmiennictwa w tym języku pochodzą z końca XIII w. W kolejnych dekadach liczba dzieł wzrasta, a także stają się one bardziej zróżnicowane pod względem gatunku i tematyki. Pierwsze dzieła powstały w obrębie bejlików Daniszmendów, Ajdynidów, Germijan, Karamanidów i Osmanów. Powszechnie uważa się, że przyczyną był brak znajomości perskiego i arabskiego. Tymczasem nowe perspektywy naukowe zakwestionowały zasadność tego poglądu. W artykule analizowany jest język autorów, którzy stworzyli pierwsze dzieła w tym języku, i porównuje się go z językiem pierwszych pisarzy wernakularnych w Europie. Badanie świadomości językowej autorów dostarcza informacji na temat powstania pisemnego języka tureckiego.

Rzeczowniki i przymiotniki kazachskie określające wiek

Gulayhan Aqtay — 2025-11-30

Celem niniejszego artykułu jest omówienie kazachskich słów oznaczających wiek. Niektóre są rzeczownikami, niektóre przymiotnikami, a niektóre są używane zarówno jako rzeczowniki, jak i przymiotniki. Przymiotniki oznaczające wiek są uważane za jedną z podstawowych klas semantycznych przymiotników. To opracowanie obejmuje tylko słowa, które określają lub oznaczają istoty ożywione. W artykule wyróżniono cztery grupy wiekowe w życiu człowieka: niemowlęctwo, młodość, dorosłość i starość. Artykuł skupia się na semantycznej i pragmatycznej charakterystyce omawianych słów. W razie potrzeby brane są jednak pod uwagę również aspekty słowotwórstwa, etymologii i morfologii. W kilku przypadkach podane jest podobieństwo do niektórych innych języków turkijskich. Podstawą teoretyczną opracowania jest model Dixona. Ponadto artykuł pokazuje, które przymiotniki tej klasy semantycznej zostały ujęte na listach podstawowych słów Swadesha i Haspelmatha-Tadmora.

„Przyjaciele w biedzie”

Renata Czekalska — 2025-11-30

W artykule podjęto temat historycznych i kulturowych interakcji między ludami tureckimi a mieszkańcami Półwyspu Koreańskiego, koncentrując się na tym, w jakiej mierze powiązania te kształtowały ich relacje. W odniesieniu do teorii równowagi sił Hansa Morgenthaua i Kennetha Waltza oraz koncepcji bezpieczeństwa kulturowego w artykule opisano wymianę, w tym handel, sojusze strategiczne i interakcje kulturowe. Prześledzono skrótowo wczesne kontakty ułatwione przez Jedwabny Szlak, umożliwiający przepływ towarów, idei i technologii, a także poddano analizie geopolityczne implikacje interakcji, do jakich dochodziło choćby podczas najazdów mongolskich. W artykule omówiono również znaczący wpływ na wzajemne relacje wojny koreańskiej, podczas której decyzja Turcji o wysłaniu wojsk w celu wsparcia Korei była kluczowym momentem w stosunkach dwustronnych, wzmacniającym więzi dyplomatyczne i tworzącym głęboko zakorzenioną więź. Ponadto zbadano relacje kulturowe, a w szczególności popularność „koreańskiej fali” (Hallyu) w Turcji, a także podkreślono rolę więzi kulturowych we wspieraniu wzajemnego zrozumienia i wzmacnianiu stosunków dyplomatycznych.

