Rocznik Filozoficzny Ignatianum

Wstęp

2025-11-25T11:56:04+00:00

Oddajemy w ręce czytelników kolejny numer „Rocznika Filozoficzne- go Ignatianum”, który w dużej mierze poświęcony został ludziom dyplo- macji w epoce nowożytnej – profesjonalnym dyplomatom w służbie euro- pejskich państw (ambasadorom, posłom nadzwyczajnym, rezydentom, sekretarzom legacji), ale także nieformalnym wysłannikom władców czy członkom ich sieci informacyjnej. Publikowane w tym numerze teksty ukazują perspektywę skoncentrowaną na dyplomatycznym „aktorze” lub prezentują badania porównawcze, ujęcia prozopograficzne.

Introduction

2025-11-25T12:08:36+00:00

We are pleased to present this new issue of the Ignatianum Philo- sophical Yearbook, largely devoted to diplomacy in the early modern period. The focus is directed both to professional diplomats in the ser- vice of European states—ambassadors, envoys extraordinary, residents, and legate secretaries—and to informal emissaries of rulers and mem- bers of their information networks. The articles gathered in this volume highlight the role of the diplomatic “actor” or adopt comparative and prosopographical perspectives.

Relacje nuncjuszy apostolskich z Zygmuntem III

2025-11-25T12:17:45+00:00

Celem artykułu jest zestawienie i analiza działań nuncjuszy apostolskich w zakresie budowania relacji z królem Zygmuntem III. Autor opisuje spo- sób postępowania 10 kolejnych nuncjuszy z czasów panowania tego wład cy, wskazując na podobieństwa i różnice w odniesieniu do predyspozycji kolejnych dyplomatów oraz uwarunkowań społecznych i politycznych ich działań. Autor konstatuje, że nuncjusze stosowali różne praktyki relacji z królem. Część z nich nie była zainteresowana nawiązaniem bliskiej relacji, część koncentrowała się na intensywnych, ale formalnych i oficjalnych kontaktach, a tylko dwóch – Claudio Rangoni i Giovanni Battista Lancel- lotti – nawiązało więź o charakterze emocjonalnym. Autor stawia tezę, że Zygmunt III, pozbawiony możliwości posiadania stałego ambasadora w Państwie Kościelnym, traktował nuncjuszy jako potencjalnych repre- zentantów swoich interesów w Rzymie w czasie ich późniejszej kariery, co przyniosło pozytywny rezultat w przypadku Cosima de Torresa i Antonia Santa Crocego.

Johann Branner w służbie arcyksiężnej Marii Bawarskiej

2025-11-25T14:14:08+00:00

Celem artykułu jest przybliżenie sylwetki Johanna Brannera – kamerdynera arcyksiężnej Marii Bawarskiej. Tekst nie koncentruje się jednak na jego aktywności na dworze w Grazu, na wykonywaniu przez niego obowiązków nadzorcy i opiekuna prywatnych komnat oraz mienia wdowy po Karolu Styryjskim. Przybliża działalność dyplomatyczną Brannera – jako nieformalnego aktora w relacjach arcyksiężnej Marii z jej zięciem Zygmuntem III Wazą. Omawia jego misję do Polski w marcu 1598 roku, mającą na celu utrzymanie więzi korespondencyjnej między dworami styryjskim i polskim oraz zachowanie bliskich relacji rodzinnych między Marią Bawarską a Zygmuntem III po śmierci królowej Anny Habsburżanki. Tekst rekonstruuje poczynania kamerdynera arcyksiężnej głównie na podstawie korespondencji Marii Bawarskiej z jej synem Ferdynandem, z monarchą polskim oraz dworzanami zmarłej królowej (Urszulą Meyerin, Georgiem Schiechelem). Przywołuje także dorobek pisarski Brannera – jego notatki z polskiej misji, zapiski z podróży do Hiszpanii i listy do arcyksięcia Ferdynanda Styryjskiego. Z zachowanego materiału źródłowego wyłania się obraz wszechstronnego i wiernego dworzanina, który potrafi zaszyfrować korespondencję swojej mocodawczyni, zrelacjonować na jej prośbę ważne wydarzenia, a nawet odbyć poselstwo. Johann Branner zbudował swoją karierę dzięki stałemu dostępowi do arcyksiężnej i byciu użytecznym. Jego służby nie przerwała śmierć Marii Bawarskiej. Do końca życia oddawał swoje usługi jej synowi arcyksięciu Ferdynandowi.

