Perspektywy Kultury

Transformations: Time in Culture, Literature, and Language

Sylwia J. Wojciechowska — sob, 29 cze 2024 00:00:00 +0000

“What, then, is time? There can be no quick and easy answer, for it is no simple matter even to understand what it is, let alone find words to explain it,” asserts St. Augustine in his Confessions (XI, 14, 263–264). It is perhaps surprising that, after nearly two millenia since the composition of the philosophical treatise, we still ponder time. This volume of the Perspectives on Culture [Perspektywy Kultury] continues the inquiry by engaging in a dialogue upon time and transformation discernible in social, cultural, and literary space.

Narracje progu

Maxim Shadurski — nie, 19 lis 2023 00:00:00 +0000

Artykuł omawia perspektywę pejzażu czasowego w gatunku powieści. Wskazuje, że pejzaż czasowy to narzędzie analityczne, które na pierwszy plan wysuwa zdolność powieści do skonfrontowania antropocenu z narracjami progu. Konceptualnie pejzaż czasowy dotyczy nieuchwytnych interakcji pomiędzy życiem a materią. Uwydatnia skomplikowane zestawienie kulturowo ukształtowanego ludzkiego czasu z nielinearnym porządkiem czasowym Ziemi. Powieść nadaje tym wzajemnym relacjom chronotopiczną i narracyjną ekspresję, co przedstawiono na przykładzie trzech brytyjskich powieści: Powódź (2005) Maggie Gee, Nie opuszczaj mnie (2005) Kazuo Ishigury oraz Księga Dave’a (2006) Willa Selfa. Wymienione powieści eksplorują różnorodność czasu, łącząc chronotop progu z narracyjnymi pauzami. Ich pejzaże czasowe ujawniają nie tylko egzystencjalne kryzysy wywołane przez antropocen, lecz także czasową inność planety.

Nędzna przyszłość

Michał Kisiel — czw, 21 mar 2024 00:00:00 +0000

Celem niniejszego artykułu jest omówienie refleksji teoretycznych i praktyk teatralnych Tadeusza Kantora w kontekście złożonej figury przyszłości. Autor rekonstruuje główne założenia dziwnego witalizmu przenikającego teatr śmierci, osadzonego w afirmacji spotkania scenicznego. Jak się okazuje, „biedny” styl Kantora może zostać odczytany jako model pozwalający nam myśleć o tytułowej „nędznej przyszłości”: figurze, która wymyka się nadziejom czy oczekiwaniom, stanowiąc raczej trop niesamowitej różnicy. Przekształcone wymiary życia i śmierci u Kantora pozwalają nam przemyśleć ową różnicę w obrębie naszego współistnienia z obcymi, często sprzecznymi ze sobą, czasowościami. Autor domyka swoje rozważania krótką lekturą Dziś są moje urodziny, ostatniego spektaklu Kantora, który zespala wszystkie domeny „nędznej przyszłości” omówione w artykule.

Uwaga, zmiana czasu

Aleksandra Kamińska — wto, 12 mar 2024 00:00:00 +0000

Jak wskazuje Amitav Ghosh (2016), kryzys klimatyczny jest zarazem „kryzysem wyobraźni”, ponieważ z uwagi na niewyobrażalną skalę czasową zmian klimatycznych trudno nam jest w pełni uchwycić jego znaczenie. Zmiany klimatu rozgrywają się w czasie geologicznym, tak odmiennym od ludzkiego doświadczenia, że wynikający z tej różnicy dysonans kognitywny stanowi mentalną barierę, którą niełatwo przekroczyć. Można jednak argumentować, że z uwagi na swoją specyfikę, umożliwiającą łączenie różnych planów czasowych w obrębie doświadczenia ujętego w konkretne ramy temporalne, teatr stwarza wyjątkową przestrzeń do eksplorowania temporalnego doświadczenia zmiany klimatu. Na podstawie dwóch wybranych sztuk: 2071 autorstwa Chrisa Rapleya i Duncana Macmillana oraz Extinct April De Angelis artykuł analizuje sposoby, w jakie dramatopisarze zajmujący się tematyką kryzysu klimatycznego wykorzystują tę właściwość medium teatralnego, by przezwyciężyć wspomniany „kryzys wyobraźni”, stojący na przeszkodzie świadomemu zaangażowaniu się widza w kwestie klimatyczne.

„Na morzu ciemnozielonego listowia”

Asia Battiloro — wto, 09 sty 2024 00:00:00 +0000

Niniejsza praca wykorzystuje systemową koncepcję „plantacjocenu” w analizie Plantatora z Malaty (PzM) (2012 [1914]) Josepha Conrada, ukazując przy tym autora jako pisarza obecnej epoki geologicznej, w której niszczycielska działalność człowieka doprowadziła do nieodwracalnych zmian na Ziemi. W przyjętym w niniejszym artykule ujęciu czas w PzM nabiera podwójnego, analitycznego znaczenia. Pomimo że praca skupia się na historycznych powiązaniach ekonomicznych inwestycji z imperialnym zamiarem kolonialnego zarządzania naukowego, analizuje ona również PzM z biokolonialnej perspektywy. Perspektywa ta podkreśla rolę przesiedlonego życia roślinnego jako niezwykle istotnego dla ontologicznie pluralistycznej kontekstualizacji PzM jako przykładu plantacjoceńskiej narracji. Z analizy wynika, że PzM zapewnia dostęp do tego, co można nazwać w rozumienia Marka Boulda plantacjonoceńską „nieświadomością”, ponieważ opowiadanie to ukazuje współczesnemu czytelnikowi realia ludzkiej oraz „nie-ludzkiej” (tj. np. roślinnej), dyslokacji, relokacji i ich wyzysku na królewskiej plantacji na początku XX w.

