Rocznik Filozoficzny Ignatianum

Wstęp

Janusz Smołucha — 2024-09-29

Pierwszą część niniejszego numeru „Rocznika Filozoficznego Ignatianum” stanowią teksty związane z dziejami śródziemnomorskimi. W większości z nich główną osią rozważań jest Cypr (gr. Κύπρος, tur. Kıbrıs), zwany Wyspą Afrodyty, gdyż to właśnie tutaj, według jednego z mitów, u brzegów wyspy miała z piany morskiej wyłonić się ta najbardziej urodziwa spośród wszystkich bogiń antycznych. Znaczenia i roli kultury śródziemnomorskiej, kolebki cywilizacji klasycznej, nie trzeba przypominać z powodów oczywistych; świat grecko-rzymski ukształtował europejską tożsamość i kulturę oraz miał ogromny wpływ na historię i rozwój polityczny całej Europy. Warto jednak wspomnieć w kilku zdaniach o Cyprze, wyspie będącej częścią Mediterraneum, nieodłącznej części kultury śródziemnomorskiej, miejscem, które przyczyniało się do rozwoju całego regionu.

Introduction

Janusz Smołucha — 2024-09-29

In this issue of the Ignatianum Philosophical Yearbook, the first section focuses on texts related to Mediterranean history. Many texts center around Cyprus (Greek: Κύπρος, Turkish: Kıbrıs), often referred to as Aphrodite’s Island, as it is said to be the birthplace of the most beautiful goddess of antiquity, who, according to myth, emerged from the sea foam on its shores. The significance of Mediterranean culture, the cradle of classical civilization, is well known and needs no elaboration. The GrecoRoman world profoundly shaped European identity, culture, and history, influencing the political development of the continent as a whole. Within this context, Cyprus stands out as a particularly important region. As an integral part of Mediterranean culture, Cyprus has made significant contributions to the development of the broader Mediterranean world. Modern Cyprus, or more specifically the Republic of Cyprus (Gr. Κυπριακή Δημοκρατία, Tur. Kıbrıs Cumhuriyeti), is currently overshadowed by other developments in the Mediterranean, particularly in the eastern region. A significant factor is the longstanding conflict between the island’s Greek and Turkish populations, commonly referred to in academic and diplomatic circles as the “Cyprus problem.” Since 1974, Cyprus has remained divided: the southern part is predominantly inhabited by Greek Cypriots, while the northern part is home to Turkish Cypriots and houses the self-declared Turkish Republic of Northern Cyprus, a state recognized only by Turkey1. Almost fifty years have passed since the division, yet no effective solutions have emerged to resolve the impasse. The two communities live separately, divided by a buffer zone known as the Green Line, which is monitored by the United Nations Peacekeeping Force in Cyprus (UNFICYP). The future of Cyprus remains uncertain, but the situation continues to pose challenges for Turkey’s relations with Cyprus, Greece, the European Union, and the broader international community.

Centrum Badań Śródziemnomorskich i Orientalnych w Uniwersytecie Ignatianum w Krakowie

Janusz Smołucha — 2024-09-29

Odpowiadając na rosnące zainteresowanie relacjami kulturalnymi i historycznymi zachodzącymi między regionem śródziemnomorskim i Azją, Uniwersytet Ignatianum w Krakowie utworzył Centrum Badań Śródziemnomorskich i Orientalnych.

Relacje historyczne i kulturowe między regionami śródziemnomorskim i azjatyckim w ciągu ostatnich stuleci charakteryzowały się szerokim zakresem interakcji. Te wymiany obejmowały nie tylko aspekty handlowe, ale również religijne, technologiczne i kulturowe. Zrozumienie tych skomplikowanych zależności ma kluczowe znaczenie, zwłaszcza w kontekście definiowania warunków dalszej współpracy międzynarodowej. Chiny, Korea i Japonia odgrywają obecnie ważną rolę na arenie międzynarodowej. Świat zachodni zetknął się ze społeczeństwami tych krajów na progu epoki nowożytnej. W pierwszej, wczesnonowożytnej, fazie kontaktów oddziaływanie koncentrowało się na wymianie ideowej, w której najważniejszą rolę odgrywali misjonarze jezuiccy. W drugiej połowie XIX wieku interakcja kulturowa poparta została oddziaływaniem politycznym i gospodarczym, których efektem była częściowa westernizacja tych społeczeństw. W ostatnich trzech dekadach obserwujemy napięcie między cywilizacja chińską a zachodnią, będące pochodną politycznej i gospodarczej rywalizacji. Nakłada się na to głęboki kryzys samej cywilizacji zachodniej, który osłabił jej tkankę społeczną i poczucie tożsamości. To swoiste załamanie jest ściśle związane z odejściem współczesnych generacji od religii chrześcijańskiej oraz tradycji grecko-rzymskiej, stanowiących spoiwo zachodniej cywilizacji. Historycy kultury z Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie wielokrotnie wskazywali, że misjonarze jezuiccy, działający w XVI i XVII wieku w Azji Północno-Wschodniej, wśród których byli także Polacy tacy jak Michał Boym, Jan Mikołaj Smogulecki czy Andrzej Rudomina, pozostawili bogate zasoby archiwalne dotyczące wczesnych kontaktów cywilizacji śródziemnomorskiej ze światem Azji. Te materiały są obecnie badane przez zespół naukowców z Uniwersytetu Ignatianum w ramach projektów grantowych „Nauka dla Społeczeństwa” i „Narodowy Program Rozwoju Nauki”.