Kanały informacyjne kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego na dworze hospodara mołdawskiego Jeremiego Mohyły w latach 1595–1605

2025-11-25T14:39:25+00:00

Jan Zamoyski jako hetman wielki koronny był zobligowany do obrony granic Rzeczypospolitej, co nastręczało szczególnie dużo trudności na ustawicznie zagrożonych najazdami tatarsko-tureckimi południowo-wschodnich rubieżach państwa. Żeby skutecznie bronić kraju, musiał dysponować rozbudowaną siecią kontaktów dyplomatycznych, pozwalającą mu na uaktualnianie wiedzy na temat sytuacji polityczno-wojennej na pograniczu. W tym celu starał się nawiązać stosunki z kolejnymi hospodarami mołdawskimi oraz wołoskimi, by pozyskać w ich osobach sojuszników, informatorów, a także pośredników w kontaktach z władcami księstw naddunajskich, Imperium Osmańskim czy Chanatem Krymskim. Dzięki wyprawie w 1595 r. udało się Janowi Zamoyskiemu osadzić na tronie hospodarskim w Mołdawii Jeremiego Mohyłę, człowieka blisko z nim związanego i od niego zależnego, co pozwoliło hetmanowi na stworzenie stałego punktu dyplomatyczno-wywiadowczego na dworze w Suczawie. Celem artykułu jest ukazanie kanałów informacyjnych, którymi Jan Zamoyski otrzymywał informacje z dworu mołdawskiego, a także omówienie ich przydatności dla prowadzonej przez niego działalności jako hetmana. Analizie została poddana przechowywana w Archiwum Zamoyskich (mieszczącym się w Archiwum Głównym Akt Dawnych) korespondencja adresowana do Jana Zamoyskiego, której nadawcami byli Jeremi Mohyła, jego brat Szymon oraz Łukasz Stroicz, pełniący na dworze mołdawskim funkcję logofety. O ile listy hospodara mołdawskiego były dla hetmana cennym źródłem wiadomości o charakterze politycznym, dyplomatycznym i wojskowym, o tyle pozostali korespondenci już nie odgrywali tak znaczącej roli w jego siatce kontaktów. Jan Zamoyski wysyłał do Mołdawii także swoje sługi, które oficjalnie miały się zajmować zakupem towarów na potrzeby zamojskiego dworu, lecz niewątpliwie odgrywały też ważną rolę w gronie informatorów hetmana.

Viaggio niekoniecznie buono

2025-11-25T14:47:13+00:00

Z relacji dyplomatów papieskich, udających się z Półwyspu Apenińskiego do Rzeczypospolitej Obojga Narodów w czasach nowożytnych wynika, że przejazd przez Morawy był najtrudniejszym etapem podróży, naznaczonym licznymi przeszkodami. Mimo wypracowanych procedur oraz starannych przygotowań większość dyplomatów doświadczała opóźnień, poważnych niedogodności, sytuacji stresogennych, zagrażających bezpieczeństwu ich samych oraz towarzyszących im osób. Celem artykułu jest ukazanie trudności oraz dylematów, z jakimi mierzyli się papiescy dyplomaci, którzy w epoce nowożytnej podróżowali przez Morawy (via ordinaria di Moravia), oraz próba odpowiedzi na pytanie: jak nuncjusze radzili sobie w sytuacjach zagrożenia i niepewności, będących pochodną realiów politycznych, klimatycznych, infrastrukturalnych etc. Podstawę źródłową stanowi korespondencja nuncjuszy apostolskich przechowywana w: Archivio Apostolico Vaticano i Biblioteca Apostolica Vaticana oraz publikowana w serii Acta Nuntiaturae Polonae.