The Septuagint – an ancient translation with an impact spanning over two millennia

Aleksander Gomola — nie, 17 gru 2023 00:00:00 +0000

Artykuł omawia wybrane aspekty kulturotwórczej roli Septuaginty na przestrzeni wieków. Po krótkiej charakterystyce tego greckiego tłumaczenia Biblii hebrajskiej i prezentacji jego genezy (zarówno legendarnej jak i faktycznej) przedstawiona została jej rola jako tekstu fundacyjnego dla chrześcijaństwa oraz niektóre ślady jej wpływu widoczne w kulturze europejskiej po dzień dzisiejszy. W konkluzji stwierdzono że Septuaginta to „największy przekład wszechczasów”, który odcisnął trwałe piętno na zachodniej cywilizacji

Od upadku Babel do globalnej dominacji angielszczyzny

Agnieszka Cierpich-Kozieł — pon, 04 gru 2023 00:00:00 +0000

Artykuł traktuje o angielszczyźnie jako pierwszej lingua franca świata zglobalizowanego, w którym istnieją wzajemne powiązania i zależności ludzi, krajów i kultur. Zagadnienie języka przedstawione jest w świetle wielorakich przeobrażeń, jakim podlega, w celu zrozumienia związanych z nimi wyzwań, możliwości i zagrożeń. Artykuł ma trzy zasadnicze cele: (a) zarysowanie ponadczasowego motywu języka jako największego błogosławieństwa ludzkości, obecnego w różnych mitologiach i religiach, (b) prześledzenie rozprzestrzeniania się angielskiego w świecie i opisanie jego drogi do globalnej hegemonii językowej, oraz (c) zasygnalizowanie, że angielski jako narzędzie komunikacji z jednej strony może być wykorzystywany do współpracy, a z drugiej – do manipulacji, oszustwa i kontroli we współczesnych społeczeństwach wiedzy.

Czas i zmysły

Joanna Nowińska — sob, 29 cze 2024 11:35:55 +0000

Apokaliptyka biblijna wypracowała własny język ujęć temporalnych. Z racji specyfiki gatunku i związanej z tym retoryki oraz prowadzonego za jej pośrednictwem procesu perswazji zostają one bardzo mocno powiązane ze zmysłami. Ciekawym przykładem ze względu na kumulację zarówno określeń temporalnych, jak i sensorów jest jedenasty rozdział Apokalipsy według św. Jana. Ich korelacja i transformacja w obrębie 19 wersetów zostaje wpleciona w obrazy o bardzo bogatej wymowie, zaczerpnięte zarówno ze Starego, jak i Nowego Testamentu, przedstawione lapidarnie, w sposób właściwy dla tego tekstu kultury. Ciekawe jest ujęcie wspomnianych transformacji od strony gramatycznej, gdyż odzwierciedla myśl semicką werbalizowaną za pomocą koine. Warta uwagi jest także eufonia, istotna w tych tekstach kultury, z racji specyfiki ich kształtowania się i funkcjonowania społeczności. Wielopłaszczyznowość ujęcia tematu transformacji czasu w Apokalipsie według św. Jana wydaje się niezwykle oryginalna na tle innych tekstów literackich.

Od swoich do obcych, od obcych do swoich

Yanina Ryier — pon, 04 mar 2024 00:00:00 +0000

Artykuł poświęcony jest analizie przemiany pogan po ich chrzcie oraz chrześcijańskich rycerzy i nawróconych mieszkańców sąsiednich ziem pogańskich po ich zdradzie lub apostazji w trzynastoi czternastowiecznych kronikach zakonu krzyżackiego. Biorąc pod uwagę ideologiczne tło krucjat bałtyckich, autorka prowadzi swoje badania w kontekście koncepcji inności i wyróżnia grupy swoich (chrześcijan, rycerzy zakonnych) i obcych (pogan) jako punkt wyjścia swojego badania. To rozróżnienie pozwala nie tylko zidentyfikować dwie grupy na podstawie ich przynależności do prawdziwej wiary z punktu widzenia członków zakonu, ale także prześledzić transformację, jaką przechodzą poganie po chrzcie lub chrześcijanie po zbrodniach i apostazji, oraz podkreślić metody stosowane przez kronikarzy do zobrazowania takiego transferu.

Czas i transformacja w społeczno-obyczajowych powieściach Henry’ego Jamesa

Mirosława Buchholtz — pią, 23 lut 2024 00:00:00 +0000

Powieści Księżna Casamassima oraz Bostończycy (obie opublikowane w 1886 r.) stanowią wyjątek w literackim dorobku Henry’ego Jamesa. Świadczą bowiem o podjętej przez pisarza próbie dostrojenia się do czytelniczych oczekiwań poprzez włączenie się w ówczesne debaty społeczno-polityczne. Proponując czytelnikom te dwie powieści, James wykazał się odwagą. Żaden współczesny mu recenzent nie spodziewał się po nim wiedzy w sprawach związanych z życiem protofeministek oraz niższych warstw społecznych. James interesował się jednak tymi aktualnymi kwestiami, inwestując czas i wysiłek w ich zbadanie. Obie powieści tworzą transatlantycki dyptyk, przy czym w powieści Bostończycy James porusza temat amerykańskiego feminizmu, a w Księżnej Casamassimie skupia się na ruchach robotniczych w Wielkiej Brytanii. Jak można było przewidzieć, większość amerykańskich recenzentów krytykowała powieść Bostończycy, co wskazuje na celność zawartej w niej krytyki społecznej, chwaląc zarazem Księżnę Casamassimę, która wydawała się dotyczyć brytyjskiego społeczeństwa. Recenzenci w Wielkiej Brytanii postąpili odwrotnie, co ujawnia quasi-patriotyczny impuls, jakim podszyte były recenzje literackie tamtych czasów, a być może recenzje jako takie. Autorka artykułu dowodzi, że praca Jamesa nad tymi powieściami społecznymi zmieniła sposób, w jaki postrzegał on siebie jako pisarza. Pokazuje również, że przemiany, które James uchwycił w anglosaskich społeczeństwach i ich przedstawicielach po obu stronach Atlantyku, są jednocześnie uwikłane w historię i symptomatycznie ponadczasowe, niemal historiozoficzne.

