Rocznik Filozoficzny Ignatianum

Kilka słów o Uniwersytecie w Padwie i Polakach

2025-09-09T08:00:53+00:00

Z przyjemnością, jaka towarzyszyć może autorom oczekującym cierpliwie na ukazanie się swoich tekstów w druku, ale też redaktorom niniejszego tomu „Rocznika Filozoficznego Ignatianum”, przekazujemy do lektury Czytelników zbiór rozpraw i przyczynków, uzupełniających niezakończoną jeszcze serię wydawnictw poświęconych stosunkom polsko-padewskim. Impulsem do podjęcia tego tematu były obchody rocznicowe, związane z powstaniem w 1222 roku jednego z najstarszych uniwersytetów europejskich. Uroczystości, o jakich mowa, odbiły się szerokim echem na całym świecie, w tym i w Polsce, gdzie powołano specjalnym zarządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Zespół do spraw inicjatyw podejmowanych z okazji jubileuszu 800-lecia Uniwersytetu w Padwie.

On the University of Padua and the Poles

2025-09-09T08:00:51+00:00

It is with the satisfaction that comes from patiently awaiting the publication of one’s work—and also with the sense of responsibility felt by the editors of this volume of the Ignatianum Philosophical Yearbook—that we present to our readers a collection of studies and contributions that complement the still-ongoing series of publications devoted to Polish–Paduan relations. The impetus for addressing this subject was the anniversary celebrations marking the founding of one of Europe’s oldest universities in 1222. These celebrations resonated widely around the world, including in Poland, where a special task force was established by order of the Minister of Science and Higher Education to coordinate initiatives undertaken on the occasion of the 800th anniversary of the University of Padua.

Wstęp

2025-09-09T08:00:50+00:00

Pierwszą część niniejszego numeru „Rocznika Filozoficznego Ignatianum” stanowią teksty opisujące związki polskich elit z kulturą Republiki Weneckiej na przestrzeni XIV–XVII wieku, w szczególności zaś z Padwą i jej sławnym uniwersytetem oraz nie mniej znanym środowiskiem akademickim. W związku z tym, że o tej tematyce i tekstach zawartych w tej części „Rocznika” wypowiedział się prof. dr hab. Mirosław Lenart, skupimy się na pozostałych artykułach umieszczonych w bieżącym numerze czasopisma.

Introduction

2025-09-09T08:00:49+00:00

(...)

Działalność w Padwie i sieć kontaktów biskupa krakowskiego Piotra Wysza z Radolina (ok. 1354–1414)

2025-09-09T08:00:29+00:00

Niniejszy artykuł przedstawia działalność Piotra Wysza z Radoliny, biskupa krakowskiego, w czasie jego studiów prawniczych w Padwie i analizuje zbudowaną przez niego sieć kontaktów, która nie była jeszcze przedmiotem pogłębionych studiów. Głównym źródłem do rekonstrukcji sieci kontaktów Wysza w Padwie jest wydawnictwo źródłowe opracowane przez Andreę Glorię Monumenti dell’Università di Padova, 1318–1405, zawierające wypisy z archiwów padewskich. Metoda badawcza nawiązuje do analizy sieci społecznych dostosowanej do badań historycznych zgodnie z postulatami Alessandry Celati. Ze względu na wyrywkowe i niejednorodne źródła dotyczące Piotr Wysza badanie skupia się nie na rekonstrukcji struktury tej sieci, ale na kluczowych postaciach, z którymi Piotr Wysz się kontaktował. Do sieci kontaktów Piotra Wysza należeli profesorowie padewscy, w szczególności jego promotorzy, wśród których byli biskup Feltre i Belluno (Antonio Naseri) czy wybitny prawnik Angelo degli Ubaldi, ale także profesorowie medycyny bracia Marsilio i Giovanni Santasofia. Inną kategorię kontaktów stanowią członkowie lokalnych elit świeckich i kościelnych, tacy jak Ugolino Scrovegni czy Giovanni Enselmini – późniejszy biskup padewski. W sieci kontaktów Piotra Wysza znajdowali się także studenci, szczególnie polscy, ale też niemieccy, czescy i węgierscy, z których znaczna część studiowała wcześniej w Pradze podobnie jak Piotr Wysz. Główną tezą artykułu jest, że konsekwentnie budowana w Padwie sieć kontaktów odegrała ważną rolę w karierze uniwersyteckiej Piotra Wysza, której zwieńczeniem było dwukrotne pełnienie funkcji rektora ultramontanów i doktorat obojga praw. Przyczyniła się ona także do jego kariery politycznej i kościelnej, gdyż kontakty nawiązane w czasie studiów w Padwie mogły być pomocne w działalności dyplomatycznej, szczególnie w Kurii Rzymskiej.

Edukacja katolickiego szlachcica

2025-09-09T08:00:27+00:00

W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XV wieku kardynał Giovanni Francesco Commendone (1524–s1584) i jego sekretarz Antonio Maria Graziani (1537–1611) otrzymali ważne papieskie misje na ziemiach niemieckich i polskich, zdobywając głębokie zrozumienie sytuacji politycznej i religijnej w Europie Środkowo-Wschodniej. Rolę tych dwóch papieskich dyplomatów podkreślają ich archiwa polityczne, niezwykły zbiór dokumentów, który jest obecnie przedmiotem projektu badawczego „The Nuncio’s Secret Archives: Papal Diplomacy and European Multi-denominational Societies Before the Thirty Years’ War” (NSA), finansowanego przez włoskie Ministerstwo Edukacji Wyższej i Badań Naukowych. Ta bogata dokumentacja w szczególności podkreśla znaczenie Padwy w sieci relacji nawiązanych przez Commendonego i Grazianiego. Często wracali oni do swojego miasta uniwersyteckiego podczas przerw pomiędzy misjami w rejonie Alp, biorąc udział w kręgach i spotkaniach oraz spotykając się z weneckimi patrycjuszami, profesorami i zagranicznymi studentami. W tym kontekście szczególne znaczenie ma korespondencja między Grazianim a polskim studentem Mikołajem Tomickim – synem zamożnego szlachcica, który przystąpił do ruchu reformatorskiego. Równoległa lektura listów pisanych przez Grazianiego i tych pisanych przez Tomickiego ujawnia projekt edukacyjny oferowany młodemu Polakowi przez dwóch papieskich wysłanników. Co więcej, rzuca ona światło na perspektywę Commendonego i Grazianiego, w której dyplomacja i kultura były ze sobą ściśle powiązane.