Centre for Mediterranean and Oriental Studies at the Jesuit University Ignatianum in Cracow

Janusz Smołucha — 2024-09-29

In response to the increasing interest in the cultural and historical interactions between the Mediterranean and Asia, Jesuit University Ignatianum in Cracow has established a Centre for Mediterranean and Oriental Studies.

Over the centuries, the historical and cultural connections between the Mediterranean and Asian regions have been marked by a rich tapestry of interactions. These exchanges encompassed not only commercial activities but also religious, technological, and cultural aspects. Understanding these complex relationships is essential, particularly for defining the conditions for future international cooperation.

China, Korea, and Japan now play significant roles on the international stage. The Western world first encountered these societies at the dawn of the modern era. In the early phase of this contact, interactions primarily involved exchanges of ideas, with Jesuit missionaries playing a pivotal role. In the second half of the 19th century, cultural interactions were further influenced by political and economic factors, leading to partial Westernization of these societies. In the past three decades, tensions between Chinese and Western civilizations have emerged, largely driven by political and economic rivalries. These tensions are compounded by a deep crisis within Western civilization itself, marked by a weakening social fabric and diminishing sense of identity. This crisis is closely related to modern generations’ departure from Christian religion and Greco-Roman traditions, which historically bonded Western civilization. Cultural historians at Ignatianum have highlighted that Jesuit missionaries active in Northeast Asia during the 16th and 17th centuries—such as Poles Michał Boym, Jan Mikołaj Smogulecki, and Andrzej Rudomina— left behind a valuable archive of early contacts between Mediterranean civilization and the Asian world. A team of researchers at Ignatianum is currently examining these materials as part of grant projects under the Science for Society and National Science Development Program.

U progu nowej epoki

Karolina Wyrwińska — 2024-09-29

Artykuł przedstawia okoliczności wyboru Augusta na przewodniczącego kolegium pontyfików (pontifex maximus). Chociaż August konsekwentnie sięgał po kolejne uprawnienia (imperium proconsulare, tribunicia potestas, censoria potestas), nie zdecydował się, aż do śmierci Lepidusa, na pozbawienie go funkcji pontifex maximus. Nasuwa się pytanie, dlaczego August tolerował taką sytuację przez prawie ćwierć wieku, jakie były powody, dla których nie pozbawił swojego byłego przeciwnika politycznego tej ważnej godności kapłańskiej. W momencie wyboru na pontifex maximus pozycja polityczna Augusta była niezachwiana; zakres jego władzy obejmował władzę sprawowaną niegdyś przez najwyższych urzędników republikańskich. Czy powodem sięgnięcia po zwierzchnictwo kolegium pontyfików była jedynie kwestia prestiżu? Wydaje się raczej, że wybór ten był ostatnim ogniwem w pewnym łańcuchu wydarzeń, wyrazem konsekwentnej polityki Augusta zmierzającej do zbudowania, a następnie utrwalenia przez princepsa panowania charyzmatycznego.

„Τῇ καλλίστῃ”

Veroniki Kostopoulou — 2024-09-29

W Cesarstwie Bizantyńskim wyłonienie żony cesarza odbywało się w formie konkursu piękności, który stanowił jeden z elementów ogólnej mistyki otaczającej władców Konstantynopola i ich dwór oraz zapobiegał zdobywaniu przez lokalne elity nadmiernych wpływów w otoczeniu władcy państwa. Konkursy te, organizowane wyłącznie dla pierwszych zaślubin pierworodnych synów cesarza, wyłaniały najpiękniejsze i najbardziej cnotliwe kobiety do roli przyszłej cesarzowej. Ceremoniał tego zwyczaju podnosił rangę cesarskich ślubów. Oryginalne źródła bizantyńskie wskazują, że konkursy te odbywały się w latach 788–882, a pierwszy z nich został oficjalnie zorganizowany przez Irenę dla jej syna Konstantyna VI. Kryteria stosowane do wyłonienia zwycięzcy opierały się na kombinacji czynników: wieku, wyglądu, postawy, idealnych rysów twarzy, pełnych wdzięku ruchów i chodu oraz skromnej postawy. Rzymskiemu cesarzowi mogła dorównać jedynie kobieta posiadająca odpowiednie kwalifikacje, a przede wszystkim najbardziej cenioną cnotę tamtych czasów – urodę. Tylko najpiękniejsza kobieta miała przywilej stanąć u boku cesarza. Dwa symbole używane do przypieczętowania wyboru panny młodej to złote jabłko i złoty pierścień. Bizantyńskie konkursy piękności wywierały czarujący wpływ na poddanych cesarstwa w trakcie i po ich istnieniu. Nawet świat kościelny był urzeczony ich blaskiem, a najbardziej intrygujące informacje na ich temat można znaleźć w kronikach świętych. Celem artykułu jest zaprezentowanie sposobu przedstawiania tej ceremonii w oryginalnych źródłach bizantyńskich oraz we współczesnej historiografii. Ponadto zostaną omówione wpływy tego zwyczaju na politykę oraz okoliczności jego zniknięcia.