„To nie ty rzuciłeś, kiedy rzuciłeś, lecz to Bóg rzucił” – kilka uwag o wersecie 17 sury Al-Anfāl („Łupy”)

Marek Dziekan — 2025-11-30

Przedmiotem niniejszego opracowania jest historyczno-islamistyczna, kulturowa i translatologiczna analiza wersetu 17 sury VIII Al-Anfāl („Łupy”). Podstawą analizy są klasyczne muzułmańskie komentarze do Koranu, których autorzy przytaczają kilka wersji wydarzeń, do których odnosi się ten werset. Choć zdecydowanie jedna z nich przeważa, to jednak chociażby w przekładach Koranu na języki zachodnie odzwierciedla się niejednoznaczność szczególnie w zakresie znaczenia leksemu ramā, którego interpretacja odmiennie ukazuje przebieg wydarzenia, które było „przyczyną objawienia” (sabab an-nuzūl) nie tylko tego wersetu, ale całej sury. Choć różnice w przekładach Koranu na inne języki wskazują, że niektórzy arabiści dostrzegali możliwości interpretacyjne, jakie daje werset 17 wspomnianej sury wskazywane przez dawnych muzułmańskich egzegetów, to zagadnienie to jak dotąd nie doczekało się szczegółowego opracowania w językach zachodnich. Z kolei współcześni badacze muzułmańscy zazwyczaj przytaczają średniowieczne komentarze, nie decydując się na przyjęcie jednoznacznego stanowiska, co zresztą w chwili obecnej jest raczej niemożliwe.

Dwa listy siedmiogrodzkich książąt Apafi do László Gyulaffyego podczas wojny Turcji ze Świętą Ligą (1687 i 1691)

Enikő Gréczi-Zsoldos — 2025-11-30

Artykuł przedstawia dwa niepublikowane listy dwóch siedmiogrodzkich książąt Apafi: Michała I (ojca) i Michała II (jego syna) z lat 1687 i 1691, czyli z okresu odwrotu armii osmańskiej. Listy należą do kolekcji autografów dawnej Pruskiej Biblioteki Państwowej w Berlinie i znajdują się obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie.

Turecki modlitewnik uzdrawiający, ochronny i spełniający życzenia z drukarni Gasprinskiego

Henryk Jankowski — 2025-11-30

Artykuł przedstawia część tureckojęzyczną modlitewnika wydanego nakładem Alego Efendi w drukarni Ismaila Gasprinskiego w Bachczysaraju na Krymie w 1902 r. Modlitwy są w języku arabskim. Składają się z wersetów koranicznych, tekstów modlitewnych niekoranicznych oraz znanych formuł religijnych. Poprzedzają je wskazówki w języku tureckim, mówiące o zaletach modlitwy i jej przeznaczeniu: uzdrawiającym, ochronnym lub życzeniowym. Pewne wskazówki podano w formie krótkich komentarzy. Jak wykazano, rękopiśmienne modlitewniki tego typu znane są w Turcji już od co najmniej XVI w., choć najprawdopodobniej istniały one już w XIV w., zaś od połowy XIX w. zaczęły się pojawiać w druku. Żaden rękopis ani druk nie został dotąd opracowany ani krytycznie wydany poza jedną pracą magisterską i jedną licencjacką.

Rzut oka na artykuł Le Ḳorâçân et son héros populaire Bunîad Hézzaré autorstwa Aleksandra Chodźki

Mateusz Kłagisz — 2025-11-30

Artykuł stanowi zwięzłe omówienie pojedynczego tekstu Le Ḳorâçân et son héros populaire Bunîad Hézzaré, który opiera się najwyraźniej na relacji z wyprawy do Chorasanu podjętej w latach 30. XIX w. przez Aleksandra Chodźkę (1804–1891), polskiego dyplomatę w służbie cara. Choć brakuje w nim szerszych podstaw metodologicznych i teoretycznych, tekst Chodźki należy uznać za istotny wkład w badania nad mitologizacją postaci historycznych na przykładzie lokalnego jeźdźca z północno-zachodniego Afganistanu – tytułowego Bunîada Hézzaré/ Bunjada Hazary. Może on zatem stanowić uzupełnienie analogicznych badań prowadzonych przez takich badaczy jak Ignác Kúnos, Wilhelm Radloff czy Tadeusz Kowalski w zakresie folkloru tureckiego i jego poezji.