Mało znana strona Jana Zamoyskiego, rektora Uniwersytetu Prawników w Padwie 1563–1564

2025-09-09T08:00:26+00:00

Esej przedstawia główne etapy czteroletniego okresu spędzonego przez Jana Zamoyskiego w Studium w Padwie (1561–1565) oraz związane z tym monumentalne wspomnienia zachowane w Palazzo del Bo, zajmując się jedynie pobieżnie kwestią jego domniemanego padewskiego stopnia doktora oraz zagłębiając się bardziej szczegółowo w złożoną historię wyboru do pełnienia funkcji rektora universitas Prawników w latach 1563– 1564, reformy Statutów, którą przeprowadził, piastując to stanowisko, a także późniejszego starcia z Natio Germanica Iuristarum, z licznymi konsekwencjami także w kolejnych latach.

Szlachcic uzbrojony w kulturę, naukę czy przygody?

2025-09-09T08:00:25+00:00

Celem artykułu jest zaprezentowanie znaczenia studiów w Padwie przedstawicieli I Rzeczpospolitej. Zagadnienie to omówione zostało na podstawie szerokiej literatury naukowej, uzupełnionej zwłaszcza w ostatnich latach dzięki pracy powołanego w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego specjalnego Zespołu do spraw inicjatyw podejmowanych z okazji jubileuszu 800-lecia Uniwersytetu w Padwie. Zespół ten zainicjował wydawanie serii Natio Polona Fontes et Studia oraz był organizatorem i współorganizatorem licznych konferencji naukowych, które zaowocowały publikacją szeregu tomów poświęconych studiom wpisującym się w zagadnienia omawiane przy okazji jubileuszu padewskiego Ateneum, przypadającego na rok 2022. Wagę padewskich uniwersytetów prawników i artystów dla wykształcenia elit w Polsce, zwłaszcza XVI i pierwszej połowy XVII wieku, oddaje funkcjonujące w języku polskim pojęcie „padewczyk”, określające nie tyle mieszkańca Padwy, ile osobę wykształconą w tym mieście i reprezentującą wyrafinowaną kulturę – intelektualną, literacką czy też polityczną. Autor artykułu zwraca uwagę na humanistów, dzięki którym utrwaliło się w kulturze polskiej pozytywne wyobrażenie studiów padewskich, ale również odnosi się do opinii o ograniczonym absorbowaniu przez przedstawicieli ultramontanów przybywających z terytoriów I Rzeczpospolitej, modeli kulturowych, charakterystycznych dla dynamicznie rozwijającej się w XVI stuleciu Republiki Weneckiej. Konkluzją opracowania jest wskazanie na konieczność powrotu do dyskusji, czy historia najbardziej rozpoznawalnych padewczyków jest historią elit, które przegrały walkę o nowoczesną Polskę. Nawet jednak jeśli tak jest, to bez wątpienia możemy potwierdzić, że ich wysiłki sprawiły, że o Polsce czasów, w których żyli, do dziś mówi się z podziwem, zwłaszcza za jej niezwykłe wśród państw słowiańskich uczestnictwo w kulturze europejskiego humanizmu.

Nuncjatura Annibala z Kapui w Rzeczypospolitej (1586–1591) w perspektywie jego padewskich znajomości

2025-09-09T08:00:24+00:00

Artykuł przedstawia problem wpływu uniwersyteckich znajomości Annibala z Kapui, zawartych podczas studiów prawniczych w Padwie, na jego późniejszą misję dyplomatyczną na urzędzie nuncjusza apostolskiego w polsko-litewskiej Rzeczypospolitej (1586–1591). Pod uwagę wzięte zostały przede wszystkim padewskie kontakty Di Capui ze Stanisławem Tarnowskim, późniejszym kasztelanem sandomierskim, oraz Janem Zamoyskim, późniejszym kanclerzem i hetmanem. Podstawowym źródłem wykorzystanym na potrzeby niniejszej analizy była korespondencja prowadzona przez Annibala z Kapui w czasie misji w Rzeczypospolitej, a także pojedyncze teksty o innym charakterze, zaświadczające o zawieranych w Padwie przez młodego neapolitańskiego szlachcica znajomościach. Z przeprowadzonej analizy wynika, że okres około 25 lat, jaki minął od czasów studenckich do pobytu arcybiskupa Neapolu na polsko-litewskim dworze, był prawdopodobnie zbyt długi, aby podobne znajomości, których w tzw. międzyczasie nie kultywowano, mogły istotnie oddziaływać na działalność Annibala z Kapui jako dyplomaty. Młodzieńczy kontakt ze środowiskiem nacji polskiej w Padwie nie wpłynął także pozytywnie na znajomość społeczno-politycznego kontekstu, w jakim znalazł się arcybiskup Neapolu u progu trzeciego interregnum (1587). Nuncjusz przybył w granice Rzeczypospolitej bez żadnych aktualnych kontaktów, nie znając specyfiki miejsca, w którym przyszło mu działać, z niewielką wiedzą na temat polsko-litewskiego systemu ustrojowego.

Dworzanin polski Łukasza Górnickiego jako królewski doradca i nauczyciel władcy

2025-09-09T08:00:23+00:00

Artykuł podejmuje kwestię funkcji doskonałego dworzanina. Jego przykładem jest w Dworzaninie polskim (1566) Łukasza Górnickiego Samuel Maciejowski. Analizie poddano charakterystykę biskupa i jego dworu w Prądniku, które rozpoczynają dialog i zastępują opis dworu w Urbino i jego władców: Federica i Guidubalda da Montefeltro oraz Elisabetty Gonzagi, żony Guidubalda, zawartych w Il Libro del Cortegiano (1528) Baldassarra Castiglionego. Wykazano, że dzięki zmianom w ramie narracyjnej i przeniesieniu rozmów na dwór dostojnika kościelnego Górnicki koncentruje się na postaci dworzanina – nauczyciela, mentora, doradcy króla, a wizerunek Samuela Maciejowskiego nie odbiega od innych opisów tego biskupa i senatora, obecnych w wybranych źródłach z epoki: listach, kronikach, tekstach literackich. Na końcu artykułu wykazano, że z tematem i celem dzieła Górnickiego (opracowanie wzoru dworzanina) łączy się też specjalnie zaprojektowana karta tytułowa pierwszego wydania (ukazało się w drukarni Macieja Wirzbięty).