Hélie de Chambarlhac, brat arcybiskupa Nikozji, długoletni nieobecny biskup Limassol (1352–1357) i Pafos (1357–1377), elekt Famagusty (1365) i Procurator Regis w Awinionie

Christopher David Schabel — 2024-09-29

Niniejszy artykuł jest jedną z kilku prac składających się na serię szczegółowych biografii biskupów Pafos w okresie pontyfikatu awiniońskiego. Na pierwszy rzut oka życie Héliego de Chambarlhac wydaje się być zwykłym odzwierciedleniem nepotyzmu, pluralizmu i absencji Kościoła zachodniego w ogóle, a zwłaszcza duchowieństwa łacińskiego na frankijskim Cyprze w XIV wieku. Protegowany kardynałów i brat arcybiskupa, pomimo pozornego braku wyższego wykształcenia, Périgordin Hélie otrzymał liczne beneficja i stanowiska, których kulminacją było ćwierć wieku jako w dużej mierze nieobecny biskup, najpierw Limassol, a następnie Pafos. Istnieją jednak dowody na to, że miał duże doświadczenie w dyplomacji i administracji pod rządami swojego brata Filipa de Chambarlhac. W związku z tym dokładna analiza dokumentów papieskich ujawniła, że długa nieobecność Héliego na Cyprze wynikała z jego dwudziestoletniej służby jako stałego agenta królewskiego w kurii papieskiej, w czasie, gdy inne państwa również ustanawiały stałych ambasadorów w Awinionie.

Bułgarzy w cypryjskich kronikach z XIV–XV wieku

Svetlana Bliznyuk — 2024-09-29

Artykuł analizuje zaangażowanie Bułgarów w wojnę cypryjsko-genueńską w latach 1373–1375, podważając powszechnie panujące przekonanie, że ci Bułgarzy byli niewolnikami na Cyprze, którzy zostali zorganizowani w jednostkę wojskową. Ten dominujący pogląd opiera się na kilku wzmiankach cypryjskich kronikarzy. Autorka wykazuje jednak, że Bułgarzy wspomniani w tych kronikach nie byli niewolnikami, ale najemnikami, czyli zawodowymi żołnierzami. Najprawdopodobniej zostali oni zwerbowani na terenie Europy Wschodniej do udziału w krucjacie i ekspedycjach przeciwko Mamelukom i Turkom organizowanych przez króla Piotra I z Lusignan. Po śmierci króla pozostali oni na wyspie i zostali zatrudnieni przez władze regencyjne i Piotra II z Lusignan w konflikcie przeciwko Genueńczykom. Wśród tych najemników bez wątpienia znajdowali się rdzenni mieszkańcy Bułgarii, od których pochodzi nazwa całego kontyngentu. Niemniej jednak grupa ta obejmowała również wielu Greków i innych mieszkańców Europy Południowej i Wschodniej. Dlatego też termin „Bułgarzy” służył jako zbiorcze określenie dla wszystkich zagranicznych najemników pochodzenia wschodnioeuropejskiego i przedstawicieli świata bizantyjskiego, znanych Cypryjczykom.

Sukces czy porażka?

Nicholas Coureas — 2024-09-29

In this paper the kinds of education available to the population of the Lusignan Kingdom of Cyprus, founded in 1192 following the island’s conquest by King Richard I of England during the Third Crusade, shall be discussed. The extent to which Latins and Greeks on Cyprus made use of the education available on the island or pursued studies abroad on account of the lack of suitable schools of further education, a theme that has relevance today, will be dealt with, as will differences in the education received by the clergy, Latin and Greek, and by lay persons, given that much though by no means all of the education on offer was offered by members of the clergy, Latin or Greek. The availability of libraries, language education, especially when one considers that Arabic was widely spoken on Cyprus as well as Greek and the Romance languages, and the phenomenon of Cypriot students studying abroad will also be examined and discussed. Trends and developments in education on Cyprus will be analysed within a wider contemporary European context. The subjects studied by most students going abroad, law, theology, medicine, and art, as well as the reasons why they were studied will also be examined. Finally, the shortcomings of the education available in Cyprus, what was done to remedy such shortcomings and to what extent these attempts succeeded is a theme running right through this paper.