Muḥammad Iqbāl i Turcy

Agnieszka Kuczkiewicz-Fraś — 2025-11-30

Tekst pt. Muḥammad Iqbāl i Turcy bada przez pryzmat wybranych utworów poetyckich Muḥammada Iqbāla związki tego wybitnego pakistańskiego myśliciela i poety z narodem tureckim. Iqbāl, znany orędownik muzułmańskiej jedności i samorealizacji, czerpał obficie z dzieł Jalāluddīna Rūmiego i pozostawał pod silnym wpływem duchowego i intelektualnego dziedzictwa Imperium Osmańskiego. Podziwiał Turcję za jej rolę w zachowaniu wartości islamskich, a obronę suwerenności Imperium Osmańskiego postrzegał jako ucieleśnienie odporności islamu na zewnętrzną dominację. Poparcie Iqbāla dla ruchu na rzecz kalifatu i szacunek, jakim darzył walczących o niepodległość Turków i ich przywódcę Mustafę Kemala Atatürka, można odnaleźć w wielu jego dziełach poetyckich, choć obok pochwał zawierają one również jasno wyrażoną krytykę. Iqbāl początkowo podziwiał wysiłki Atatürka na rzecz ochrony niepodległości Turcji i modernizacji kraju, później sformułował jednak obawy związane z jej westernizacją i potencjalną erozją islamskiej tożsamości. W swoich wierszach i poematach Iqbāl wyrażał przekonanie o znaczeniu, jakie ma zachowanie tożsamości kulturowej i duchowej przy jednoczesnej akceptacji nieuchronnego postępu. Tekst naświetla również szerszą wizję odrodzenia islamu sformułowaną przez Iqbāla, wzywającego muzułmanów do utrzymania suwerenności i tożsamości kulturowej w obliczu nacisków kolonialnych i imperialnych. Chociaż Iqbāl nigdy nie odwiedził Turcji, jego pisma wywarły znaczący wpływ na dyskurs polityczny i intelektualny w świecie muzułmańskim w pierwszych dekadach XX w.

Kreatywna wyobraźnia dla edukacji i demokracji

Halina Marlewicz — 2025-11-30

Artykuł poświęcono refleksji nad wyobraźnią twórczą i jej rolą w edukacji na rzecz demokracji w XXI w. Ta koncepcja, zasadnicza dla filozofii edukacji Rabindranatha Tagore’a, jest analizowana w kontekście krytyki współczesnej amerykańskiej edukacji, której dokonała Martha C. Nussbaum. Rabindranath Tagore (1861–1941), bengalski pisarz, poeta, eseista i aktywista, opracował ją na początku XX w. W XXI w. Martha C. Nussbaum (1947–), amerykańska filozofka i aktywistka, pisała o „cichym kryzysie” w edukacji, który zrodził się w efekcie przedkładania umiejętności technicznych nad wartości humanistyczne. Amerykański trend promowania specjalistycznego wykształcenia technicznego stał się trendem światowym i rozprzestrzenił się również na Polskę. Nussbaum postrzega edukacyjną ideę twórczej wyobraźni Tagore’a jako pomocną w kształtowaniu kosmopolitycznego i demokratycznego obywatela. Pojęcie wyobraźni twórczej Tagore’a zostało omówione w szerszym kontekście jego teorii i praktyki wychowania oraz w odniesieniu do koncepcji „obywatela świata” i ogólniej, w relacji do refleksji Nussbaum nad rolą edukacji dla demokracji. Badania przeprowadzone w artykule są wynikiem systematycznych rozważań, w których zastosowano metody związane z analizami opisowymi, hermeneutycznymi i porównawczymi w szerokim kontekście spotkań kulturowych i cywilizacyjnych. Nussbaum i Tagore opowiadają się za edukacją humanistyczną i artystyczną, aby stworzyć empatycznych, wrażliwych obywateli świata. Podkreślają potrzebę edukacji, która sprzyja krytycznemu myśleniu, empatii i holistycznemu zrozumieniu tak relacji międzyludzkich, jak i świata, przy czym Tagore dodatkowo kładzie nacisk na duchową wolność, związek człowieka z Nieskończonym i naturą.