Padwa jako punkt odniesienia kultury polskiej

2025-09-09T08:00:22+00:00

Autor przedstawia przyczyny, dla których Padwa odgrywała szczególnie dużą rolę w systemie zagranicznej edukacji młodzieży polsko-litewskiej w XVI i pierwszych dekadach XVII w. Podkreśla znakomitą renomę tamtejszej uczelni oraz wysoki poziom jej profesury, a także dogodne położenie geograficzne i dobre kontakty polityczne Wenecji z Rzecząpospolitą. Zwraca jednak uwagę na malejącą frekwencję polskich studentów w drugiej połowie XVII i w XVIII w. oraz wskazuje ewentualne przyczyny tego zjawiska. Odnotowuje też zmianę składu społecznego studiującej młodzieży, w obrębie której stopniowo malała liczba zainteresowanych zdobywaniem wiedzy oraz umiejętności mających w przyszłości być podstawą aktywności zawodowej, natomiast coraz większą grupę stanowili przedstawiciele rodów magnackich i szlacheckich, dla których pobyt w Padwie był tylko częścią Grand Tour, czyli ogólnopoznawczego objazdu najważniejszych centrów europejskich. Lektura wspomnień z podróży, na trasie których znalazła się Padwa, potwierdziła tę obserwację. Tamtejsze doświadczenia przybyszy z Rzeczypospolitej pozwalają ponadto na wyodrębnienie i opisanie różnych rodzajów wyjazdów edukacyjnych, a także zrekonstruowanie naukowo-turystycznych oczekiwań kolejnych generacji przyjeżdżających do Padwy oraz uporządkowanie obserwacji, jakich na miejscu dokonywali. Przejrzenie pamiętników szlacheckich oraz innych źródeł narracyjnych niezwiązanych bezpośrednio z podróżami, a także wybranych diariuszy sejmowych oraz pism politycznych dodatkowo pozwoliło uporządkować konteksty, w jakich Padwa funkcjonowała w staropolskiej przestrzeni publicznej. Uniwersytet, początkowo bardzo eksponowany, stopniowo przestaje być stałym i oczywistym punktem odniesienia oraz przedmiotem opisu, coraz częściej natomiast pojawiają się nawiązania do jego znakomitej przeszłości. Potwierdzona zatem została nie tylko intensywna, choć stopniowo raczej malejąca polska obecność w Padwie, lecz także stała, skutecznie przekazywana kolejnym pokoleniom, wiedza o dokonaniach edukacyjnych padewskiego ośrodka akademickiego, co uznać można za istotę stopniowej ewolucji pojęcia Padwy w świadomości mieszkańców Rzeczypospolitej.

Kulturowe inspiracje śląskich studentów (XVI – XVII wiek)

2025-09-09T08:00:20+00:00

Europejskie uniwersytety w XVI i XVII wieku przyciągały studentów wybitną kadrą profesorską oraz nowoczesnymi metodami kształcenia. Stale rozbudowująca się uczelnia w Padwie była atrakcyjna również dla studentów z terenu Śląska. Scholarzy ci najczęściej zapisywali się na uniwersytet, wybierając nację niemiecką artystów lub jurystów. W księgach immatrykulacyjnych wspomnianych nacji odnaleźć można nazwiska m.in. lekarza i bibliotekarza Johanna Dornaua, medyka Tobiasa Pontanusa, botanika Achillesa Cromera, prawnika i filozofa Hansa Heinricha I von Hochberga czy też medyka Johanna Crato von Krafftheima, których życiorysu są potwierdzeniem wpływu podróży edukacyjnych na rozwój kariery.

Mit arkadyjski w Pieśni Świętojańskiej o Sobótce Jana Kochanowskiego jako synteza dziedzictwa kultury

2025-09-09T08:00:19+00:00

Mit arkadyjski od zawsze opisywał koncepcję idealnego życia człowieka. Istotą artykułu było wykazanie, iż model arkadyjski stanowi spoiwo dla wielu nurtów i tradycji humanistycznych, które żywo przejawiały się w twórczości sielankopisarskiej. Arkadyjskość przedstawiana przez Wergiliusza, Teokryta, Sanazzara czy też Kochanowskiego prezentowała skodyfikowany oraz uniwersalny system wartości. Wyraźnie widać to w Pieśni świętojańskiej o Sobótce. Ten cykl poetycki traktuje o związkach przestrzeni arkadyjskiej z twórczością poety z Czarnolasu, które istotnie wpisują się w mit wspólnego dziedzictwa kulturowego, przy okazji ukazując reinterpretację wizji arkadyjskiej w literaturze staropolskiej. Zagadnienie Arkadii jest powiązane z topiką locus amoenus, a także zależnością pomiędzy klasyczną poetyką pastoralną a polską kulturą ziemiańską, ukazaną w rodzimej tradycji sielankowej. Najważniejszą z przedstawionych egzemplifikacji tekstowych była właśnie Sobótka, którą można wielorako czytać i interpretować. W konstatacji – zawarte w utworze dyskursy: chrześcijański, klasycystyczny, ludowy, pogański, mitologiczny etc. każą traktować dzieło renesansowego poety jako syntezę rozmaitych idei humanistycznych, jakim przyświeca od początku swojej działalności Uniwersytet Padewski.

Polski medyk-„padewczyk” jako wzorzec człowieka uczonego w epoce nowożytnej i jego recepcja na ziemiach I Rzeczypospolitej