Cypr Lusignanów (1192–1474) w późnośredniowiecznych kastylijskich relacjach podróżniczych

Łukasz Burkiewicz — 2024-09-29

Celem artykułu jest przedstawienie wizerunku łacińskiego Królestwa Cypru (1192–1474) w późnośredniowiecznych kastylijskich relacjach podróżniczych. Cypr pod panowaniem francuskiej dynastii Lusignanów stał się ważnym strategicznie punktem we wschodniej części Morza Śródziemnego. Łączył wpływy zachodnioeuropejskie, bizantyjskie i muzułmańskie, będąc obowiązkowym miejscem postoju podczas podróży kupców i pielgrzymów z Europy do Palestyny lub Egiptu. Wśród badanych relacji podróżniczych na pierwszy plan wysuwa się dzieło pochodzącego z Kastylii podróżnika Pero Tafura, który odwiedził wyspę w 1437 roku. Jego szczegółowy opis życia politycznego na wyspie dostarcza cennych informacji o ówczesnym Królestwie Cypru. Tematyka cypryjska pojawiała się również w dziełach, które stanowiły wyimaginowaną formę relacji z podróży. Kastylijscy podróżnicy i autorzy relacji tworzyli wiarygodne, aczkolwiek niepozbawione błędów, opisy rzeczywistości na Cyprze. Badania nad tekstami kastylijskich relacji podróżniczych, znanych jako libros de viajes, przynoszą głębsze zrozumienie roli łacińskiego Królestwa Cypru w średniowiecznej Europie, a także wpływu doświadczeń podróżników kastylijskich na rozwój humanizmu w Królestwie Kastylii i Leónu.

Polskie badania nad Polonikami w Navis Peregrinorum (1561–1695)

Olgierd Lenczewski — 2024-09-29

W niniejszym artykule podjęto próbę rewizji list poloników sporządzonych na podstawie rejestru Navis peregrinorum (1561–1695). Początki polskich badań nad tymi wykazami sięgają drugiej połowy XIX wieku. Spisy sporządzali polscy franciszkanie posługujący w Kustodii Ziemi Świętej oraz podróżnicy goszczący w Jerozolimie. Do czasu przeprowadzonej w roku 2019 kwerendy liczba Polaków odnotowanych w księdze wahała się od 29 do 65 nazwisk. Powody tej rozbieżności należy tłumaczyć tym, że pierwsi badacze księgi kierowali się rozmaitymi, nie zawsze precyzyjnymi kryteriami przy określaniu „polskości” pątnika, takimi jak: wyznanie, słowiańskie brzmienie nazwiska oraz towarzysząca temu adnotacja „Polacco/Polacca” w Navis peregrinorum. Dane pątników zostały zniekształcone również przez włoskich mnichów, którzy podczas dokonywania wpisu do księgi latynizowali je. Każdy z badaczy próbował zidentyfikować tożsamość pielgrzyma, stąd pojawiło się wiele różnych wersji nazwisk peregrynantów. Do tej pory udało się ustalić personalia tylko niektórych z nich.

Historia tureckojęzycznej literatury na Cyprze i jej związki z literaturą turecką

Grażyna Zając — 2024-09-29

Celem artykułu jest zwięzłe przedstawienie historii rozwoju literatury Turków cypryjskich od momentu pojawienia się Osmanów na wyspie pod koniec XVI wieku po czasy najnowsze. Osmańscy zdobywcy przywieźli na Cypr swoją tradycję, kulturę i literaturę, ale rozwój piśmiennictwa na wyspie odbywał się w innym tempie i w zależności od sytuacji politycznej podlegał różnym wpływom, nie tylko anatolijskim. Także wielokulturowość miała duży wpływ na charakter rozwoju tureckojęzycznej literatury w ciągu całej 450-letniej obecności Turków na wyspie. W artykule przedstawiono pokrótce najważniejsze wydarzenia polityczne, które miały wpływ na rozwój i kondycję literatury tureckiej na Cyprze. Następnie omówiony został problem periodyzacji literatury Turków cypryjskich na tle okresów rozwoju literatury w Turcji. Z epokami literackimi zazwyczaj można łączyć konkretne gatunki, które w danym okresie pojawiają się, przeżywają największy rozkwit lub zanikają. Historia rozwoju gatunków takich jak nowela, powieść, sztuka sceniczna wskazuje na pewne różnice między literaturą Turcji osmańskiej i republikańskiej a literaturą Turków cypryjskich. Kolejny ważny element, który może służyć jako narzędzie porównania to tematyka utworów – najbardziej naturalne zwierciadło wydarzeń historycznych i problemów przeżywanych przez naród. Zestawienie cech charakterystycznych literatury tureckocypryjskiej i tureckiej na przestrzeni wieków pokazuje, że poza okresem po 1974 roku literatura Turków cypryjskich rozwijała się wolniej, a nowe trendy pojawiały się z opóźnieniem. Jako główne przyczyny takiego stanu rzeczy wskazać można uwarunkowania polityczne i ekonomiczne.