Życie towarzyskie żołnierzy osmańskich na zapleczu i tyłach frontu galicyjskiego w latach 1916–1917

Piotr Nykiel — 2025-11-30

Galicyjskie życie towarzyskie żołnierzy osmańskiego XV Korpusu, który w latach 1916–1917 walczył na froncie wschodnim wielkiej wojny, rozwijało się na dwóch płaszczyznach: służbowej i prywatnej. Ta pierwsza sprowadzała się przede wszystkim do kontaktów podczas różnego rodzaju oficjalnych uroczystości, inspekcji czy wizyt. Drugą stanowiły głównie nieformalne spotkania w wolnym czasie. W przypadku oficerów dochodziło do nich zazwyczaj w kasynach oraz podczas szkoleń przeprowadzanych w okresie zimowym na tyłach frontu. Podoficerowie i szeregowi żołnierze znacznie częściej integrowali się z miejscową ludnością, u której kwaterowali, niż z towarzyszami broni z sojuszniczych armii. Niezależnie od szarży i ograniczeń językowych równy dostęp do wydarzeń kulturalnych zapewniały osmańskim oficerom i szeregowym duże ośrodki miejskie w głębi monarchii austro-węgierskiej, do których trafiali na leczenie i rekonwalescencję. Kontakty społeczne przedstawicieli XV Korpusu z sojusznikami i galicyjską ludnością zaowocowały obaleniem licznych wielkowiekowych i krzywdzących dla Turków stereotypów.

Kształtowanie proamerykańskich postaw w Turcji przez edukację i stypendia

Karolina Wanda Olszowska — 2025-11-30

Artykuł analizuje rolę edukacji i programów stypendialnych finansowanych przez instytucje amerykańskie w kształtowaniu proamerykańskich postaw wśród tureckich elit intelektualnych, politycznych i naukowych w okresie od końca XIX w. do lat 50. XX w. Punktem wyjścia analizy są początki amerykańskiej obecności edukacyjnej w Imperium Osmańskim, ze szczególnym uwzględnieniem działalności Robert College i American College for Girls, które odegrały istotną rolę w kształceniu pierwszego pokolenia kobiet i mężczyzn tworzących nowoczesne elity Republiki Tureckiej. W tekście przedstawiono, jak programy te promowały wartości liberalne i znajomość kultury amerykańskiej, przyczyniając się do ukształtowania środowiska otwartego na współpracę z USA.

Dżihad

Katarzyna Pachniak — 2025-11-30

Celem artykułu jest przeanalizowanie rozwoju doktryny dżihadu od jej początków do końca XI w. Właśnie w tym okresie powstały teoretyczne podstawy dżihadu, które aż do dzisiaj inspirują współczesnych dżihadystów. Analiza została oparta na oryginalnych tekstach źródłowych, w zestawieniu z okolicznościami historyczno-politycznymi, które wpływały na kształtowanie dżihadu. Na wstępie podkreślono znaczenie wojny wśród plemion arabskich w czasach przedmuzułmańskich, a następnie czynniki, które ukształtowały pojęcie dżihadu w Koranie i hadisach. W okresie podbojów dżihad był pojęciem omawianym w traktatach z zakresu fiqhu, czyli muzułmańskiej jurysprudencji. Na zakończenie skupiono się na traktacie Al-Māwardīego z okresu upadku jedności kalifatu. Analiza prowadzi do wniosku, że w teorii muzułmanie starali się usystematyzować pojęcie dżihadu i poddać je konkretnym regulacjom, jednocześnie dostosowując do zmieniających się okoliczności.

Kim byli Bucharczycy XVIII i XIX wieku?