W dyplomatycznej służbie Rzeczypospolitej

2025-11-25T14:53:54+00:00

Dzierżkowie h. Nieczuja to średniozamożna szlachta, której przedstawiciele specjalizowali się w tłumaczeniu z języków wschodnich. Dzięki umiejętnościom językowym weszli do świata dyplomacji. Drogę do kancelarii królewskiej i misji dyplomatycznych przetarł Krzysztof Dzierżek – najbardziej znany z rodu. On też zadbał, żeby w jego ślady poszli synowie jego młodszego brata Jana – Prandota i Krzysztof. W artykule przedstawiono ich działalność i wybrane misje dyplomatyczne, które pokazały, jak niełatwym zadaniem były poselstwa do Turcji czy na Krym.

Projekt brandenburskiego poselstwa na Krym z 1659 roku

2025-11-25T15:00:48+00:00

Celem artykułu jest krytyczne wydanie „Kurtzer Entwurff, welcher Gestaldt Seine Churf. D. zu Brandenburg Unser Gnädigster Herre, die vorgenommene Gesandtschafft an den großen Vezir nacher Buda oder Offen und an den Tatarischen Chan nacher Krym, mit leichter Mühe, sicher und ohne große Unkosten abfertigen können”, memoriału Adama Styli dotyczącego przygotowania poselstwa na Krym. Dokument jest przechowywany w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulrurbesitz Berlin-Dahlem, w zbiorze dokumentów: „Gesandtschafft von Tartarischen Han an S. Ch.D. zu Brandenburg im Feldlager beÿ Bestofft in Jütlandt Anno 1659”. Plan poselstwa powstał w związku z legacją wysłaną przez chana Mewhmeda IV Gereje do elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma i króla duńskiego Fryderyka III. Celem brandenburskiej misji na Krymie miało być uwolnienie mieszkańców Prus Książęcych wziętych do niewoli podczas najazdu ordy na ten kraj w październiku 1656 roku. Publikację tekstu poprzedza omówienie okoliczności powstania źródła, czyli przebiegu poselstwa wysłannika chańskiego Meydan Ghazi Mirzy oraz osiągniętych przez niego rezultatów. Przytoczone zostały również informacje dotyczące autora memoriału. Tekst został opracowany zgodnie z niemieckimi instrukcjami wydawniczymi źródeł nowożytnych.

Służba dyplomatyczna Hetmanatu kozackiego za rządów Piotra Doroszenki

2025-11-25T15:06:26+00:00

Artykuł poświęcony jest analizie organizacji służby dyplomatycznej Hetmanatu kozackiego w okresie rządów Piotra Doroszenki (1665–1676), ze szczególnym uwzględnieniem działalności Ostafiego Astamatego Ginowskiego – dyplomaty greckiego pochodzenia będącego na służbie u wspomnianego hetmana. Celem artykułu jest ukazanie organizacji i funkcjonowania aparatu dyplomatycznego państwa kozackiego, doboru kadr oraz roli, jaką odgrywała dyplomacja w polityce zagranicznej Doroszenki, a także zwrócenie uwagi na zmiany, jakie w tej sferze funkcjonowania państwa zaszły od czasów rządów Bohdana Chmielnickiego. Autor podkreśla, że w czasach tego hetmana dyplomacja miała znaczenie większe niż działania wojenne, a rozwój służby dyplomatycznej był reakcją na trudne położenie geopolityczne Ukrainy. Artykuł przedstawia strukturę kancelarii wojskowej, rolę poszczególnych instytucji państwa kozackiego w tworzeniu i realizacji polityki zagranicznej, charakter misji oraz problemy kadrowe, w tym niedobór tłumaczy i specjalistów. Autor omawia też konkretne misje i postacie dyplomatów, ukazując ich pochodzenie, doświadczenie oraz powody, dla których zostali wybrani. Szczególne miejsce zajmuje tu Ostafii Ginowski, którego kariera pokazuje, jak osoby spoza elity mogły odgrywać kluczową rolę dzięki kompetencjom i lojalności. Autor dochodzi do wniosku, że choć Doroszenko nie osiągnął zakładanych celów politycznych, jego służba dyplomatyczna była jednym z najsprawniej funkcjonujących organów państwa.