2025-09-09T08:00:18+00:00

Celem artykułu jest przybliżenie czytelnikowi zagadnień związanych z procesem kształtowania się polskiej elity intelektualnej w epoce nowożytnej. Autor podjął się analizy tego zjawiska na podstawie badań dotyczących środowiska lekarskiego, z którego wywodziło się wielu znakomitych uczonych – zajmujących się nie tylko medycyną, ale mających również niebagatelny wpływ na rozwój kultury na obszarze I Rzeczypospolitej. Zgodnie z tezą przyjętą przez autora, obecną również w literaturze przedmiotu, w owym gronie adeptów ars medica szczególne miejsce należy przyznać tym, którzy w poszukiwaniu wiedzy dotarli do miasta położonego nad kanałem Bacchiglione. Padwa – o niej bowiem mowa – stała się w ciągu kilku stuleci, poczynając od renesansu do epoki oświecenia, miejscem imponującego postępu w zakresie nauk przyrodniczych (w tym medycznych). Nie budzi więc zdziwienia współczesnych badaczy fakt, że wśród studentów tamtejszego uniwersytetu znalazła się całkiem duża liczba przybyszy z ziem polsko-litewskich. Dzieła pozostawione przez znamienitych absolwentów słynnego Gymnasium Patavinum są dla autora nie tylko świadectwem przeszłości. Stanowią również pretekst do zwrócenia uwagi na zagadnienie formowania wzorca osobowego uczonego na podstawie życiorysów i dokonań lekarzy-intelektualistów. Przyjmując taką perspektywę, nie sposób nie odnieść się także do relacji, które nawiązywali nasi uczeni ze swymi mistrzami w okresie nauki na uniwersytecie. Sygnały głębokiego szacunku dla padewskich profesorów odnajdujemy bowiem w wydawanych przez polskich medyków traktatach. Wzmianki, dedykacje, ale przede wszystkim zauważalna ciągłość idei oraz przekonanie o moralnej wartości wykonywanej pracy i ciągłego poszerzania posiadanej wiedzy, które do dziś odnajdujemy w opublikowanych tekstach polskich „padewczyków”, są wskazówką dla wszystkich zainteresowanych inspiracjami wybitnych naukowców, żyjących na ziemiach I Rzeczypospolitej od XVI do XVIII stulecia.

Camillo Boito: XIX-wieczny „gentiluomo” w służbie zachowania i promocji pamiątek polskich w Padwie

2025-09-11T08:23:09+00:00

Celem artykułu jest przedstawienie postaci Camilla Boito (1836–1914), będącego jedną z najbardziej rozpoznawalnych i cenionych postaci w historii włoskiej kultury artystycznej przełomu XIX i XX stulecia. Ten syn włoskiego malarza Silvestra Boito oraz polskiej hrabianki Józefy Radolińskiej zapisał się w historii jako architekt posiadający szerokie kompetencje w dziedzinie projektowania i konserwacji zabytków, wykładowca akademicki, urzędnik państwowy, krytyk sztuki i literat, którego zasługi uzupełnia po dziś dzień miano twórcy podwalin włoskiej szkoły konserwatorskiej. Padwa, a w szczególności znajdująca się w tym mieście bazylika św. Antoniego, były miejscami, dzięki którym jego działalność zawodowa stała się dobrze znana również w środowisku polskich intelektualistów i artystów. Stało się tak głównie za sprawą osobistego zaangażowania Boito w aranżację znajdującej się w tej świątyni kaplicy św. Bartłomieja i przekształcenie jej w polską kaplicę narodową w czasie, gdy Camillo Boito kierował pracami konserwatorskorestrukturyzacyjnymi prowadzonymi w celu godnego uczczenia 700. rocznicy urodzin jednego z patronów Padwy – św. Antoniego. Zaangażowanie Camilla Boito we wszystkie wybory strukturalne i dekoracyjne, program ikonograficzny, wybór artysty realizującego freski w kaplicy, a także osobiste zaprojektowanie nowego ołtarza oraz wyposażenia w postaci sprzętów liturgicznych czy też kraty zamykającej wejście do kaplicy polskiej jest zrozumiałe ze względu na pochodzenie architekta i jego wychowanie w kulcie dla idei poruszających narody ku wolności. Dowodzi to tezy, że kwestie narodowe, dotyczące kraju pochodzenia jego matki, podzielonego między państwa zaborcze i wymazanego z mapy Europy, były mu bardzo bliskie przez cały okres jego działalności.

Edukacja klasyczna drogą ku prawidłowemu myśleniu i słusznemu działaniu – o jej narzędziach i macierzy kulturowej

2025-09-09T08:00:15+00:00

Celem niniejszego tekstu jest próba opisania najtrwalszego z metaprogramów edukacyjnych ukształtowanych w naszym kręgu kulturowym, nazywanego edukacją klasyczną. Wskażemy zdumiewającą trwałość formuły edukacji, którą Grecy nazywali paideią, a Rzymianie – humanitas. Przyjrzymy się temu, jaką drogę przeszły owe praktyki szkolne, poczynając od ich narodzin w starożytnej Grecji, do ich rozwiniętej, w komplet siedmiu sztuk wyzwolonych, postaci. Pokrótce opiszemy narzędzia służące usprawnieniu władz intelektualnych człowieka, których dostarczyła nam ta forma edukacji. Pokażemy też fundament oraz strukturę edukacji klasycznej, wpisując w nią również to, co nazwaliśmy macierzą kulturową, tj. kanon autorów. W tekście tym spróbujemy się zmierzyć z błędnymi, naszym zdaniem, wyobrażeniami dotyczącymi rozumienia edukacji klasycznej. Chociażby tymi, które zdają się przeakcentowywać jej komponent historyczno-filologiczny, zapoznając aspekt propedeutyczny względem wiedzy całościującej i wymiaru mądrościowego, do którego prowadzić miała taka edukacja. Wskażemy także na moment zerwania, z którym mamy do czynienia w dziejach edukacji europejskiej – było to zapoznanie orientacji metafizycznie i teologicznej i powiązana z tym utrata fundamentu antropologicznego, harmonijnie łączącego aspekt biologiczny, rozumność oraz wymiar życia społecznego wynikającego z ludzkiej natury. W sytuacji trwającego od dawna poszukiwania innej niż encyklopedyczna zasady wykształcenia ogólnego to właśnie edukacja klasyczna jawi się jako właściwa droga do prawidłowego myślenia i słusznego działania, a jej implementacja do współczesnych realiów edukacyjnych jest możliwa, a nawet konieczna. Tekst ten stoi na pograniczu historii i filozofii wychowania. Te dwa aspekty widoczne są zarówno w odniesieniu do zastosowanej metody, jak i w wykorzystanej bibliografii (przywołane zostały tylko te pozycje, które bezpośrednio zostały wykorzystane podczas przygotowywania tego artykułu).

Między pragmatyzmem a tradycją

2025-09-11T08:23:57+00:00

Artykuł przedstawia analizę myśli politycznej Stanisława Konarskiego w kontekście jej zbieżności z doktryną Niccolò Machiavellego. Szczególna uwaga została poświęcona filozoficznym założeniom obu myślicieli dotyczącym natury ludzkiej, roli prawa oraz mechanizmów władzy. Podjęta analiza ukazuje, że choć Konarski oficjalnie dystansował się od Machiavellego, jego pisma wykazują liczne analogie z jego koncepcjami, zwłaszcza w odniesieniu do relacji między polityką a moralnością oraz znaczenia stabilnych instytucji państwowych. Istotnym aspektem rozważań jest także metoda argumentacji Konarskiego, który opierał swoje wnioski na analizie historycznych mechanizmów funkcjonowania państw oraz empirycznej refleksji nad naturą władzy. Porównanie myśli obu autorów pozwala lepiej zrozumieć filozoficzne podstawy diagnoz Konarskiego oraz sposób, w jaki redefiniował on kategorie polityczne w kontekście XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej.