Kinga Paraskiewicz — 2025-11-30

Artykuł jest próbą odpowiedzi na zadane przez Juliusa Klaprotha w Asia Polyglotta (1823) pytanie: „Kim są Bucharczycy?” Założony w XVI w. przez Uzbeków Chanat Buchary, będący swoistego rodzaju konglomeratem etniczno-kulturowo-językowym, stał się obiektem zainteresowań europejskich badaczy, podróżników, uczonych, którzy poczynając od XVIII wieku docierali na tamte tereny. Efektem były ich publikacje poświęcone historii, kulturze, a także językowi Bucharczyków. Część z nich (jak Pallas czy Olufsen) uważała, że język, jakim mówią, należy do grupy turkijskiej, inni zaś (jak Klaproth), że irańskiej. Analiza leksyki zawartej w źródłach historycznych wskazuje, że wszyscy mieli rację. W Chanacie Buchary musiały istnieć dwa dialekty: turkijski dialekt języka uzbeckiego oraz irański dialekt języka tadżyckiego, które to dialekty wzajemnie się przenikały, a leksyka uzbecka była silnie ziranizowana.

Rosyjskie słownictwo w tłumaczeniu Ewangelii wg św. Marka na język środkowoczułymski

Marzanna Pomorska — 2025-11-30

Od 2017 r. eparchia tomska Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego realizuje projekt tłumaczenia Ewangelii Nowego Testamentu na język środkowoczułymski, jeden z krytycznie zagrożonych języków turkijskich, który nadal pozostaje niedostatecznie zbadany i opisany. W ramach tego projektu dokonano przekładu m.in. Ewangelii wg św. Marka (Gabov i Lemskaja, 2019). Oprócz swej oczywistej konfesyjnej funkcji tekst ten ma duże znaczenie dla turkologii – jest nowym źródłem czułymskiego materiału leksykalnego i stwarza pole dla różnorodnych analiz, w tym dla analizy strategii tłumaczeniowych, którymi posłużył się tłumacz w celu oddania pojęć obcych Czułymom. Artykuł koncentruje się na rosyjskich słowach wykorzystanych w procesie tłumaczenia.

Jana Potockiego niestabilne Turcje

François Rosset — 2025-11-30

Niniejsze studium przedstawia dwa momenty w relacjach Jana Potockiego z Turcją, dwa momenty oddzielone ponad dwudziestoletnim okresem. Pierwszym była podróż, którą 23-latek odbył do Egiptu w 1784 r., zatrzymując się najpierw na dwa miesiące w Konstantynopolu. Było to dla niego fascynujące doświadczenie, które miało trwały wpływ na jego niesłabnącą pasję do Orientu. Następnie, w latach 1806–1807, jako doradca cara Aleksandra I i znakomity znawca Bliskiego Wschodu, Kaukazu i Azji Środkowej, podszedł do kwestii tureckiej z beznamiętnej i wyrachowanej perspektywy, właściwej rozwojowi polityki imperialistycznej w obliczu zagrożenia podbojami Napoleona.

Brytyjski Cypr połowy XX wieku oczami tureckiej dziewczynki

Grażyna Zając — 2025-11-30

Celem artykułu jest przedstawienie głównych elementów świata, w którym dorastała przyszła pisarka, oraz znalezienie odpowiedzi na pytanie o wartość wspomnień z dzieciństwa. Özden Selenge (ur. 1946) jest turecko-cypryjską pisarką i malarką. Jej wspomnienia zatytułowane Sahiden [Naprawdę] obejmują dzieciństwo i lata licealne autorki, okres od końca lat 40. do początku lat 60. Wczesne dzieciństwo autorki upłynęło w okresie pokojowej koegzystencji Greków i Turków na Cyprze. Dopiero w połowie książki pojawia się pierwsza wzmianka o nieporozumieniach między Grekami i Turkami, dotyczy ona drugiej połowy lat 50. We wspomnieniach Selenge znajduje się wiele opisów codziennych trudności, małych i wielkich radości, ze szczegółami opisującymi warunki życia i nauki, ubrania, jedzenie, zajęcia i zabawy. Pojawiają się też greccy sąsiedzi, zawsze ciepło wspominani. Spośród innych narodowości wspomniani są ormiańscy handlarze i wędrowni Cyganie. Wspomnienia Selenge, często zabarwione dowcipnym humorem i autoironią, są nie tylko przyjemną lekturą, ale mogą również posłużyć nam do wyciągnięcia wniosków na temat „brytyjskości” na Cyprze, chociaż autorka unika bezpośrednich odniesień. Z całą pewnością można powiedzieć, że wspomnienia z dzieciństwa mogą być cennym uzupełnieniem wiedzy historycznej.