„W braterskiej przyjaźni”

2025-11-25T15:11:39+00:00

Celem artykułu jest pokazanie podwójnej misji ambasadorów nadzwyczajnych Francji w Polsce. Pierwszy z nich, biskup marsylski Toussaint de Forbin Janson, poparł kandydaturę Jana Sobieskiego do tronu, czym zyskał sobie przychylność elekta. Wkrótce potem do Rzeczypospolitej przybył markiz François Gaston de Béthune, szwagier małżonki królewskiej, i odtąd wysłannicy mieli wspólnie działać na rzecz współpracy nowego władcy z Ludwikiem XIV. Okazało się jednak, że obaj mają na uwadze także prywatne korzyści, co wywoływało napięcia pomiędzy nimi. Kłopoty z wypełnieniem misji powiększały frustrację dyplomatów. Artykuł został oparty na analizie depesz, pisanych wspólnie lub przez każdego z wysłanników z osobna, kierowanych do króla francuskiego lub jego ministra. Wydaje się, że osiągnięcia biskupa marsylskiego u progu jego pobytu w Rzeczypospolitej i powinowactwo markiza z parą królewską powinny wpłynąć na postawę Jana III i zapewnić jego przychylność wobec dyplomatów. Z upływem czasu okazało się jednak, że król polski chciał wyciągnąć korzyści ze zbliżenia z Francją, ale nie zamierzał realizować jej oczekiwań wbrew własnym interesom. Wskutek tego ambasadorowie napotkali poważne trudności w nakłonieniu monarchy do podjęcia zapowiedzianych działań. Nie udało się więc dyplomatom wypełnić misji, którą im powierzono. Z ich korespondencji wynika także, że pilnując własnych profitów – czego nie ukrywali – nie zawsze byli skłonni stosować się do poleceń przychodzących z dworu francuskiego.

Philip Plantamour

2025-11-25T15:16:52+00:00

Analiza postaci Philipa Plantamoura, francuskiego hugenota zmuszonego odwołaniem edyktu nantejskiego do opuszczenia ojczyzny, ma na celu uzupełnienie pewnej luki w historiografii europejskiej i polskiej zarazem, związanej z jego biografią, szczególnie działalnością najpierw w służbie angielskiej, a potem saskiej. Niniejszy artykuł jest próbą stworzenia biogramu oraz odtworzenia kariery dyplomatycznej Philipa Plantamoura. Materiał źródłowy jest niezwykle rozproszony, a kolekcja rękopisów sygnowanych przez Plantamoura w większości znajduje się w kilku brytyjskich instytucjach naukowych – The National Archives in Kew (London), The British Library, Kent History and Library Center oraz Hauptstaatsarchiv Dresden. Philip Plantamour osiedlił się w Berlinie, gdzie poznał George’a Stepneya, u którego zaczął pracować w charakterze sekretarza. Tym samym rozpoczął swoją działalność dla dyplomacji angielskiej. Po wyjeździe Stepneya do Wiednia w 1703 roku Plantamour przeszedł na służbę Augusta II, u którego pracował do końca życia. Powierzone mu zadania w ramach administracji ambasady angielskiej w Berlinie realizował rzetelnie i cieszył się również dużym zaufaniem ambasadora Stepneya, który wyrażał się o nim z uznaniem. Podobnie dobrze oceniano jego późniejszą pracę w saskim korpusie dyplomatycznym. Przejście pod skrzydła Augusta II zagwarantowała mu nie tylko sumienność i skrupulatność w wykonywanych obowiązkach, ale także osobista znajomość z królem polskim oraz Jakubem Henrykiem Flemmingiem.