Krakowska willa „Zofijówka” i jej pierwsi właściciele

2025-09-09T08:00:13+00:00

Niniejszy artykuł, posiadający formę szkicu biograficzno-kulturowego, ma na celu przybliżenie – przez pryzmat „Zofijówki” (willi usytułowanej przy ul. M. Kopernika 30 w Krakowie) i jej pierwszych właścicieli (architekta Antoniego Łuszczkiewicza, 1838–1886, oraz jego żony Zofii z Żelazowskich Łuszczkiewiczowej, 1843–1917) – obrazu Krakowa drugiej połowy XIX wieku; a zwłaszcza terenów dawnej dzielnicy Wesoła, jak również losów (i stylu życia) jej mieszkańców. Jego celem jest też zaprezentowanie dziedzictwa kulturowego tego miejsca; od ponad 150 lat posiadającego wielowymiarowe związki z zakonem oo. jezuitów, który w roku 1868 właśnie na Wesołej znalazł swoją nową siedzibę. Na początku XX wieku kameralna willa „Zofijówka” (wskutek sprzedaży przez jej kolejnych właścicieli) stała się bowiem własnością jezuitów. W artykule przypomniano i uporządkowano niektóre fakty związane z dziejami willi, osadzając je w szerokim kontekście historyczno-kulturowym. Na podstawie materiałów źródłowych (archiwalnych) zrekonstruowano także losy jej pierwszych właścicieli – należących do jednej z bardziej znanych (w swoim czasie) krakowskich rodzin inteligenckich.

Wojskowe pamiątki i sztuka okopowa we wspomnieniach polskich żołnierzy czasów I wojny światowej

2025-09-09T08:00:12+00:00

Celem niniejszego szkicu było ukazanie różnych aspektów związanych z pierwszowojenną sztuką okopową. Podstawę źródłową tekstu stanowiły wydane drukiem wspomnienia żołnierzy służących w Legionach Polskich oraz w armiach zaborczych. Lektura wspomnień ujawniła specyficzne podejście wobec tzw. pamiątek wojennych. Zarówno wojskowi, jak i cywile starali się o ich pozyskanie, np. przemierzając pobojowiska bitewne. Żołnierze służący w oddziałach liniowych oraz na zapleczu frontu, używając języka wspomnień, zachorowali na pragnienie posiadania pierścionków, które powstały z aluminiowych zapalników artyleryjskich zwanych zegarami. Na uwagę zasługuje wyjątkowa kreatywność żołnierzy, którzy tworząc to swoiste rękodzieło, posługiwali się niemal dowolnym surowcem. Oczywiście materii dostarczał sam front, co wielokrotnie podkreślano we wspomnieniach. Popularne były też kartki pocztowe na bazie kory z drzew, tworzono nawet unikatowe szpicruty z wężowej skóry. Osobno wskazano na artefakty tworzone przez cywili z materiałów niegdyś używanych przez armie, jak również zasygnalizowano kwestię sztuki okopowej w odniesieniu do obozów jenieckich i obozów, gdzie internowano legionistów.

O „smutku myśli” Gustave’a Flauberta – na podstawie korespondencji z George Sand

2025-09-09T08:00:11+00:00

Artykuł poświęcony analizie smutku Gustave’a Flauberta, o którym często wspominał w listach pisanych do George Sand. Czego jest on przejawem? Ułatwia czy utrudnia twórczość artystyczną? W szkicu podjęto próbę naświetlenia fenomenu „smutku myśli” autora Pani Bovary, wyłaniającej się z korespondencji do George Sand „czarnej melancholii”. Donosi o niej swojemu „drogiemu Mistrzowi” werbalnie, lecz i „między wierszami”. Za metodologiczne zaplecze posłużyła refleksja George’a Steinera w pracy Dziesięć (możliwych) przyczyn smutku myśli. Tytułowa formuła tego dzieła nakierowuje na źródła melancholii, nazewniczo utożsamianej ze „smutkiem myśli”. Czy w odniesieniu do Flauberta któraś z „przyczyn” wyróżnionych przez amerykańskiego krytyka literackiego i filozofa okazuje się dominująca? A może w wypadku melancholii francuskiego pisarza oddziałuje kilka „przyczyn” jednocześnie? I co z tego faktu wynika dla rozumienia jego twórczości, artystycznych działań przedsiębranych z podziwu godnym oddaniem? Rozpatrzeniu tego rodzaju zagadnień jest poświęcony niniejszy szkic.

Dlaczego Psalmy w przekładach Miłosza i Brandstaettera nie weszły do liturgii?

2025-09-09T08:00:10+00:00

Artykuł skupia się na analizie wersologicznej (przekład Brandstaettera) oraz teologicznej (przekład Miłosza). Na przykładzie różnic, zwłaszcza w przekładzie Psalmu 7, autor stawia tezę, iż polski noblista przyjmuje optykę – rozpowszechnioną w części środowisk katolickich – że w wypadku Starego Testamentu, i tym samym Psalmów, priorytet mają zarówno warianty masoreckie tekstu, jak i judaistyczna tradycja interpretacyjna, co oddala go od wersji przyjętej w Biblii Tysiąclecia i w Brewiarzu. Autor artykułu próbuje wykazać, że ten kierunek interpretacji nie jest uzasadniony ani przez historię tekstów – gdyż psalmy w epoce Jezusa i wczesnego chrześcijaństwa stanowiły „wspólną własność” Żydów i chrześcijan – ani przez współczesną teorię przekładu. Kolejnym argumentem za odrzuceniem przekładu Miłosza w ewentualnym użyciu liturgicznym jest jego tendencja do archaizowania języka, rażąca już w okresie powstania jego przekładu. Na tle obu analizowanych tłumaczeń autor wskazuje na zalety brewiarzowego przekładu Skwarnickiego i Galińskiego.