Insula nobilissima czy może raczej officina fomentumque lasciviarum et voluptatum omnium

Wojciech Mruk — 2025-11-30

W późnym średniowieczu Cypr, jako terra Christianorum ultima, przyciągał uwagę wielu autorów z łacińskiej Europy. Wielu z nich opisywało wyspę jako krainę bogatą, szczęśliwą i żyzną. Równocześnie wielu autorów, którzy odwiedzili Cypr, zwracało uwagę na niebezpieczeństwa i nieprzyjemności, jakich doświadczyli na wyspie. Lista zagrożeń, jakim podróżni musieli stawić czoła, była bardzo długa. Niebezpieczeństwa towarzyszące morskiej podróży, trzęsienia ziemi i gorący klimat to tylko część z nich. Podróżni obawiali się także wina i miejscowej kuchni, która miała szkodzić zdrowiu, oraz niezdrowego powietrza, które miało sprowadzać rychłą śmierć. Wszyscy Cypryjczycy mieli być rozpustni i rozmiłowani w zbytku. Większość z nich była nie tylko schizmatykami, ale nawet heretykami. Miejscowe kobiety miały nosić nieprzyzwoite stroje, a kurtyzany opływały w bogactwa. Nawet władcy Cypru mieli być nieudolni, okrutni albo zniewieściali. Miasta i kościoły na wyspie były zrujnowane z powodu wspomnianych trzęsień ziemi oraz częstych wojen. Mieszkańcy cypryjskich miast i wiosek żyli w prymitywnych warunkach i byli niechętni podróżnym. Przybysze z łacińskiej Europy nie mogli znaleźć wygodnych mieszkań ani przyzwoitych gospód. Można odnieść wrażenie, że wyspa Afrodyty wydawała się im wyspą przeklętą.

Umysły uwięzione w zniewolonych ciałach

Dorota Haftka-Işık — 2025-11-30

Powieści tureckiego prozaika Hakana Gündaya ukazują wiele aspektów rzeczywistości Turcji. Jednym z nich jest przemoc wobec kobiet. W Turcji przemoc ze względu na płeć nadal pozostaje jednym z najbardziej powszechnych naruszeń praw człowieka, zagrażającym życiu kobiet i dziewcząt. Prowadzone w tym aspekcie badania potwierdzają, że przemoc względem kobiet ma swoje podłoże w strukturze społecznej zdominowanej przez mężczyzn. Günday wskazuje, jak biologiczne potraktowanie kobiety prowadzi do jej uprzedmiotowienia. Celem artykułu jest analiza kreacji postaci kobiecych w prozie tureckiego pisarza oraz próba przedstawienia ich form radzenia sobie z egzystencją w opresyjnej społeczności patriarchalnej.

Afro-Turcy i ich wpływ na kształtowanie się kulturowej tożsamości miast zachodniej Anatolii