Poziom profesjonalizmu dyplomatów brytyjskich przysyłanych do Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVIII wieku1

2025-11-25T15:55:55+00:00

Niniejszy artykuł podejmuje problematykę profesjonalizmu brytyjskich dyplomatów akredytowanych przy drezdeńsko-warszawskim dworze Wettynów w pierwszej połowie XVIII w. Analiza skupia się na kwalifikacjach, kompetencjach oraz praktykach zawodowych posłów brytyjskich na tle ówczesnych relacji politycznych i dyplomatycznych między Wielką Brytanią a Rzecząpospolitą. Na podstawie badań materiałów archiwalnych, w tym korespondencji i raportów dyplomatycznych, wskazano, iż większość dyplomatów cechowała się wykształceniem humanistycznym oraz znajomością języków obcych. Jednakże ich ograniczona znajomość języka polskiego oraz brak gruntownej wiedzy o lokalnych uwarunkowaniach kulturowych i politycznych ograniczały możliwości efektywnej interakcji z miejscowymi elitami oraz prowadziły do stereotypowych i uproszczonych interpretacji sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej. Pomimo tych deficytów wspomniani dyplomaci wykorzystywali prestiż Wielkiej Brytanii do budowania kontaktów o charakterze politycznym i społecznym. Chociaż ich realny wpływ na wydarzenia wewnętrzne Rzeczypospolitej pozostawał ograniczony, odgrywali oni istotną rolę obserwatorów oraz źródeł wiarygodnych informacji dla rządu brytyjskiego.

Oczywiste bezprawie

2025-11-25T16:04:20+00:00

W artykule poruszono problematykę działań dyplomacji cesarskiej wobec porwania i uwięzienia Aleksandra Józefa Sułkowskiego, niegdyś (do 1738 r.) przyjaciela oraz faworyta władcy Rzeczypospolitej i Saksonii Augusta III Wettyna. Do porwania doszło 24 lutego 1759 r. Wówczas to oddział wojsk pruskich najechał jego prywatne dobra w Wielkopolsce (Rydzyna) i uprowadził go stamtąd wpierw do Wrocławia, a następnie do więzienia w twierdzy głogowskiej na Śląsku. Cesarstwo znajdujące się wówczas w stanie wojny z Królestwem Prus (wojna siedmioletnia) było zainteresowane uwolnieniem księcia, współdziałało nawet w tej sprawie z dyplomacją francuską. Widząc jednak zupełną bierność Augusta III Wettyna na arenie międzynarodowej i brak zainteresowania dworu polskiej dla starań o zwolnienie Sułkowskiego, Franz Philipp von Sternberg, dyplomata Marii Teresy Habsburg na dworze w Warszawie, przyjął postawę wyczekującą, pozostawiając całkowicie kwestię zwolnienia A.J. Sułkowskiego decyzji monarchy pruskiego Fryderyka II Hohenzollerna, do czego ostatecznie doszło w czerwcu 1760 r.

„Przestrogi dla Polski” Augustyna Debolego, posła Rzeczypospolitej w Petersburgu, w świetle jego korespondencji z czasów Sejmu Wielkiego (1788–1792)