„Cypr jest jednym ze sławnych naszego globu zakątków”

Magdalena Sadlik — 2024-09-29

Artykuł został poświęcony dziewiętnastowiecznym opisom z podróży przedstawiającym Cypr. Dotyczy przede wszystkim polskich autorów, choć we wstępnej części uwzględniono również teksty Alphonse’a de Lamartine’a, François-Renégo de Chateaubrianda Géramba, które zaistniały na rodzimym gruncie w tłumaczeniu, inspirując również polskich podróżników. W wieku pary i elektryczności, podobnie jak i we wcześniejszym stuleciu, Cypr rzadko kiedy był głównym celem wyprawy, odgrywając najczęściej rolę przystanku na długiej trasie pielgrzymkowej do Ziemi Świętej. Z tego też względu znajomość wyspy ograniczała się jedynie do Larnaki. Wśród polskich pielgrzymów XIX wieku, których statek przybijał do cypryjskiego wybrzeża, a swój pobyt na wyspie uwzględnili w swych relacjach, wspomnieniach z podróży do Ziemi Świętej, znaleźli się: ks. Ignacy Hołowiński (1839), Stanisław Tarnowski (1857–1858), ks. Feliks Gondek (1859), ks. Marcin Tyburcy (ok. 1860), Ignacy Żagiell (1863–1868), ks. Józef Pelczar wraz z ks. Kazimierzem Dorszewskim (1872), ks. Tadeusz Kegel (1872), Adam Sierakowski (1883). Ich opisy i wrażenia zostały podane analizie w niniejszym artykule.

Ochrona materialnego dziedzictwa kulturowego w Nikozji – dwugminne działania po 1974 roku

Kinga Białek — 2024-09-29

Cypr zachował swoje bogate dziedzictwo kulturowe, a układ urbanistyczny i architektura w Nikozji są odzwierciedleniem zróżnicowanej historii stolicy. Nierozwiązany konflikt prowadzi do rywalizacji wokół kwestii kulturowych. To właśnie między innymi materialne dziedzictwo stało się „ofiarą” sytuacji politycznej i może być użyte do podsycania sporów i wzbogacania etnocentrycznych narracji. W takim przypadku jego ochrona może stać się selektywna. A z drugiej strony istnieje możliwość, że renowacje miejsc wspólnych lub istotnych dla innej grupy etnicznej staną się symbolem wysiłków na rzecz pojednania. Celem artykułu jest przedstawienie, jak Cypryjczycy chronią osmańskie i brytyjskie dziedzictwo kulturowe w Nikozji. W artykule omówione zostały dwa projekty dwugminne: Nicosia Master Plan oraz Komitet Techniczny ds. Dziedzictwa Kulturowego.

Polemika profesorów Fryderyka Skarbka i Feliksa Bentkowskiego dotycząca „dążności ludzi do bogactw i polepszenia bytu” na łamach „Pamiętnika Warszawskiego Umiejętności Czystych i Stosowanych” (1829)

Monika Stankiewicz-Kopeć — 2024-09-29

Celem artykułu jest zrekonstruowanie oraz zaprezentowanie w szerszym kontekście kulturowym bardzo mało znanej w literaturze przedmiotu polemiki rozgorzałej w roku 1829 na łamach „Pamiętnika Warszawskiego Umiejętności Czystych i Stosowanych” (t. 1) między dwoma profesorami Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Autorem pierwszego z polemicznych artykułów pt. Prośba o rozwiązanie wątpliwości był Feliks Bentkowski. Kolejny tekst, zatytułowany Odpowiedź na prośbę o rozwiązanie wątpliwości umieszczoną w zeszycie Pamiętnika Warszawskiego, wyszedł spod pióra hr. Fryderyka Skarbka. Impulsem do podjęcia polemiki stał się dokonany przez Skarbka przekład pracy Charles’a Ganilha pt. Dykcjonarz ekonomii politycznej własnymi uwagami znacznie pomnożony.

Pomimo iż samo dzieło Ganilha przełożone przez Skarbka odnosiło się do zagadnień ściśle związanych z ekonomią polityczną, to jednak wspomniana polemika pośrednio wiązała się także z ważnymi zjawiskami dotyczącymi ówczesnej kultury polskiej, takimi jak m.in. upowszechnianie się nowych (obcych) wartości, postaw, obyczajów, a także nowych wzorów kulturowych. W niniejszym artykule spojrzano na polemiczne wystąpienia Bentkowskiego i Skarbka w szerokim kontekście kulturowym, dostrzegając w nich echa ówczesnych dyskusji i sporów społeczno-kulturowo-cywilizacyjnych, a także odbicie obaw i niepokojów charakterystycznych dla pewnej części przedpowstaniowego społeczeństwa polskiego. Ponadto wspomniana polemika (pośrednio) może być także interesująca w perspektywie recepcji idei Franklinowskich na ziemiach polskich w pierwszych dekadach XIX wieku. Materiał źródłowy stanowią przede wszystkim dwie polemiczne publikacje z roku 1829. Jednak ze względu na to, że owa polemika została tutaj osadzona w szerszym kontekście kulturowym, sięgnięto także do innych tekstów kultury z czasów Królestwa Polskiego, w tym do dzieł stricte literackich.