Wieża jako symbol axis mundi i axis personae

2025-09-09T08:00:09+00:00

Artykuł w nawiązaniu do koncepcji rzeczy (M. Heidegger, Ch. Norberg-Schulz) prezentuje symbolikę przestrzeni architektoniczno-egzystencjalnej jako zapis drogi transformacji duchowej człowieka. Porządek przestrzenno-aksjologiczny opiera się w kulturze europejskiej na odniesieniu wertykalnym, konstytuującym relację względem centrum (axis mundi). Nadaje ono sens i jedność istnieniu, harmonizuje relację ziemi i nieba, tj. tego, co sytuuje się poniżej człowieka (natura), i tego, co znajduje się nad nim (Bóg). Wieża stanowi wyróżnioną formę architektoniczną, w której manifestuje się jedność człowieka z ojcowską postacią sacrum. Wieża wprowadza w uniwersum przestrzenno-symboliczne odniesienie normatywne. Można wyróżnić w niej trzy moduły: jej części skrajne uwidaczniają relację z ziemią (ciałem) i niebem (porządkiem moralnym), pomiędzy nimi sytuuje się warstwa przestrzenno-funkcjonalna, w której przebiega życie ludzkie. Ten trójczłonowy układ oraz dokonująca się w nim droga „na dół” i „do góry” odpowiada poziomom ludzkiego ducha: temu, co przedludzkie (nieludzkie), temu, co ludzkie, i temu, co nadludzkie (G. Bachelard). U podstawy życia osobowego sytuują się ukryte i niezobiektywizowane emocje, pragnienia, popędy i potrzeby (fundamenty, piwnica, loch). Z nich wyrastają aktywności człowieka zwrócone ku światu (sfera aktywności dziennych – mieszkanie), które winny być kierowane poprzez centrum aksjologiczne (axis personae, sumienie) zwrócone ku transcendującej człowieka boskości (dach, kopuła). W analizowanym dramacie Calderóna wieża odgrywa pierwotnie rolę miejsca izolacji, uwięzienia oraz eksperymentu pedagogicznego. W aspekcie emocjonalnym miejsce to wypełnione jest lękiem ojca przed synem i nienawiścią syna względem ojca. Staje się też ona miejscem radykalnej przemiany głównego bohatera. W części pierwszej, analizując na przykładzie Zygmunta regresywno-progresywną dynamikę ludzkiej duchowości, która realizuje się poprzez przekraczanie i powściąganie natury, czemu towarzyszy m.in. obiektywizacja wad, asymilacja błędów, doświadczenie cierpienia, wskazuję, że w procesie tym następuje transformacja antagonistycznej relacji ojcowsko-synowskiej warunkowana przez chrześcijańską symbolikę sprawiedliwego i miłosiernego ojca oraz posłusznego syna.

Fałszowanie żywności jako część kultury żywienia

2025-09-09T08:00:08+00:00

W drugiej połowie XIX i na początku XX w. fałszowanie żywności było zjawiskiem powszechnym również na ziemiach polskich. Choć potępiane i szkodliwe, stanowiło element codzienności i odzwierciedlało realia gospodarcze, poziom wiedzy, dostępność surowców oraz stosunki społeczne. Fałszerze, kierując się chęcią zysku, ingerowali w skład produktów, niejednokrotnie narażając zdrowie konsumentów. W artykule przeanalizowano przykłady z prasy codziennej oraz publikacji specjalistycznych, które pokazywały i piętnowały metody fałszowania produktów spożywczych. Fałszowano niemal wszystkie artykuły żywnościowe – od mleka, masła, herbaty, przez przyprawy, po słodycze i napoje. Przedstawione w artykule przykłady stanowią jedynie fragment tego powszechnego zjawiska, jednak dobrze ilustrują pomysłowość i bezkompromisowość fałszerzy, którzy sięgali po szeroki wachlarz zaskakujących składników.

Intuicjonizm L. Brouwera

2025-09-09T08:00:07+00:00

Artykuł jest poświęcony logice intuicjonistycznej L.E.J. Brouwera. Są w nim omówione źródła i cele tej logiki – była jednym z nurtów konstruktywistycznych w filozofii matematyki i miała przezwyciężyć kryzys podstaw matematyki – oraz główne etapy jej rozwoju (A. Heyting, K. Gӧdel), a zwłaszcza znaczenie badań nad nią logików polskich (Z. Zawirski, J. Łukasiewicz, A. Tarski, S. Jaśkowski). Wnioski uzasadnione w artykule na kanwie ustaleń historycznych mają także znaczenie dla metafilozoficznej dyskusji nad rozumieniem matematyki, podstawowych praw logiki oraz relacji języka do rzeczywistości.

Globalizm jako nowy totalizm

2025-09-09T08:00:06+00:00

Artykuł stawia sobie za cel delimitację pomiędzy naturalnym zjawiskiem globalizacji a globalizmem jako ideologią. Zjawisko globalizacji ma obiektywne przyczyny, ale jego współczesna faza jest kreowana na podstawie określonych wartości i interesów, co prowadzi do zarzutów o to, że stanowi ona projekt ideologiczny, odpowiadający głównie interesom jego architektów. By określić granice globalizacji oraz definiowanego pejoratywnie globalizmu, artykuł wychodzi od wizji stosunków społecznych według doktryny społecznej Kościoła, a w szczególności od: opartego na prawie naturalnym organiczno-moralnego pojmowania relacji społecznych, zasady subsydiarności oraz pojęcia podstawowej zasady filozoficzno-społecznej, będącej determinantą ustroju społecznego. Zasada subsydiarności wyraźnie wyznacza granice pomiędzy naturalnym zakresem globalizacji a jej nieuzasadnionymi roszczeniami w zakresie ingerencji w kwestie niewymagające międzynarodowej współpracy. Z kolei porównanie zasad filozoficzno-społecznych zaproponowane przez Heinricha Pescha i rozwinięte przez Jana Piwowarczyka, w którym indywidualizm oraz kolektywizm-totalizm jawią się jako odchylenia od właściwego porządku społecznego, pozwala zakwalifikować globalizm przekraczający ramy zasady subsydiarności jako nową formę totalizmu. Neguje on autonomię i prawa jednostek, rodzin i państw w imię świetlanej, globalistycznej przyszłości.