Daniel Broccato — 2024-04-04

Artykuł kładzie nacisk na kompleksowe przedstawienie społeczności Turków pochodzenia afrykańskiego (Afro-Turków), podkreślając przy tym ich niebagatelny udział w tworzeniu inkluzywnych, zorientowanych multikulturowo przestrzeni miejskich zachodniej Anatolii. Celem artykułu jest podkreślenie wielowiekowej obecności Afro-Turków na ziemiach tureckich, wykazanie ich wpływu na rozwój życia miejskiego w obliczu przemian modernizacyjnych oraz podtrzymywania przez nich rdzennych tradycji społeczno-kulturowych. Zgłębia się prezentowany obraz Afro-Turków w tureckiej twórczości literackiej okresu Republiki (1923–). Tekst stanowi pogłębione studium historyczno-literackie, co umotywowane jest zorientowanym interdyscyplinarnie problemem badawczym. Wprowadza się nowatorskie spojrzenie do badań, gdyż dotychczas nie ukazał się w polskiej nauce żaden artykuł naukowy o podejmowanej przez autora problematyce. Badacz uzasadnia postawioną tezę oraz przedstawia wnioski na podstawie dokonanej archiwalnej analizy źródłowej i pogłębionej interpretacji opracowań głównie tureckojęzycznych. Z przeprowadzonej kwerendy wynika, iż Afro-Turcy stanowią immanentną część tureckiego społeczeństwa, co manifestują swoją obecnością w wielu dzielnicach Stambułu, İzmiru oraz prowincjonalnych wioskach egejskich. Przybycie Afrykańczyków na ziemie Anatolii stanowiło impuls do podtrzymania stabilności gospodarki, przyśpieszyło proces socjalizacji wśród mieszkańców oraz otwarło ich światopoglądowo na pokojowe współistnienie różnych ras, grup etnicznych wyznających odmienne wzorce kulturowe.

„Kristubhāgavatam”, rzeź niewiniątek i wymogi gatunku mahākāvya

Hermina Cielas Leão — 2023-09-29

Artykuł analizuje fragmenty Kristubhāgavatam („O Chrystusie Przenajświętszym”), sanskryckiego poematu epickiego o życiu i czynach Jezusa autorstwa P.C. Devassii (1906–2006). Na przykładzie wątku rzezi niewiniątek autor artykułu pokazuje, w jaki sposób Devassia zinterpretował wymogi gatunku i jakimi środkami posłużył się do skomponowania poematu epickiego odpowiadającego cechom opisywanego przez teoretyków wzorca mahākāvya. Ponadto, poprzez analizę wybranych wersów artykuł pokazuje, w jaki sposób Devassia wzbogacił historię Jezusa o liczne odniesienia do kultury indyjskiej i jak umiejętnie wplótł je w tkankę utworu, aby przybliżyć historię Chrystusa współczesnemu indyjskiemu czytelnikowi. Artykuł porusza również kwestię czytelnictwa i użyteczności współczesnych dzieł sanskryckich; dowodzi, że choć tego rodzaju twórczość literacka nie należy do głównego nurtu współczesnej literatury indyjskiej, to jednak wciąż przyciąga uwagę i znajduje swoich odbiorców.

Pejzaż krajobrazowi nierówny

Kamil Kozakowski — 2023-09-30

Pojęcie „krajobrazu” w rozumieniu opisowo-etnograficznym weszło do słownika myślicieli europejskich w XIX w., zyskując popularność szczególnie wśród badaczy niemieckich, takich jak między innymi Alexander von Humboldt. Na gruncie polskim termin został spopularyzowany przez Joachima Lelewela. Polski uczony użył pojęcia „krajobrazu” już w 1814 r. Co istotne, włączenie powyższego terminu do języka polskiego zbiegło się z okresem, w którym przyroda zaczęła zyskiwać szczególne znaczenie w polskiej kulturze. Wpływ na to miał między innymi rozwój ludoznawstwa oraz ideologii o charakterze słowianofilskim. Uważano bowiem, że w obawie przed rusyfikacją i germanizacją należy zachować dla kolejnych pokoleń jak najwięcej informacji o sposobie życia mieszkańców ziem polskich i o ich kulturze. W badaniach ludoznawczych przyroda odgrywała kluczową kwestię. W ówczesnych poglądach dominował bowiem determinizm geograficzny, wedle którego to właśnie przyroda i środowisko naturalne miały wpływać na charakter zamieszkujących daną krainę ludzi, ich poczynania, a nawet szlachetność. Artykuł podejmuje refleksję nad znaczeniem terminu „krajobraz” w polskiej kulturze XIX w., ukazując, że wpływ na jego kształtowanie miały zarówno koncepcje zachodnich myślicieli, jak i ideologia romantyczna.