Conradowskie Zwierciadło morza, czyli glosa do nowoczesności

Sylwia J. Wojciechowska — czw, 14 gru 2023 00:00:00 +0000

Bogata spuścizna Josepha Conrada obejmuje wiele gatunków literackich, na których tle Zwierciadło morza wyróżnia się zarówno pod względem nietypowej formy, jak i treści. Pomimo niezwykłej popularności, jaką cieszyło się pierwsze wydanie Zwierciadła morza, utwór ten należy dziś do mniej znanych dzieł pisarza i zazwyczaj analizowany jest głównie pod względem formalnym jako przykład wczesnomodernistycznej autobiografii. Poniższy artykuł podejmuje próbę interpretacji nie formy, a przesłania zawartego w dygresjach o zmianach z przełomu XIX i XX w., których pierwsze symptomy zauważył Conrad. Obierając teorię „płynnej nowoczesności” sformułowaną przez Zygmunta Baumana za istotny punkt odniesienia dla podjętych rozważań, dowodzę, iż Zwierciadło morza można odczytać jako zapis doświadczenia przejścia ku nowej rzeczywistości, u której podstaw leży redefinicja czasoprzestrzeni. Namysł nad czasem i jego postrzeganiem stanowi punkt wyjścia dla przedstawionej poniżej interpretacji Conradowskiego Zwierciadła morza, którego spektrum rozważań najwyraźniej wybiega poza zainteresowania autobiografii jednostki: czerpiąc z bogactwa własnych wspomnień, jego autor formułuje refleksję na temat re-definicji czasu i przestrzeni. Takie odczytanie Zwierciadła morza pozwala uznać ten tekst za cenny komentarz do procesów zachodzących w obrębie percepcji czasu w dobie nowoczesności.

Wieczna przyroda i przemijający człowiek w Zwierciadle morza Josepha Conrada i Zapiskach myśliwego Iwana Turgieniewa

Brygida Pudełko — wto, 12 gru 2023 00:00:00 +0000

Tym, co wyróżnia Zapiski myśliwego Turgieniewa i Zwierciadło morza Conrada, jest wierna obserwacja połączona z niezwykłą świadomością przedstawianych miejsc. W swoisty realistyczny i impresjonistyczny sposób obaj pisarze ukazują wieczną przyrodę – las i morze – jako potężną siłę obojętną na los przemijającego człowieka, jako zwierciadło życia, sumienia i problemów. Świat przyrody – kompletny i samowystarczalny – egzystuje doskonale bez ingerencji człowieka. Zarówno nieprzeniknione, ponure lasy, jak i bezkres samotnych wód są czynnikami mającymi wpływ na losy bohaterów Conrada i Turgieniewa lub kształtującymi je. Natura wpływa na emocje bohaterów i daje poczucie ciągłości istnienia. W Zapiskach myśliwego oraz w Zwierciadle morza człowiek żyje blisko natury, a nawet w jedności z nią. Refleksje nad przyrodą skłaniają do rozmyślań nad przemijaniem rzeczy i dążeniem do wolności. Podczas gdy w Zapiskach Turgieniewa przyroda jest wyznacznikiem wartości moralnych, kryterium oceny działań człowieka oraz obrazem jego wewnętrznego świata, u Conrada stanowi pretekst do wyrażania wartości etycznych – przede wszystkim etosu pracy, wierności, honoru, solidarności i poszukiwania sensu istnienia.

Prosochê i przeobrażenie siebie w poezji Geoffreya Chaucera

Dominika Ruszkiewicz — wto, 12 mar 2024 00:00:00 +0000

Tematem niniejszego artykułu jest pojęcie prosochê, definiowane jako skupienie się na chwili obecnej, w poezji Geoffreya Chaucera. Mimo iż sam termin grecki nie pojawia się w utworach Chaucera, to idea uważnej refleksji nad samym sobą, innymi oraz kosmosem jest mocno zaakcentowana przez angielskiego poetę, szczególnie w jego poezji dworskiej, która przedstawia postaci pogrążone w apatii oraz potrzebujące wewnętrznej przemiany. Poeta podkreśla transformacyjną moc uwagi poprzez wezwanie do przebudzenia, którego przykłady zostaną omówione w niniejszym artykule na podstawie dwóch utworów: Księga księżnej oraz Troilus i Criseyda. To, w jaki sposób poeta traktuje temat prosochê, świadczy o jego twórczym podejściu do źródeł, jak również o wrażliwości moralnej i filozoficznej refleksji.

Czas i transformacja w autobiografii

Jarmila Mildorf — czw, 14 gru 2023 00:00:00 +0000

Artykuł dotyczy transformacji dokonanej w czasie w obrębie osobowości autobiograficznej, która została przedstawiona we wspomnieniach Candii McWilliam, zatytułowanych What to Look for in Winter. Autorka opisuje wiele trudnych doświadczeń, między innymi samobójstwo matki, dwa nieudane małżeństwa, alkoholizm oraz utratę wzroku. Mimo doświadczonych niepowodzeń autobiografia McWilliam stanowi próbę odzyskania równowagi w procesie twórczym, który ma pomóc nadać życiu utracony sens. Czas odgrywa główną rolę zarówno w samej historii jej życia, jak i w literackim jej przedstawieniu. Zamiast chronologicznego ukazania wydarzeń z przeszłości autorka konstruuje opowieść w odniesieniu do dwóch wymiarów teraźniejszości, którym odpowiadają dwie odrębne części tej biografii. Ponadto czas nabiera znaczenia jako metafora transformacji, co uwidacznia się już w tytule książki nawiązującym do cyklu oraz pór roku. Wynikiem takiego przedstawienia własnego życia jest złożona i pełna refleksji autobiografia autorki.