Królestwo Chosŏn i jego mieszkańcy na trasie podróży fregaty „Pallada” (1852–1854) w relacji Iwana Gonczarowa w świetle wczesnych kontaktów rosyjsko-koreańskich

Andrzej Wadas — 2024-09-29

W 1854 roku rosyjska załoga fregaty „Pallada” wielokrotnie zetknęła się z mieszkańcami Królestwa Chosŏn na wyspie Kŏmundo oraz w kilku miejscach podczas rejsu wzdłuż całego wschodniego wybrzeża kraju. Było to pierwsze i zarazem najważniejsze rosyjsko-koreańskie spotkanie na trasie rejsów morskich, jako że wcześniejsze kontakty między przedstawicielami obydwu cywilizacji miały miejsce na trasach lądowych, podczas walk o Albazin oraz w trakcie misji prawosławnej w Pekinie. Celem artykułu jest przeanalizowanie tych spotkań opisanych w relacji Iwana Gonczarowa, zawartej w dziele Fregata Pallada w szerszym kontekście politycznym i kulturowym, uwzględniającym zarówno lądową historię kontaktów rosyjsko-koreańskich w XVII i XVIII wieku, jak również morską rywalizację mocarstw zachodnich w Azji Północno-Wschodniej w dobie wojen opiumowych, powstania tajpingów oraz wojny krymskiej. O znaczeniu tej wymiany świadczy również fakt, że wzmianki o niej zostały uwiecznione w źródłach koreańskich, w szczególności w „Dziennikach Sekretariatu Królewskiego” (Sŭngjŏngwŏn ilgi) oraz „Rocznikach Dynastii Chosŏn” (Chosŏn wangjo sillok).

„Takie będą Kitaje, jakie mandarynów chowanie…”

Bogdan Zemanek — 2024-09-29

Opisy Chin w powieści Danusia i Chińczycy (1932) są wybiórczo egzotyczne (do granic szokowania czytelnika odmiennością), ale także ahistoryczne: odpowiadają realiom nie międzywojnia, a końca XIX w. Analiza tekstu Lewickiej wykazała, że wykorzystała ona swoje publikacje z 1894, które z kolei skompilowała z ówczesnych dzieł francuskich i amerykańskich, przeznaczonych dla czytelników dużo lepiej znających realia Dalekiego Wschodu, niż czytelnicy polscy. Lewicka zmodyfikowała tekst tak, by uczynić go mniej „obcym” i łatwiejszym dla przyswojenia, ale równocześnie bardziej

„egzotycznym” i interesującym. Mimo że była doświadczoną redaktorką pism dla młodzieży i popularyzatorką wiedzy, opisując w późniejszych publikacjach Republikę Chińską lat 30. XX w., przedstawiła świat Chin cesarskich sprzed pół wieku. Uwspółcześnienie części faktografii wskazuje, że te błędy ahistorycyzmu nie były wynikiem niedbalstwa, lecz raczej bezwiednego ulegnięcia mitowi „niezmiennych, wiecznych Chin”.

Niemcy wobec Europy Środkowej na przestrzeni XVIII-XX wieku

Grzegorz Kucharczyk — 2024-09-29

Artykuł przedstawia zarys historii stosunku Niemiec do Europy Środkowej od osiemnastego wieku po koniec wieku dwudziestego. Należy podkreślić, że od samego początku (tj. od epoki oświecenia) na relację tą wpływały dwa najważniejsze czynniki: prymat Realpolitik ukształtowany przez egoistyczną politykę Prus, a od 1871 roku Rzeszy Niemieckiej wobec Europy Środkowej oraz przez niemiecką (pruską) kulturę polityczną akcentującą

„kulturową misję” Niemiec w tej części Starego Kontynentu. Jak podkreśla się w artykule, to ostatnie stanowisko jest charakterystyczne dla niemieckich elit politycznych i intelektualnych aż do końca dwudziestego wieku. Zadaniem badawczym jest zweryfikowanie do jakiego stopnia te dwa czynniki wpływają również obecnie na politykę Niemiec wobec Europy Środkowej.

Polityka odrodzonej Polski w Europie Międzymorza

Marek Kornat — 2024-09-29

Artykuł traktuje o polskich koncepcjach polityki regionalnej w międzywojennej Europie miedzy Niemcami a bolszewicką Rosją/ZSRR. Zakładały one zbudowanie systemu sojuszów regionalnych. Najpierw rolę tę odgrywać miały wyzwolone państwa Ukraina, Litwa i Białoruś (1919—1921), następnie dyplomacja polska osiągnęła sojusz z Rumunii, ale studiowała też możliwość porozumienia z Węgrami i starała się o stworzenie tzw. Bloku Bałtyckiego (z Łotwą, Estonią i Finlandią). W końcu powstał projekt „Międzymorza”. Wszystkie trzy koncepcje zawiodły.

Władze państw komunistycznych wobec papieża Jana Pawła II (1978–1981)

Mirosław Szumiło — 2024-09-29

Tematem artykułu jest stanowisko władz państw komunistycznych w Europie wobec wyboru Karola Wojtyły na papieża w 1978 r. oraz pierwszych lat jego działalności w Watykanie. Tekst stanowi zarys problemu oparty przede wszystkim na literaturze przedmiotu i wydawnictwach źródłowych. Uwaga autora koncentruje się na Polsce, a także na innych państwach posiadających w swych granicach znaczącą liczbę katolików: Czechosłowacji, Węgrzech i Związku Sowieckim. W szczególności omówiono reakcje władz na wizytę Jana Pawła w Polsce oraz działania podejmowane w kierunku zwalczania wpływów Watykanu w państwach bloku sowieckiego. Cezurę końcową stanowi zamach na papieża 13 maja 1981 r.

