Psicomachia nei drammi gesuitici in polonia (al XVIII secolo) sulla scena del teatro di scuola
Abstract
Miejscem skutecznego kształtowania religijno-moralnej postawy u widza
i zarazem u aktora był w jezuickich kolegiach teatr szkolny. Stanowił on
zresztą istotną część programu nauczania retoryki. Prezentowane na jezuickiej scenie szkolnej – czy to w sali teatralnej, czy w plenerze – dramaty przyczyniały się przez stulecia do odnowy duchowej i moralnej. Jednym z ważnych motywów, które w nich się pojawiały, była psychomachia, rozumiana jako walka dobra ze złem, czyli wyrażająca się chociażby w zmaganiu się świętego (cnót) z pokusami, czy też aniołów z diabłami, przy czym to moce anielskie odnosiły zwycięstwo. Zło zawsze było potępiane, pokonywane, zohydzane, i tylko pod tym warunkiem widniało na scenie. Widz, ale również młodociany aktor, miał zawsze dążyć do chrześcijańskiej doskonałości, tocząc przez całe swe życie duchową walkę z własnymi słabościami.
References
Antitemiusz. [Jezuicki dramat szkolny], trad. L. Joachimowicz, PIW, Warszawa 1957 (Antitemio. [Dramma scolastico gesuitico]).
Boras Z., Le théâtre de jésuites comme arme contre le luthéranisme, in: Théâtre et société de la renaissance à nos jours, red. M. Serwański, Poznań 1992 (Boras Z., Teatro dei Gesuiti come l’arma contro il luteranesimo, in: Teatro e società del Rinascimento ai nostri giorni).
Brückner A., Encyklopedia staropolska, vol. 2, PWN, Warszawa 1990 (Brückner A., Enciclopedia dell’antica Polonia).
Dąbrówka A., Czas, który widać na scenie, in: Retoryka Towarzystwa Jezusowego i jej konteksty, red. Ł. Cybulski, K. Koehler, Warszawa 2014 (Dąbrówka A., Tempo che si può vedere sulla scena, in: Retorica della Compagnia di Gesù ed i suoi contesti).
Dialog o Drzewie Życia (Dialogus de Ligno Vitae) (1609), in: Dramaty staropolskie. [Antologia], vol. 4, red. J. Lewański, PIW, Warszawa 1961 (Dialogo sull’Albero della Vita (1609), in: Vecchi drammi polacchi. [Antologia]).
Dybowska E., Wychowawca w pedagogice ignacjańskiej, WAM, Kraków 2013 (Dybowska E., Educatore nella pedagogia ignaziana).
Hernas Cz., Barok, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006 (Hernas Cz., Barocco).
Kadulska I., Ks. Stanisław Jaworski – kaliski reformator teatru jezuickiego, in: Jezuici w przedrozbiorowym Kaliszu, red. M. Bigiel, Kalisz 1996 (Don Stanislao Jaworski – riformatore del teatro gesuitico a Kalisz, in: Gesuiti a Kalisz anteriore alla spartizione della Polonia).
Kadulska I., Ze studiów nad dramatem jezuickim wczesnego Oświecenia (1746–1765), Ossolineum – PAN, Wrocław 1974 (Kadulska I., Dagli studi sul dramma gesuitico del primo Illuminismo (1746-1765)).
Komorowski J., Na większą chwałę Rzeczypospolitej. [Inscenizacja i idea w teatrze jezuickim Wielkiego Księstwa Litewskiego], in: Litwa i Polska. [Dziedzictwo sztuki sakralnej], red. W. Boberski, M. Omilanowska, Warszawa 2004 (Komorowski J., Per la maggior
gloria di Polonia. [Messa in scena e idea nel teatro gesuitico del Granducato di Lituania], in: Lituania e Polonia. [Patrimonio dell’arte sacra]).
Kucz A., Rola teatru szkolnego na Śląsku w okresie poreformacyjnym, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2004, n. 2 (Kucz A., Il ruolo del teatro scolastico nel periodo
post-riforma in Slesia).
Kurek K., Wydra W., Taniec śmierci na scenie kolegium jezuickiego w Kaliszu?, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 2013, n. 22 (Kurek K., Wydra T., Danza della morte sulla scena nel collegio dei Gesuiti a Kalisz?).
Kurek K., Wydra W., Teatr społeczny« poznańskich jezuitów. Kilka uwag na marginesie edycji streszczenia scenariusza widowiska mięsopustnego z 1680 roku, „Kronika Miasta Poznania”, vol. 4, Poznań 2006 (Kurek K., Wydra W., „Teatro sociale” dei Gesuiti
a Poznan. Alcuni commenti sul margine dell’edizione del sommario dello scenario deglo spettacolo carnevalo nel 1680).
Lewański J., Dramat i teatr średniowiecza i renesansu w Polsce, PWN, Warszawa 1981 (Lewański J., Il dramma e teatro del Medioevo e del Rinascimento in Polonia).
Łukaszewska-Haberkowa J., Wpływ pierwszego pokolenia polskich jezuitów na życie kulturalne i religijne Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1564–1608, WAM, Kraków 2014 (Łukaszewska-Haberkowa J., L’influenza della prima generazione dei Gesuiti
polacchi sulla vita culturale e religiosa di Polonia nei 1564-1608).
Miszalska J., Gawłowska-Surma M., Historia teatru i dramatu włoskiego. Od XIII do XVIII wieku, vol. 1, Universitas, Kraków 2008 (Miszalska J., Gawłowska-Surma M., La storia del dramma e del teatro italiano. Dal XII al XVIII secolo).
Okoń J., Jezuicka scena religijna w Polsce w XVII w., in: Dramat i teatr religijny w Polsce, red. I. Sławińska, W. Kaczmarek, TN KUL, Lublin 1991 (Okoń J., La scena religiosa gesuitica in Polonia nel XVII secolo, in: Dramma ed il teatro religioso in Polonia).
Okoń J., Na scenach jezuickich w dawnej Polsce. [Rodzimość i europejskość], DiG, Warszawa 2006 (Okoń J., Sulle scene gesuitici nella vecchia Polonia. [Familiarità ed europeità]).
Poplatek J., Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Ossolineum, Wrocław 1957 (Poplatek J., Studi sulla storia del teatro scolastico gesuitico in Polonia).
Raszewski Z., Krótka historia teatru polskiego, PIW, Warszawa 1978 (Raszewski Z., La breve storia del teatro polacco).
Ziomek J., Literatura Odrodzenia, PWN, Warszawa 1989 (Ziomek J., Letteratura del Rinascimento).