„Nadajemy życiu porządek, opowiadając niespójne historie”

Urszula Gołębiowska — nie, 26 lis 2023 00:00:00 +0000

W ostatniej powieści Światła wojny (2018) Michael Ondaatje powraca do tematu tożsamości, analizując rolę historii i rodzinnej przeszłości w życiu głównego bohatera. Poniższy artykuł koncentruje się na ograniczeniach autonarracji, które powieść uwypukla, podkreślając osobiste motywacje narratora i wpisując jego biografię w szersze konteksty: międzygeneracyjnego dziedzictwa, długiego trwania i pozaludzkiego środowiska. Powieść problematyzuje ideę prostej rekonstrukcji życia jako źródła tożsamości i rozumienia siebie – przekonań, które stanowią podstawę koncepcji tożsamości narracyjnej Paula Ricoeura. Konstruowane w powieści historie życia narratora i jego matki zdradzają częste problemy autonarracji przywoływane przez krytyków Ricoeurowskiej koncepcji, takie jak nieświadome, defensywne motywacje narratora, które podważają zarówno jego opowieść, jak i wytwarzaną przez nią podmiotowość. Odtworzenie sekwencji zdarzeń okazuje się zatem zasadnicze dla samowiedzy narratora tylko o tyle, o ile pozwala spojrzeć na życie w kontekście długiego trwania w środowisku ludzkim i pozaludzkim. Narrator zyskuje świadomość cech, skłonności, tendencji ukształtowanych w długiej perspektywie czasowej pod wpływem czynników zarówno ludzkich, jak i pozaludzkich, które w bardziej znaczący sposób niż wydarzenia kształtują życie; ów wgląd podaje w wątpliwość jego kontrolę nad opowieścią i ustanowionymi w niej związkami przyczynowymi. Artykuł powołuje się na współczesne dyskursy na temat implikacji kontekstów czasowych i pozaludzkich przywoływanych w powieści XXI w. w celu naświetlenia znaczenia owych perspektyw na narrację i podmiotowość w Światłach wojny. Poprzez zakwestionowanie autonarracji jako źródła rozumienia siebie i konstrukcji tożsamości powieść Ondaatjego rezygnuje z antropocentrycznej pespektywy na ludzką biografię, rozpoznając nasze umiejscowienie w szerokiej perspektywie czasowej i w pozaludzkim środowisku.

Transformacje w (egzystencjalnej) niezmienności: analiza porównawcza Ariel Mariny Carr i Riders to the Sea Johna Millingtona Synge’a

Grzegorz Koneczniak — wto, 12 mar 2024 00:00:00 +0000

Celem artykułu jest dokonanie analizy sztuki Ariel Mariny Carr i Riders to the Sea Johna Millingtona Synge’a. Twórczość Carr często traktowana jest jako kontynuacja dramaturgii Synge’a i utwory tej irlandzkiej dramatopisarki są analizowane w odniesieniu do dramatów Synge’a. Porównanie Ariel i Riders to the Sea wydaje się jednak tematem, który wciąż warto podejmować i wykazywać aspekty niezmienności i ich transformacji. Omówione porównania dotyczą takich motywów, jak: konieczność, pokoleniowe cierpienie, poleganie na doczesności oraz śmierć w nieznanej przestrzeni. Zostaną one częściowo potraktowane w swoim ogólnym odniesieniu do egzystencjalizmu.

Entropiczne transformacje i czas we wczesnych utworach Thomasa Pynchona

Arkadiusz Misztal — wto, 12 mar 2024 00:00:00 +0000

Artykuł bada złożone relacje pomiędzy entropią a czasem w drugiej powieści Thomasa Pynchona 49 Idzie pod młotek, analizując znaczenie i funkcje entropicznych procesów na narracyjne sposoby przedstawiania czasu i doświadczenia czasowego. Artykuł dowodzi, że twórcze wykorzystanie entropii przez Pynchona polega na specyficznym operowaniu tym pojęciem jako odmiennym od stagnacji czy też cyklicznej powtarzalności oraz na zastosowaniu go do zobrazowania nieodwracalnych przemian czasu doświadczanego i „lokalnych temporalności”. Czas w 49 Idzie pod młotek nie tylko płynie w różnym tempie, ale także gęstnieje lub ulega rozproszeniu. Znajduje to odzwierciedlenie w powieści, która ukazuje alternatywne czasowości jako lokalne nisze, usytuowane „bokiem” w stosunku do pierwotnej ramy narracyjnej tekstu. Projektując te alternatywne czasowości, narracja Pynchona odwołuje się do strategii wyobraźni, dekonstrując czas rzeczywistości empirycznej za pomocą inwersji temporalnej i jednoczesności.

Czas umów w Wyrzutku Josepha Conrada

Anna Marta Szczepan-Wojnarska — wto, 12 mar 2024 00:00:00 +0000

Artykuł bada temporalny aspekt umów międzyludzkich w powieści Josepha Conrada Wyrzutek oraz w nawiązaniu do tezy Johna M. Taggarta o nierealności czasu. Realizowanie kontraktów jest formą panowania nad czasem. Skoro jednak, jak głosił współczesny Conradowi brytyjski filozof John M. McTaggart w dziele Nierzeczywistość czasu, czas nie jest częścią realnego świata, to kontrakty zawierane między ludźmi również nie są rzeczywiste. Kontrakty handlowe, umowy cywilnoprawne, dżentelmeńskie i małżeńskie, choć dotyczą spraw bardzo ważnych i brzemiennych w skutki, są swoistą farsą właśnie ze względu na swój aspekt czasowy. Zawieranie sojuszy i branie na siebie odpowiedzialności za ich realizację okazuje się w świetle teorii McTaggarta działaniem nie tylko umownym, ale także niebezpiecznie ambiwalentnym.