Turyści halal w Zakopanem w opinii pracowników HoReCa

Katarzyna Ceklarz — 2024-09-29

W sezonie wakacyjnym 2023 roku Zakopane odnotowało znaczący wzrost udziału turystów z krajów arabskich w sektorze HoReCa. Wzmożony ruch turystyczny halal wywołał konsternację branży turystycznej, zmuszając do refleksji nad kierunkiem dalszego rozwoju tego sektora. Artykuł ma na celu ukazanie, w jaki sposób pracownicy HoReCa w centrum Zakopanego (na Krupówkach) postrzegają kontakty i współpracę z muzułmańskimi turystami. Celem jest także odpowiedź na pytania o zmiany, jakim pod wpływem turystyki halal podlega oferta turystyczna tego miasta. Tekst został oparty na materiale pozyskanym w wyniku badań terenowych przeprowadzonych w Zakopanem oraz analizie prasy. Sektor usługowy na Podhalu jest elastyczny i szybko reaguje na zmiany na rynku turystycznym, dostosowując ofertę do zaistniałych potrzeb. Mimo to zderzenie z odmienną kulturą skutkuje szeregiem nieporozumień i konfliktów, które w przyszłości można wyeliminować, prowadząc edukację w tym zakresie. Małopolska i Podhale stanowią aktualnie niewykorzystany potencjał w turystyce halal, który ma szansę na dynamiczny rozwój.

Debaty w amerykańskich kampaniach prezydenckich – przykład wyborów 2016 roku

Konrad Oświecimski — 2024-09-29

Celem artykułu jest przeanalizowanie, na przykładzie wyborów 2016 roku, roli, jaką w kampaniach prezydenckich w USA mogą odgrywać debaty. Debaty prezydenckie od czasu, gdy w 1960 roku zorganizowano pierwszą z nich, stały się spektaklami przyciągającymi przed telewizory dziesiątki milionów widzów. Występy kandydatów komentowane są w mediach na całym świecie, a komentatorzy prześcigają się w analizowaniu, kto wygrał debatę. Wydawałoby się więc, że biorąc pod uwagę całą tę otoczkę, znaczenie debat jest bardzo duże. Przykład z 2024 roku, kiedy po słabym występie w debacie Joe Biden wycofał się z wyścigu, może tę konstatację potwierdzać. Jednak gdy analizuje się kampanię 2016 roku, można z kolei dostrzec, że debaty nie przełożyły się na zmianę poparcia. Celem niniejszego artykułu jest odpowiedź na pytanie, co sprawiło, że realne znaczenie debat w 2016 roku było niewielkie, pomimo że cieszyły się one ogromnym zainteresowaniem. W artykule autor rozważa, jak fenomen debat wpasowywał się w przeszłości w kampanie wyborcze, wpływając na sondaże i wynik wyborczy, a następnie przechodzi do analizy kampanii z 2016 roku, opisując jej kontekst, przebieg debat oraz ich odbiór społeczny. Następnie, opierając się na porównaniu realiów kampanii 2016 z kampaniami wcześniejszymi, wyciąga wnioski dotyczące tego, dlaczego w przypadku kampanii 2016 roku znaczenie debat było nieduże. Autor identyfikuje dwie grupy czynników, które mogły mieć na to wpływ – czynniki strukturalne związane z ewolucją amerykańskiego systemu politycznego oraz czynniki specyficzne dla kampanii 2016 roku, czyli głównie aspekty związane z samą osobą Donalda Trumpa oraz kontekstem kampanii. Wywód prowadzony w artykule oparty jest na analizie materiałów źródłowych, w tym głównie transkryptów z debat, analizie danych statystycznych dotyczących poparcia dla kandydatów oraz literaturze przedmiotu dotyczącej komunikacji politycznej, debat i amerykańskiego systemu wyborczego.

Ideologia i symbolika socjalistyczna w architekturze turystycznej Czarnogóry

Gordana Rovčanin-Premović — 2024-09-29

Artykuł ten skupia się na analizie symboliki socjalizmu w architekturze turystycznej Czarnogóry w drugiej połowie XX wieku. Badanie obejmuje wielowarstwową analizę powstawania i rozwoju architektury turystycznej na obszarze czarnogórskiego wybrzeża w specyficznym kontekście społeczno-politycznym byłej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii. Okres, do którego odnosi się badanie, to czas o szczególnym ideologicznym przekazie socjalizmu, nie tylko jako unikalnego systemu politycznego, ale także jako sposobu życia z dominującą ideą społecznej równości wszystkich obywateli; to również okres pojawienia się turystyki masowej i turystyki socjalnej. Opisywane zjawisko społeczne doprowadziło do budowy obiektów turystycznych przeznaczonych na wypoczynek i rekreację pracowników, młodzieży oraz dzieci. Studium prezentuje, jak w niezagospodarowanej przestrzeni powstały całe kompleksy budynków turystycznych oraz liczne osiedla turystyczne, zmieniające naturalny krajobraz i obraz czarnogórskiego oraz jugosłowiańskiego wybrzeża Adriatyku. Badanie to pokazuje, jak symboliki socjalizmu był wdrażany w architektoniczne i urbanistyczne koncepcje architektury turystycznej poprzez różnorodne relacje przestrzenne i funkcjonalne, które propagowały ideę tego okresu i kształtowały tożsamość badanego obszaru.

