Nagroda czy kara?

Nowe godności i funkcje w karierze Stanisława Reszki (1544–1600)

Abstrakt

Artykuł analizuje sposób, w jaki Stanisław Reszka (1544–1600), katolicki duchowny, polski dyplomata i pisarz religijny, postrzegał nadawane mu urzędy i godności. Szczególną uwagę poświęcono jego narracji dotyczącej awansów – czy traktował je jako wyróżnienie, czy raczej jako obciążenie. Badanie osadzono w kontekście społeczno-historycznym, uwzględniając osobiste refleksje Reszki na temat rozwoju jego kariery. Działalność Reszki była już przedmiotem badań, prowadzonych m.in. przez Franza Hiplera i Jana Czubka, a współcześnie przez Jadwigę Ambrozję Kalinowską oraz Annę Marię Lepacką. Możliwość szczegółowej rekonstrukcji jego biografii wynika z bogatego zasobu źródłowego, obejmującego listy i diariusz, które – jako częściowo egodokumenty – dostarczają nie tylko informacji faktograficznych, lecz także wglądu w emocje i osobiste doświadczenia Reszki. Choć odniósł on sukces zawodowy i wielokrotnie otrzymywał nowe urzędy, jego droga do najwyższych stanowisk, zwłaszcza biskupstwa, pozostawała zamknięta z powodu nieszlacheckiego pochodzenia. W jego korespondencji znajdują się liczne odniesienia do wewnętrznych dylematów związanych z obejmowaniem kolejnych godności, zwłaszcza tych budzących kontrowersje. W swoich notatkach często wyrażał brak entuzjazmu wobec niektórych nominacji, podkreślając związane z nimi trudności i wyzwania. Przykładem może być dziekania warszawska, której wymóg rezydencji kolidował z jego obowiązkami dyplomatycznymi, co ostatecznie skłoniło go do rezygnacji z tego urzędu. Reszka dwukrotnie odrzucił propozycję objęcia funkcji posła obediencyjnego do papieża – zaszczytnego stanowiska, lecz wymagającego znacznych nakładów finansowych i wzbudzającego w nim duży niepokój. Największe przywiązanie wykazywał do stanowisk nadanych mu przez Stanisława Hozjusza – kanonii warmińskiej oraz sygillatorii w Penitencjarii Apostolskiej. Oprócz ich wymiernych korzyści finansowych istotną rolę mógł odgrywać także czynnik psychologiczny, w tym lojalność wobec Hozjusza i poczucie osobistego związku z jego patronatem.