Denegacja, tekstualność i intertekstualność w „Idiotach”

Grażyna Maria Teresa Branny — wto, 06 lut 2024 00:00:00 +0000

„Idioci”, opowieść, która ukazała się w pierwszym zbiorze opowiadań Josepha Conrada pt. Tales of Unrest (1898), jest chyba jego najbardziej minimalistycznym krótkim tekstem, który zyskał przez to u jednego z jego krytyków miano „bezsensownego”. Ze względu na swą lakoniczność opowiadanie było dotąd głównie poddawane analizie kontekstualnej, wskutek czego czysto literackie podejścia do tekstu prawie nie istnieją. Niniejszy artykuł stanowi próbę epistemologicznego przewartościowania tego niedocenianego i krytykowanego opowiadania Conrada poprzez poddanie go wnikliwej estetycznej analizie. Zastosowane w tym celu eklektyczne, bo tekstualne i intertekstualne, podejście do tekstu ujawnia obecność w nim modernistycznej metody narracyjnej zwanej denegacją (potwierdzeniem obecności poprzez nieobecność i odwrotnie), zwykle przypisywanej Williamowi Faulknerowi, co pozwala na rozwikłanie zagadki niejednoznacznego zakończenia opowiadania poprzez jego zdefiniowanie jako przypadkowe utonięcie bohaterki opowiadania, nie zaś jej samobójstwo, jak chcą krytycy. Ponadto, denegacja pełni w tekście także inną transformacyjną funkcję, nadając wreszcie opowiadaniu sens poprzez wskazanie na jego denegatywnie skonstruowaną tematykę tabu dotyczącą incestu. Intertekstualna (bachtinowska) interpretacja „Idiotów” w pojęciu Kristevej, a zatem poprzez odniesienie do pisarza późniejszego, tu Williama Faulknera, nie tylko potwierdza obecność tematyki kazirodztwa w opowiadaniu Conrada, ale także ujawnia literacki dług Faulknera wobec Conrada, i to nie tylko w kwestii denegacji, którą dotąd przypisywano temu pierwszemu, ale także w stosunku do tematyki oraz szeregu motywów najbardziej eksperymentalnej powieści Faulknera Wściekłość i wrzask (1929).

Joseph Conrad – władca czasu

Joanna Skolik — pon, 04 mar 2024 00:00:00 +0000

Conrad w sposób nowatorski wykorzystuje kategorię czasu w swych utworach. Stosując takie narzędzia jak opóźnione dekodowanie, retrospekcje, przesunięcia czasowe, a także wprowadzając swoich bohaterów w pętlę czasową lub pozbawioną czasu przestrzeń, pisarz wyprzedzał swoją epokę. W jego dziełach czas przeczy prawom fizyki, pozwalając mu tworzyć idiosynkratyczną czasoprzestrzeń.

Transformacje gatunkowe w dramatach Szekspira

Marta Gibinska — nie, 19 lis 2023 00:00:00 +0000

Problem transformacji gatunkowych w dramatach Szekspira jest omawiany na podstawie tradycji teoretycznych od Arystotelesa, poprzez pisma Plauta, Cinthia, Castelvetra, Guariniego i Sidneya. Główny problem skupiony jest na mieszaniu wątków komediowych i tragicznych prowadzących do mody na tragikomedię. Szekspirowskie komedie, tragedie, sztuki historyczne i tragedie rzymskie są pokrótce omówione dla zilustrowania szekspirowskich transformacji, które dowodzą, że tradycyjny, wyraźny podział na tragedie, komedie i tragikomedie był zbyt wąski i zbyt ograniczający rozumienie kondycji człowieka w okresie wczesnonowożytnym.

Współczesne transformacje Jądra ciemności

Agnieszka Maria Pośpiech — sob, 29 cze 2024 14:58:03 +0000

We współczesnej kulturze wizualnej możemy zaobserwować różne transformacje noweli Jądro ciemności Josepha Conrada. Artyści adaptują tę klasyczną opowieść dla odmiennych mediów: nowela w formie teatralnej pojawia się na scenach bułgarskich i brytyjskich teatrów, w formie animacji piaskiem na szkle w reżyserii Geralda Conna lub brazylijsko-francuskiego filmu animowanego Heart of Darkness autorstwa Rogério Nunesa. Oprócz tego istnieją gry wideo (Spec Ops, Far Cry 2) oparte na jej fabule, a także liczne komiksy i powieści graficzne przedstawiające tę historię, począwszy od słynnej wersji C. Anyango i D. Mairowitza, poprzez T. Tirabosco i Ch. Perrissina i P. Kupera, a kończąc na najnowszych klipach na Instagramie autorstwa Saschy Ciezaty. W niniejszym artykule moim celem jest udowodnienie, że współczesne realizacje Jądra ciemności, które dążą do przekazania tekstu współczesnej publiczności, modernizują go formalnie i/lub ideologicznie. Tę tezę poprę analizą dwóch najnowszych przypadków adaptacji noweli w różnych mediach, a mianowicie na Instagramie i w teatrze.

Przekształcenia klasyki literackiej w XXI wieku

Krystyna Zabawa — sob, 29 cze 2024 15:03:29 +0000

Klasyka literacka jest ponadczasowa z definicji, ale paradoksalnie również przechodzi przemiany w czasie dzięki niezliczonym adaptacjom. Jednym z interesujących zjawisk kultury XXI w. jest popularność powieści graficznych opartych na tekstach klasyki. Przykłady można mnożyć. W kręgu literatury anglojęzycznej swoich adaptacji doczekały się m.in. powieści Jane Austen, Josepha Conrada, Charlesa Dickensa, C.S. Lewisa, Virginii Woolf. Moje analizy w tym artykule skupiają się na klasycznej powieści Anne of Green Gables (1908) kanadyjskiej pisarki L.M. Montgomery i opartej na niej powieści graficznej pod tym samym tytułem, stworzonej przez M. Marsden i B. Thummler (2017). W tym studium przedstawione zostały sposoby, w jaki klasyka literacka sprzed wieku jest przekształcana we współczesną powieść graficzną oraz główne kierunki zmian. Podstawowe problemy badawcze brzmią: W jaki sposób kształtowany jest czas akcji w oryginale oraz w powieści graficznej? W jaki sposób zmienia się (jeśli się zmienia) kreacja miejsca akcji, bohaterowie, fabuła? Celem artykułu jest analiza tych wszystkich przekształceń, ustalenie rządzących nimi zasad oraz ich wpływu na wymowę utworu.