Zabawa po japońsku

2025-09-09T07:59:59+00:00

Artykuł ma na celu prześledzenie tego, w jaki sposób elementy literackie przenikają do innych form wyrazu w kulturze. Podstawę stanowi analiza filmów czerpiących z wzorca zawartego w powieści Battle Royale, napisanej przez japońskiego pisarza Koushuna Takamiego. Jej głównym motywem jest „śmiertelna gra”, kończąca się przetrwaniem tylko jednej osoby z biorących udział w rozgrywce. W niniejszym artykule oprócz podjęcia się próby ukonstytuowania pewnych cech wspólnych dla literackiego pierwowzoru i filmów Signal 100 oraz As the Gods Will, odwołuję się także do koncepcji homo ludens, zaproponowanej przez Johana Huizingę. Dotyczy ona kluczowej roli zabawy jako elementu kultury. Podążając za myślą holenderskiego filozofa, należy rozważyć, czy groźba śmierci, która moralizowała człowieka poprzez wizję grozy i cierpienia, we współczesnej kulturze staje się okazją do hedonistycznej rozrywki. I czy to, co jest współcześnie rekonfigurowane w popularną zabawę, dalej można zabawą nazywać.

Czynniki warunkujące dostępność przestrzeni miejskiej dla wszystkich

2025-09-09T08:00:05+00:00

Celem artykułu jest analiza i porównanie kluczowych uwarunkowań skuteczności w systemowym wdrażaniu projektowania uniwersalnego w przestrzeni miejskiej. W badaniach wyjaśniono pojęcia systemowości i skuteczności, a także omówiono niezbędne kryteria i efekty działań konieczne do ich osiągnięcia. Przeanalizowano trzy główne podejścia warunkujące skuteczność projektowania uniwersalnego, porównując implementację projektowania uniwersalnego według normy PN-EN 17161:2019, projektowania dla wszystkich według metody HUMBLES oraz projektowania włączającego, przyjmując podejście Head, Heart, Hand (Empathy, Clarity, Creativity) i metodologię Design Thinking. Artykuł prezentuje również trzy narzędzia wdrażania dostępności stosowane w wybranych krajach europejskich: w Wielkiej Brytanii – mapę drogową RIBA Outlay Inclusive Design, w Irlandii – certyfikat dostępności Disability Access Certificate oraz w Polsce – Wzorcowy Opis Dostępności stosowany w Warszawie. Opisano, w jakim stopniu każde z narzędzi uwzględnia potrzeby użytkowników i komunikację z nimi, oraz oceniono wpływ takiego podejścia na efektywność działań. W końcowej części artykułu przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych w ramach pracy doktorskiej pt. „Systemowe podejście do wdrażania projektowania uniwersalnego a standardy dostępności architektonicznej w Warszawie”, w których analizowano czynniki kształtujące mechanizmy wdrażania projektowania uniwersalnego. Interpretacja normy PN-EN 17161 oraz skuteczne strategie wdrażania dostępności w sposób systemowy.

Czy prawo patentowe potrzebuje definicji wynalazku nanotechnologicznego? (część 2):

2025-09-09T08:00:03+00:00

Le présent article a pour objet l’analyse de la notion d’« invention nanotechnologique » dans le contexte de la nécessité de sa définition en droit des brevets. La réflexion s’appuie principalement sur la méthode d’analyse dogmatique et juridique, fondée sur les positions doctrinales, le contenu des documents officiels ainsi que la jurisprudence. Le recours aux concepts fondamentaux du droit des brevets, tels que « invention » et « découverte », vise à déterminer dans quelles conditions une invention peut se voir attribuer le statut d’invention nanotechnologique. À cette fin, une approche différente de celle adoptée jusqu’à présent est nécessaire en ce qui concerne la manipulation de l’échelle et de ses effets, ainsi que la perception de la découverte dans le domaine des nanotechnologies. L’échelle nanométrique et son influence sur la nouvelle forme de la matière constituent les seuls critères mesurables pouvant être pris en compte dans la définition de l’invention nanotechnologique. Une telle invention naît en effet selon un processus distinct de celui d’une invention « classique » ou d’une découverte, bien qu’elle partage avec la « découverte nanotechnologique » le recours à la manipulation de l’échelle. Toutefois, cette manipulation ne permet pas, en tant que telle, de définir le contenu de l’invention nanotechnologique, dans la mesure où elle aboutit à la création d’un produit qui, en droit des brevets, relève de la découverte. Néanmoins, la découverte demeure une condition indispensable à l’émergence de l’invention nanotechnologique.

Artystyczne narracje transmedialne, czyli fuzja sztuki interaktywnej, filmu, literatury, muzyki i malarstwa w pracach Lynn Hershman i Grahame’a Weinbrena

2025-09-09T08:00:01+00:00

Sztuka interaktywna, procesualna, multimedialna, wielomodułowa, dająca możliwość partycypacji, przeobrażająca odbiorcę w interaktora, stanowi fenomen transdyscyplinarny, niekiedy transdziedzinowy. Jej twórcy wykraczają poza sferę sztuk pięknych, humanistyki, sięgając ku inżynierii, technice, czasem architekturze, naukom ścisłym. Zdarza się, że sztuka interaktywna, silnie eksploatująca problematykę przeobrażeń dzieła w dobie konwergencji mediów, zwraca się ku przeszłości, sięga w głąb procesów zaistniałych dawniej (w obręb pozornie zakończonych etapów przemian historii sztuki) i problematyzuje je, właśnie na nich nabudowując nowe jakości i sensy artystyczne. Czasem twórcy w interaktywnych instalacjach wykorzystują konkretne, powstałe wcześniej i cieszące się statusem arcydzieł, dzieła malarskie, literackie, muzyczne. Niniejszy artykuł skoncentrowany jest na zjawisku wykorzystywania przez twórców sztuki interaktywnej w obrębie powstałych pod koniec (w ostatnim dwudziestoleciu) XX i na początku XXI wieku prac – arcydzieł malarskich, muzycznych, klasyki literatury, stających się w ten sposób komponentami skomplikowanej struktury nowomedialnej instalacji, która daje możliwość generowania złożonych transmedialnych narracji. Analizie poddane zostały dwie prace: instalacja Lynn Hershman „Paranoid Mirror” oraz audiowizualna praca „Sonata” Grahame’a Weinbrena. Wymienieni autorzy wykorzystują intermedialne sploty, wykraczając w swych artystycznych działaniach poza zakres adaptacji czy reinterpretacji (Weinbren jest uważany za pioniera kina interaktywnego). Celem analiz jest: (1) refleksja nad kwestią funkcji, jaką może pełnić opisywana strategia artystyczna (np. pogłębianie sfery aksjologicznej dzieła narracyjnego); (2) ukazanie związków zachodzących pomiędzy współczesnym dziełem (wykazującym cechy Escarpitowskiej „podatności na twórczą zdradę” czy też opisanego przez U. Eco „dzieła otwartego”) a pojmowaną zgodnie z koncepcją W. Benjamina sztuką auratywną; (3) udzielenie odpowiedzi na pytanie o status tego typu działań oraz ich znaczenie w pogłębianiu, poszerzaniu zasobu sensów niesionych przez współczesne dzieło interaktywne.