Transparentność i przenikanie w modularnych kompozycjach architektonicznych

Hanna Michalak — 2024-09-29

Budynki o czytelnej strukturze modularnej (w aspekcie kompozycji i konstrukcji) powinny charakteryzować się także klarownością układu funkcjonalnego, co wydaje się szczególnie istotne dla budynków użyteczności publicznej. Rola światła w prawidłowym czytaniu funkcji takich obiektów (także poprzez zastosowane archetypy – symbole w sekwencjach przestrzeni wewnętrznych) przez użytkownika, w połączeniu z oddziaływaniem mniej lub bardziej pożądanych efektów akustycznych, w budowlach zabytkowych i współczesnych realizacjach z wykorzystaniem klasycznych i nowych środków wyrazu to zasadniczy temat niniejszego artykułu rozeznany i opisany na podstawie autopsji oraz dostępnej literatury.

Kultura bezpieczeństwa w środowiskach firmowych w świetle nowoczesnych metod edukacji pracowniczej

Tomasz Śmigla — 2024-09-29

Nowoczesne przedsiębiorstwa są bytami w szczególny sposób narażonymi na cyberzagrożenia powiązane z metodami inżynierii społecznej, szeroko wykorzystywanymi przez cyberkryminalistów. Dziś środowiska firmowe muszą niemalże na co dzień mierzyć się z próbami kradzieży danych opartymi na wielu pochodnych współczesnych odmian phishingu, a jednym z głównych sposobów walki z tego rodzaju zagrożeniami pozostaje w dalszym ciągu edukacja pracownicza, która przyjmować może różne formy. Człowiek z reguły określany jest jako najsłabszy element „łańcucha bezpieczeństwa” danego poprawnie skonfigurowanego systemu informatycznego. Ten stan rzeczy biorą pod uwagę zarówno spółki samodzielnie przygotowujące programy edukacyjne i szkolenia dla swoich pracowników, jak i te, które przeprowadzanie tego rodzaju działań zlecają firmom zewnętrznym. Skuteczne kreowanie tzw. kultury bezpieczeństwa danej korporacji jest zadaniem niezwykle odpowiedzialnym, a przy tym wysoce nietrywialnym, a temat ten stosunkowo rzadko poruszany jest w literaturze przedmiotu. Ciągła rewizja środków i metod prowadzenia programowych szkoleń i symulacji oraz zarządzanie działaniami przyczyniającymi się do współtworzenia zdrowego środowiska firmowego w zadowalającym stopniu odpornego na zagrożenia zewnętrzne powinny zatem stanowić jeden z głównych priorytetów jednostek administrujących lokalnymi instrumentami prewencji incydentów, które mają miejsce w danej spółce.

Polityka historyczna, red. Joanna Lubecka, Maciej Zakrzewski, seria Słowniki Społeczne, red. Wit Pasierbek i Bogdan Szlachta, t. XII (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie, 2023), ss. 392 (rec.).

Grzegorz Nieć — 2024-09-29

Słowniki Społeczne, wydawane od 2019 roku pod redakcją Wita Pasierbka i Bogdana Szlachty, nawiązują do znanego i dobrze przyjętego Słownika społecznego z 2004 roku (red. B. Szlachta). O ile jednak tamten Słownik sprzed lat dwudziestu był jednym, choć liczącym 1714 stron, tomem, zawierającym „blisko sto trzydzieści haseł poświęconych głównym zagadnieniom najważniejszych dziedzin szeroko rozumianych nauk społecznych: filozofii politycznej, socjologii, prawa, ekonomii etyki społecznej i katolickiej nauki społecznej, a także metodologii nauk społecznych, zarządzania, psychologii społecznej i pedagogiki”, o tyle w nowej formule są to już tomy tematyczne, poświęcone konkretnym zagadnieniom, ujmowanym w szerokim kontekście interdyscyplinarnym, co zresztą wydaje się w przypadku nauk społecznych nieuniknione, w zasadzie – przyrodzone. Rzecz jasna, od 2004 roku minęło już sporo czasu, wiele się zmieniło, przez cały czas prowadzono badania, pojawili się nowi badacze, nowe koncepcje, zarysowały się nowe linie podziałów. Przyjęta już wtenczas formuła haseł-esejów, a w zasadzie rozpraw została utrzymana, a nawet rozbudowana w nowych Słownikach i ujednolicona pod względem struktury. Co ważne, publikacja ma wersję polską oraz angielską i jest dostępna w wersji tradycyjnej (drukowanej) i elektronicznej.