Transformacja widziana przez pryzmat przekładu emocjonalnych środków językowych w Dzwonach Charlesa Dickensa

Anna Dybiec — wto, 12 mar 2024 00:00:00 +0000

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu zmian w tłumaczeniu wyrażeń i nazw emocjonalnych na podstawie drugiej książki bożonarodzeniowej Charlesa Dickensa The Chimes (1844) i jej pięciu polskich tłumaczeń. Oficjalnie historia polskich przekładów rozpoczyna się od anonimowego przekładu w 1846 r. Autorka porównuje i kontrastuje dwa anonimowe tłumaczenia (1846, 1923), Marii Kreczowskiej (1946), Krystyny Tarnowskiej (1989) oraz Jerzego Łozińskiego (2015). Celem artykułu jest prezentacja i analiza wybranych zwrotów i leksemów emotywnych nazywających i wyrażających uczucia, które zaobserwowano w opowieści. W szczególności autorka skupia się na różnorodnych zabiegach stylistycznych wpływających na emotywność utworu.

O chlebie – surogaty chleba, dodatki i przyprawy

Maria Ujwary — sob, 09 gru 2023 00:00:00 +0000

Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na kwestię surogatów chleba, które w związku z problemami z dostępnością ziaren zbóż wpisały się w jadłospis ludności na ziemiach polskich. W zastępstwie mąki pszennej bądź żytniej pojawił się szereg dodatków, które finalnie miały umożliwić konsumentowi wypiek chleba, albo raczej jego namiastki. Na podstawie analizy literatury obejmującej okres od XIX do początku XXI w. pokazane zostały stosowane do wypieku chleba dodatki. Niektóre z tych składników dzisiaj uznalibyśmy za niejadalne, ale jeszcze do połowy XX w. były wykorzystywane. Uwzględniono także współczesne dylematy związane z dodatkami do chleba oraz zmiany jego składu, dzięki którym może on być spożywany również w przypadku szczególnych zaleceń dietetycznych.

Próby dyskursywnego nadawania tożsamości osobowej robotom humanoidalnym

Wacław Branicki — nie, 19 lis 2023 00:00:00 +0000

Podstawowym celem tego tekstu jest określenie, w jakich wymiarach i w jaki sposób próbuje się nadawać tożsamość osobową robotom humanoidalnym w wybranych dyskursach medialnych. W pierwszej części wskazano, że nawet proste systemy robotyczne, które wysyłają sygnały psychiczne, mogą silnie oddziaływać na emocje ludzi. Badanie zostało przeprowadzone za pomocą analizy tekstu w dyskursie medialnym. Głównym przedmiotem analizy był tekst, w którym został opisany robot humanoidalny przeznaczony do pracy w służbie zdrowia. Na podstawie przeprowadzonego badania stwierdzono, że w domenie medialnej były podejmowane próby nadania tożsamości osobowej w wymiarze formalnym, aksjologicznym oraz teleologicznym. W dyskursach medialnych, które zostały przeanalizowane, dokonano tego poprzez opis takich wydarzeń jak np. nadanie robotowi imienia, obywatelstwa, statusu studenta, a także przypisanie roli zawodowej, misji społecznej oraz cytowanie wypowiedzi samego robota. We wnioskach stwierdzono, że tego typu praktyki dyskursywne mają daleko idące konsekwencje kulturowe.

Fenomenologia święta na przykładzie wybranych kultów pogańskich

Piotr Krzysztoforski — nie, 03 gru 2023 00:00:00 +0000

Artykuł jest propozycją przedstawienia święta jako zjawiska kulturowego połączonego z kultem religijnym. Prezentuje fenomenologię święta według Mircei Eliadego jako zjawisko kulturowe zestawione z kultem religijnym. Przedstawia teorię święta, którą Roger Caillois nazywa „sacrum wykroczenia” i analogicznie do eliadowskiej opozycji sacrum – profanum pokazuje jako opozycję święto – dzień powszedni, wyraźnie ukazującą różnice między tym, co święte, a tym, co świeckie. Współczesna struktura święta jest z jednej strony bardzo różna od jego dawnej formy, z drugiej wydaje się bardzo podobna. Świadczy o tym to, że z utęsknieniem wyczekujemy, a następnie chętnie świętujemy. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że ze względu na obszerność zagadnienia artykuł jest próbą syntetycznego przedstawienia analizy wybranych pod kątem artykułu kultów. Również dobór bibliografii miał na celu popularyzację twórczości i poglądów wybitnych religioznawców: Mircei Eliadego i Rogera Caillois.

Testy modelu świata i teorii umysłu jako podstawa budowy zaufania do podmiotów moralnych typu AGI

Krzysztof Sołoducha, Paweł Stacewicz — nie, 19 lis 2023 00:00:00 +0000

W artykule rozważany jest problem budowania zaufania do artefaktów obliczeniowych typu AGI (ang. Artificial General Intelligence), z etycznego punktu widzenia określanych jako podmioty moralne explicite. W wyniku analizy opartej na badaniach literatury oraz przedstawieniu aktualnych trendów w rozwoju systemów AI wskazanych jest kilka warunków skonstruowania testów behawioralnych niezbędnych do sprawdzania poprawności ich działania z etycznego punktu widzenia. Przeprowadzenie takich testów powinno ułatwić procedury etycznej aprobaty systemów AGI zarówno na poziomie wytwórców, indywidualnego użytkownika, jak i jednostek certyfikujących.

Dobrostan psychiczny kobiet w Polsce podczas dwóch fal pandemii

Irmina Rostek, Estera Twardowska-Staszek , Krzysztof Biel — nie, 19 lis 2023 00:00:00 +0000

Celem przedstawionego w artykule badania było opisanie dobrostanu psychicznego kobiet w Polsce w czasie dwóch fal pandemii COVID-19. W prezentowanych badaniach poprzecznych wykorzystano wystandaryzowane narzędzia do oceny nastroju, emocji, optymizmu i satysfakcji z życia. Opracowano i wykorzystano także kwestionariusz do gromadzenia danych socjodemograficznych oraz danych dotyczących bieżących obaw. Badanie przeprowadzono dwukrotnie: na przełomie 2020/2021 (T1) i 2021/2022 (T2) w dwóch różnych, ale odpowiadających sobie pod względem zmiennych demograficznych grupach kobiet (T1: 352; T2: 372). Najsilniejsze stresory dla Polek w obu pomiarach wiązały się z trudnościami w dostępie do służby zdrowia, klimatem politycznym w Polsce oraz obawą o zdrowie bliskich. Nastrój w obu pomiarach był gorszy w porównaniu z danymi normatywnymi sprzed pandemii. Pogorszenie emocji było szczególnie wyraźne w przypadku uczuć negatywnych. Rozkład wyników w zakresie optymizmu i satysfakcji z życia był znacznie bardziej zrównoważony i zbliżony do norm sprzed pandemii. Nie stwierdzono znaczących różnic pomiędzy obydwoma pomiarami. Wyniki pokazują, że wzrostowi negatywnych emocji nie musi towarzyszyć pogorszenie takich cech jak optymizm i satysfakcja z życia. Wyniki wskazują zatem obszary, które powinny zostać objęte wsparciem, oraz obszary stanowiące zasoby, na których można się oprzeć.

Zerokulturowość

Agnieszka Grzechynka — wto, 02 sty 2024 00:00:00 +0000

Badania, które autorka prowadziła przez ostatnie lata w przestrzeni cyfrowej, pozwoliły jej zidentyfikować nowe zjawisko zarysowujące się na pograniczu świata polityki, kultury i komunikacji. „Zerokulturowość” – jak je nazwała – zasadza się na przekonaniu, iż granice między kulturami nie tylko coraz częściej spontanicznie zanikają, ale także są bardzo świadomie usuwane. Jednostka, nieidentyfikująca się z emanacjami kultury, ale nadal czująca przywiązanie do określonych wartości, próbuje kształtować swoją tożsamość w taki sposób, aby odpowiadała wymogom czasu i miejsca. Innymi słowy, osoby zerokulturowe mogą odmawiać przyjęcia określonych sposobów postępowania (nośników kultury), ale wciąż podzielać wybrane idee czy wartości, z którymi związane były te wzorce. Choć zjawisko bez wątpienia nie jest powszechne, zasługuje na poważną analizę, szczególnie przez te podmioty, które pragną skutecznie komunikować się z odbiorcami, zarządzać relacjami oraz informacją.

Dotychczasowe czynniki skuteczności dialogu perswazyjnego, zasadzające się na próbach targetowania na podstawie podstawowych kryteriów demograficznych, psychospołecznych czy argumencie wartości, mogą bowiem wykazywać się coraz mniejszą efektywnością. Niniejszy artykuł ma na celu dostarczenie praktycznych wskazówek pozwalających na usprawnienie procesów komunikacyjnych, strategii biznesowych oraz mechanizmów decyzyjnych w erze cyfrowej. Tekst wyjaśnia, w jaki sposób osoby manifestujące zerokulturowość przekraczają tradycyjne granice kulturowe oraz jak zjawisko to może wpływać na różnorodne procesy w przestrzeni publicznej. W obszarze biznesowym wiedza ta może się okazać cenna dla marketerów, pomagając im w adaptacji strategii zakupowych do wyzwań wynikających z zerokulturowości. W sferze politycznej decydenci mogą wykorzystać ją z kolei do podejmowania bardziej świadomych decyzji, szczególnie tych dotyczących systemu wartości w kontekście zmieniających się norm kulturowych.

Religijność – między mechanizmem obronnym a świadomością

Michał Filip Powęska — sob, 29 cze 2024 15:44:58 +0000

Według Zygmunta Freuda powstanie religii judaistycznej należy łączyć z zabójstwem Mojżesza, którego mieli dokonać względem swojego przywódcy Hebrajczycy. Teza ta, którą psychoanalityk przejął od Ernsta Sellina, stała się podstawą jego rozważań dotyczących traumy stanowiącej źródło doświadczanej przez człowieka nerwicy na tle religijnym. W niniejszym artykule podjęto próbę wykazania, iż podłoże nerwic eklezjogennych nie należy upatrywać w traumatycznych wydarzeniach związanych z czasem wyjścia Izraelitów z Egiptu, jak chciał Freud, ale w indywidualnym podejściu człowieka do religii oraz w przeżywanych przez niego konfliktach wewnętrznych.

Znaczenie komunikacji z interesariuszami w projektach o charakterze konserwatorskim: studium przypadku ołtarza Wita Stwosza w bazylice Mariackiej w Krakowie

Dariusz Raś, Marta Woźniak, Anna Prusak — wto, 22 sie 2023 00:00:00 +0000

Celem artykułu jest analiza przebiegu komunikacji z interesariuszami podczas trwania jednego z najważniejszych projektów dziedzictwa kulturowego w Europie: „Kompleksowe prace badawcze i konserwatorskie ołtarza Wita Stwosza, 1489” realizowanego w bazylice Mariackiej w Krakowie. Znajdujący się w historycznym centrum Krakowa kościół, obchodzący w latach 2022– 2026 jubileusz 800-lecia powstania parafii, został wpisany na pierwszą listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO w 1978 r. Opisywany projekt był realizowany od października 2015 do lutego 2021, choć rozpoczęto go w latach 2011–2012 wraz z powołaniem komisji do oceny stanu ołtarza oraz jego pełną inwentaryzacją w 2013 r. za pomocą skaningu laserowego 3D. Pomimo przerwy spowodowanej pandemią COVID-19 w działaniach konserwatorskich od marca do czerwca 2020 r. projekt został zrealizowany terminowo i zgodnie z założonym zakresem. Badania wykazały, że jednym z głównych czynników sukcesu była odpowiednio zaprojektowana i wdrożona komunikacja, odpowiadająca potrzebom informacyjnym wszystkich najważniejszych interesariuszy przedmiotowego projektu. Ponadto, sukces wynikał także z właściwego zaangażowania i podziału odpowiedzialności interesariuszy wewnętrznych w procesy komunikacji z kluczowymi interesariuszami zewnętrznymi.

Multimodalne metafory i metonimie w redakcyjnych karykaturach w „Kathimerini” o Turcji

Hilal Oytun Altun — wto, 06 lut 2024 00:00:00 +0000

Polityczna kreskówka to multimodalny gatunek, który opiera się przede wszystkim na metaforach i metonimiach. Główne cechy karykatur politycznych to, po pierwsze, wyeksponowanie negatywu; po drugie, skondensowanie wielowymiarowych zawiłości w uproszczone przedstawienia. „Kathimerini”, jedna z najstarszych gazet w greckiej prasie, interpretuje wiadomości za pomocą komiksów redakcyjnych, które regularnie publikuje. W niniejszym badaniu karykatury redakcyjne w internetowym wydaniu angielskim „Kathimerini” oraz te związane z Turcją były badane z perspektywy teorii mapowania pojęciowego. Scenariusze rozpoznawalne międzykulturowo funkcjonują jako gotowe do użycia konceptualizacje metaforyczne w kreskówkach. Zaangażowane strony są reprezentowane na tych rysunkach za pomocą predefiniowanych relacji metonimicznych. Innymi słowy, wybrane właściwości domeny źródłowej są rzutowane na domenę docelową przez metonimię. Ogólnie rzecz biorąc, przekazy w kreskówkach są przekazywane za pośrednictwem relacji metonimicznych częściej niż inne strategie. W wyniku współwystępowania obrazów w regularnych wzorcach w różnych kontekstach powstają więc formułowane wyrażenia multimodalne oparte na metonimii.

Hybrydowe praktyki muzyczne jako fenomen współczesnej kultury

Barbara Jabłońska — sob, 09 gru 2023 00:00:00 +0000

Celem artykułu jest omówienie natury hybrydowych praktyk muzycznych związanych z tworzeniem, dystrybucją i konsumpcją muzyki, rozumianych jako fenomen współczesnej, zglobalizowanej i zapośredniczonej cyfrowo kultury. W pierwszej kolejności przedstawiona została natura muzyki pojmowana jako forma międzyludzkich interakcji i przestrzeń do budowania relacji społecznych. W szczególności podkreślono założenia Christophera Smalla o interakcyjnym charakterze muzyki. Dalej zarysowane zostały dwa wielkie przełomy – analogowy oraz cyfrowy – które zrewolucjonizowały charakter praktyk muzycznych (zarówno na poziomie twórczym, jak i odbiorczym), prowadząc ludzkość w stronę współczesnej hybrydy i przenikania się tego, co realne, z tym, co wirtualne. Specyfika owych praktyk omówiona została w odniesieniu do takich zagadnień, jak: (a) nowa, hybrydowa „kultura ucha”, (b) nowe, hybrydowe sposoby poruszania się w muzycznej przestrzeni cyfrowej, (c) nowe, hybrydowe konteksty doświadczania muzyki, (d) nowe praktyki związane ze współczesnym streamingiem. To właśnie „muzyka w chmurze” wraz z jej interaktywnym charakterem stanowi współcześnie najpopularniejszą formę konsumowania treści muzycznych, co poparte zostało dostępnymi badaniami o globalnym zasięgu. W tym kontekście ukazane zostały współczesne zjawiska i procesy związane – z jednej strony – z potencjałem streamingu, jak i – z drugiej – z pewnymi dysfunkcjami związanymi z dystynkcją i wykluczeniem cyfrowym. Zagadnienia te osadzone zostały także w kontekście czasów pandemicznych, w których cała kultura, a zatem i muzyka, przeniosły się do sieci, generując z jednej strony wiele nowych możliwości na linii realny-wirtualny, ale też tworząc szereg problemów związanych z przekraczaniem granic pomiędzy tym, co zapośredniczone cyfrowo, oraz tym, co dostępne w naturalnych kontekstach tworzenia i doświadczania muzyki. Paradoksalnie więc czas pandemii Sars-CoV-2 okazał się swoistym katalizatorem dla współczesnej kultury i współczesnych praktyk muzycznych ludzi.

Czarni dandysi

Jakub Kościółek — sob, 09 gru 2023 00:00:00 +0000

W artykule podjęto temat coraz bardziej rozpoznawalnego w przestrzeni medialnej i kulturowej fenomenu ruchu SAPE, który wywodzi się z Republiki Kongo i Demokratycznej Republiki Kongo i jest coraz mocniej zauważalny w europejskich ośrodkach skupiających diasporę afrykańską. Ruch ten o charakterze nieformalnym i zbiorowym łączy mężczyzn, dla których moda i elegancja stają się jednym z podstawowych elementów tożsamości, będąc częścią ich stylu życia. W artykule opisano nie tylko, w jaki sposób ruch się narodził i jak się rozprzestrzeniał poza oba państwa kongijskie na inne państwa afrykańskie, a także europejskie, ale też przeanalizowano znaczenia, jakie niesie ze sobą strój i specyficzny sposób zachowania, oraz rolę kreowanego wizerunku w życiu dandysów (les sapeurs) i życiu wspólnoty, do jakiej oni należą.

Ekologia mediów i teologia: (nowe?) perspektywy i propozycje badawcze

Małgorzata Rygielska — sob, 09 gru 2023 00:00:00 +0000

Paul A. Soukup S.J., jezuita i wykładowca na amerykańskim Santa Clara Univeristy, od wielu lat zajmujący się problematyką mediów i teologii oraz ich wzajemnymi zależnościami, polskiemu czytelnikowi może być znany z wydanej kilkanaście lat temu książeczki Wrócić do raju… (wyd. ang.: 2006; wyd. pol.: 2010) zawierającej rozważania, które „powstały w okresie Wielkiego Postu, w oparciu o teksty biblijne z tego właśnie okresu liturgicznego” (Soukup, 2010, s. 8). Ramą dla refleksji inspirowanej medytacją ignacjańską jest szeroko pojmowane zagadnienie komunikacji: „samokomunikacji” Boga, czyli „samokomunikacji materialnej w stworzeniu i samokomunikacji werbalnej w objawieniu” (Soukup, 2010, s. 7), komunikacji Boga z człowiekiem, człowieka z Bogiem i wreszcie komunikacji człowieka z innymi ludźmi.