Pero Tafur, Aventures et voyages. Traduit, introduit et annoté par Jacques Paviot, Julia Roumier et Florence Serrano, coll. „Études Médiévales Ibériques”

2025-09-11T08:24:25+00:00

W ostatnich latach obserwujemy wzmożone zainteresowanie podróżami iberyjskimi i opisami z tychże podróży odbytych w epoce późnego średniowiecza, zwłaszcza z punktu widzenia roli, jaką odegrały w przededniu wielkich odkryć geograficznych zapoczątkowanych najpierw w I połowie XV wieku przez działania Henryka Żeglarza, a później przez wyprawy Bartolomeo Diaza (1488), Krzysztofa Kolumba (1492) i Vasco da Gamę (1497–1499)1. W tym kontekście szczególne znaczenie miały kontakty Królestwa Kastylii i Leónu ze Wschodem, który w powszechnej świadomości mieszkańców średniowiecznej Europy kojarzył się z jednej strony z Jerozolimą, rajem ziemskim i królestwem kapłana Jana, a z drugiej z bogactwami dalekiego Kataju2 i Indii. Na tym polu wyróżniała się podróż do Samarkandy Ruya Gonzáleza de Clavijo (1403–1406), jedna z co najmniej dwóch misji dyplomatycznych wysłanych do Tamerlana (Timura) przez króla Kastylii i Leónu Henryka III (1390–1406)3. Clavijo, główny bohater tej wyprawy, podyktował lub sam napisał relację z tego poselstwa (nie posiadamy pewności, kto jest autorem relacji z jego podróży), zatytułowaną Embajada a Tamorlán (Ambasada do Tamerlana), przynosząc na dwór kastylijski informacje o Wschodzie, Chinach i Indiach. Kastylijczycy, ale również inni przedstawiciele chrześcijańskich królestw Iberii, jak Katalończycy i Aragończycy, udając się na Wschód, przynosili wiedzę, która również miała wpływ na późniejszy dwór Królów Katolickich4. Ówczesne drogi lądowe podążające do Azji i oparte na funkcjonującym od starożytności Jedwabnym Szlaku były coraz bardziej niedostępne, szczególnie po upadku Konstantynopola w 1453 roku. Kiedy Kolumb zaproponował Izabeli Kastylijskiej i Ferdynandowi Aragońskiemu dotarcie do Indii drogą morską, alternatywną wobec lądowej, mająca doprowadzić do bogactw Indii oraz Chin, jego propozycja trafiła na podatny grunt. Po pierwsze, Kastylijczycy byli gotowi rzucić się w wir wypraw i przygód, a przykładem takiej gotowości była historia życia innego Kastylijczyka Pero Tafura, który pozostawił interesującą relację

Aleksandr Dugin, Manifest Wielkiego Przebudzenia i pisma czasu wojny, wstęp i red. Mateusz Piskorski

2025-08-26T17:54:18+00:00

Aleksandr Gielewicz Dugin bardzo często w polskich mediach jest przedstawiany jako ideolog Kremla. Podkreśla się jego silny wpływ na prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira Putina (1999–2008 i od 2012), nazywa się go „głównym ideologiem Putina”, „mózgiem Putina”, „współczesnym Rasputinem” czy „najniebezpieczniejszym filozofem świata”1. Przy tak przedstawianym wizerunku nie dziwi fakt, że postać ta wzbudza dużo emocji, o czym świadczy negatywna reakcja polskich polityków, środowiska naukowego i części społeczeństwa na recenzowaną książkę. W październiku 2022 roku niemal w ostatniej chwili została odwołana jej promocja przez władze Gdańskiej Szkoły Wyższej, a dyskusja o tym, kto promuje rosyjskiego filozofa i w jakim celu, długo była obecna w przestrzeni publicznej. Oczywiście nie była to jedyna tego typu sytuacja.

Marek Szulakiewicz, Uczyń nas otwartymi. Studia z filozofii otwartości

2025-08-26T17:55:05+00:00

Jednym z ważnych zjawisk współczesnego świata jest otwartość na zmiany w nim zachodzące, zarówno w wymiarze indywidualnym jednostki ludzkiej, jak i zbiorowości. Otwartość i izolacja społeczeństw stają się zatem zagadnieniami badanymi przez przedstawicieli różnych dyscyplin – socjologów, psychologów, badaczy zjawisk kulturowych i filozofów. Wśród tych ostatnich warto zwrócić uwagę na rozważania i pogłębione studia filozofa kultury – profesora Marka Szulakiewicza i jego monografię poświęconą temu zagadnieniu: Uczyń nas otwartymi. Studia z filozofii otwartości. Praca ta stanowi rezultat wieloletnich badań nad zagadnieniem otwartości nie tylko z punktu widzenia filozofii, lecz także jego analiz religioznawczych i kulturowych.

Problem otwartości zdecydowanie wykracza poza kompetencje badawczej jednej nauki, z filozofią włącznie. I jak zauważa autor, jest zagadnieniem interdyscyplinarnym. Przystępując do lektury recenzowanej książki, czytelnik powinien mieć na uwadze, że jest to opracowanie wymagające od niego wytrwałości i twórczego myślenia. Również niniejsza recenzja ma na celu pomóc potencjalnemu odbiorcy zarówno w lekturze, jak i studium omawianych przez autora zagadnień. Monografia jest bowiem napisana w stylu odbiegającym od typowych opracowań tego rodzaju. Szulakiewicz już we Wstępie ukazuje otwartość jako pewną sytuację problemową w życiu człowieka poprzez odniesienia do sensów jego egzystencji i powiązanie ich z otwartością, co ujawnia kierunek analiz autora o wybitnie humanistycznej orientacji. Problematyka otwartości będzie się koncentrować wokół jej dwóch wymiarów: horyzontalnego i wertykalnego, czyli ukierunkowanego na nadprzyrodzoność i sacrum (s. 17). Pierwszy wymiar odnosi się zaś do relacji międzyludzkich w aspekcie jednostkowym i społecznym.