2025-11-25T16:08:54+00:00

Artykuł przedstawia rady polskiego przedstawiciela dyplomatycznego w Petersburgu Augustyna Debolego w latach obradowania Sejmu Wielkiego, kierowane do ówczesnych polskich elit. Miały one wzmocnić stronników reform i wskazać im narzędzia do obrony przed potencjalnym atakiem Rosji. Podstawą opracowania jest obszerna – pozostająca w rękopisie – korespondencja Debolego. Jego sugestie, dotyczące działań zwolenników reform – którym sam sprzyjał – były trafne. Co również istotne, dobrze przewidywał politykę Rosji wobec zreformowanej Rzeczypospolitej, wskazując jej główne cele. Przestrzegał przed atakiem z jej strony, ale też przed ufnością w pomoc potencjalnych sojuszników państwa polsko-litewskiego. Racjonalnie pokazywał zagrożenia bytu państwa, ale też z podobną trzeźwością umysłu wskazywał sposoby zapobiegania owym niebezpieczeństwom. Co istotne, w jego ocenie Rzeczypospolita nie była bez szans. W swych osądach i opiniach sugestywny, z pewnością miał wpływ na postępowanie polskich elit politycznych w tym czasie, pozostaje wszak otwarte pytanie, kogo swoimi treściami listów i w jakim stopniu przestraszył przed obroną Konstytucji 3 maja, a kogo nakłonił do reformowania kraju, by ten był przygotowany do odparcia przewidywanego ataku Rosji. W artykule pokazano wyraźnie, że w Rzeczypospolitej współcześni doskonale zdawali sobie sprawę z zagrożeń, byli ich świadomi, a Deboli trafnie radził, co zrobić, by zażegnać wiszące nad jego ojczyzną niebezpieczeństwo.

Jean-Charles Serra wobec stanu finansów Księstwa Warszawskiego w 1808 r.

2025-11-25T16:13:39+00:00

Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób Jean-Charles Serra – rezydent francuski w Warszawie w latach 1808–1811 – oceniał sytuację finansową Księstwa Warszawskiego w 1808 r. oraz jak próbował na nią wpływać. Podstawą analizy uczyniono przede wszystkim jego korespondencję urzędową z tego okresu. Materiał źródłowy został skonfrontowany z dotychczasową literaturą przedmiotu, ze szczególnym uwzględnieniem badań nad funkcjonowaniem administracji Księstwa Warszawskiego oraz relacjami francusko-polskimi. W badaniu zastosowano metodę krytycznej analizy źródeł, z akcentem położonym na język dokumentów oraz powtarzające się wzory oceny i postulaty rezydenta. Podczas analizy źródeł udało się ustalić, że Serra nie tylko relacjonował problemy finansowe Księstwa, ale aktywnie zabiegał o ich rozwiązanie zgodne z interesem napoleońskiej Francji, traktując kwestie finansowe jako element szerszego porządku politycznego. W swoich raportach krytykował nieudolną w jego ocenie politykę rządu warszawskiego, aparat urzędniczy oraz ministrów, wskazywał na nadużycia i brak nadzoru. Artykuł dowodzi, że Serra traktował swoją misję nie jako bierne pośrednictwo, lecz jako formę nadzoru i interwencji, dążąc do podporządkowania polityki skarbowej Księstwa Warszawskiego celom Napoleona.

Kościół katolicki obrządku łacińskiego w Archidiakonacie Kijowskim (Guberni Kijowskiej), 1798–1830

2025-11-25T16:37:40+00:00

Artykuł podejmuje problematykę dziejów Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego w archidiakonacie kijowskim w latach 1798–1830. W oparciu o źródła archiwalne, wykorzystane po raz pierwszy w badaniach naukowych, zrekonstruowano proces tworzenia parafii, budowy kościołów oraz rozwój świątyń pomocniczych i oratoriów. Omówiono strukturę dekanalną, obejmującą pięć dekanatów, oraz wzrost liczby parafii z 37 w 1802 r. do 49 w przededniu powstania listopadowego. Podkreślono intensywną falę budownictwa kościelnego, związaną z odbudową gospodarczą i kolonizacją po powstaniach hajdamackich, w ramach której ponad połowa parafii wzniosła nowe, murowane świątynie. Szczególną uwagę zwrócono na kaplice pomocnicze, często fundowane przez właścicieli ziemskich, które odgrywały kluczową rolę w zapewnianiu opieki duszpasterskiej na słabo zaludnionych obszarach. Pomimo narastających ograniczeń ze strony władz rosyjskich liczba kaplic wzrosła z 35 w 1799 r. do 126 w 1830 r., co świadczy o determinacji hierarchii kościelnej i odporności lokalnych społeczności w podtrzymywaniu życia religijnego na ziemiach guberni kijowskiej.

Humanistyka cyfrowa jako strategia badawcza

2025-11-25T16:43:36+00:00

Humanistyka cyfrowa, postrzegana nie jako osobna dyscyplina, lecz jako transdyscyplinarne podejście badawcze, redefiniuje sposób, w jaki filolodzy, historycy i kulturoznawcy podchodzą do pracy ze źródłami. Celem artykułu jest analiza funkcji nowoczesnych narzędzi cyfrowych w pracy badawczej oraz wskazanie, w jaki sposób technologia wspiera klasyczne metody nauk humanistycznych. Autor tekstu przedstawia własny model funkcjonalnej klasyfikacji narzędzi, obejmujący trzy kategorie: automatyzacji, agregacji i augmentacji. Zasadność tego podziału zilustrowano na przykładzie projektu edycji źródła historycznego – rękopisów Historiae Sinarum Imperii Tomasza Szpota Dunina SJ. Wskazano, jak zastosowanie narzędzi m.in. takich jak Transkribus i Classical Text Editor, realnie wpływa na przebieg i wydajność procesu badawczego. Praca stanowi refleksję metodologiczną nad świadomym planowaniem workflow w cyfrowo wspomaganej humanistyce. Omówiono również charakter i ograniczenia materiału źródłowego – XVII-wiecznych łacińskich manuskryptów – oraz ich wpływ na dobór zastosowanych technologii. W kontekście literatury przedmiotu artykuł odnosi się do aktualnych debat wokół roli narzędzi cyfrowych w badaniach humanistycznych. Autor stosuje podejście heurystyczne, wskazując nie tylko na same narzędzia, ale także funkcje, które pełnią one w procesie badawczym. Zastosowana metoda badawcza opiera się na studium przypadku i analizie funkcjonalnej, wspieranej metarefleksją metodologiczną. Główną tezą tekstu jest przekonanie, że narzędzia cyfrowe, używane świadomie i krytycznie, mogą nie tylko zwiększyć efektywność pracy, ale też rozszerzyć możliwości poznawcze badaczy tekstów archiwalnych. Artykuł ma charakter aplikacyjny i może stanowić punkt wyjścia dla projektowania własnego warsztatu cyfrowego przez badaczy pracujących na pograniczu filologii, historii i kulturoznawstwa.

Onora O’Neill, Okiem filozofa. Komunikacja cyfrowa, przeł. Joanna Frydrych (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2024), ss. 136 (rec.)

2025-11-25T16:48:23+00:00

Problematyka komunikacji należy do istotnych wymiarów ludzkiej egzystencji. Dzięki komunikacji gatunek ludzki mógł stawić czoło różnym wyzwaniom ewolucyjnym na przestrzeni dziejów. Na pytanie, po co się komunikujemy, może paść tylko jedna oczywista odpowiedz – po to, ażeby przetrwać. Chodzi tu przede wszystkim o przetrwanie w wymiarze biologicznym. Być może taka odpowiedź nie zadowoli wszystkich, którzy zajmują się problematyką komunikacji. Zwraca ona jednak uwagę na pewien bardzo podstawowy wymiar komunikowania, jakim jest przekazywanie informacji. Wymiana informacji – a na tym zasadniczo polega komunikacja – tak wymiarze werbalnym, jak i werbalnym służy nam po prostu do przetrwania, które polega na podejmowaniu racjonalnych i adaptacyjnych działań wobec innych ludzi.

Etyka współczesna, red. Anna Bugajska, Piotr Świercz, seria Słowniki Społeczne, red. Wit Pasierbek i Bogdan Szlachta, t. XV (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie, 2024), ss. 368 (rec.)

2025-11-25T16:50:16+00:00

Recenzowany tom jest kolejną publikacją w serii „Słowniki Społeczne” wydawanej w Wydawnictwie Naukowym Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie pod redakcją dra Wita Pasierbka i prof. Bogdana Szlachty. Jego redaktorami są zajmujący się problematyką filozofii i etyki dr hab. Anna Bugajska oraz dr hab. Piotr Świercz, którzy oboje są profesorami Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie.