Wymiar sprawiedliwości w świetle Księgi złoczyńców żywieckich

Abstrakt

Niniejszy artykuł poświęcony jest Księdze złoczyńców żywieckich (The Żywiec Book of Malefactors), prowadzonej od 1589 r. jako część ksiąg radzieckich na ziemiach polskich. Dokumentowała ona wyroki w sprawach najcięższych przestępstw, takich jak morderstwa, rozboje i podpalenia. Zawierała również testamenty skazańców, dostarczające cennych informacji o ich zbrodniach i majątku. Do 1672 r. wpisy były szczegółowe, lecz później ograniczały się do imienia skazańca i sposobu wykonania wyroku. Od 1754 r. zapisy stały się ponownie bardziej rozbudowane. Wszystkie procesy sądowe w Żywcu kończyły się wyrokami śmierci, a do uzyskania zeznań stosowano tortury. Skazańcy pochodzili głównie z niższych warstw społecznych – chłopów, komorników i pasterzy – często działających w grupach rabunkowych. Napaści obejmowały grabieże domów bogatych chłopów, młynarzy, gospodarstw oraz podróżnych. Księga rejestrowała także inne przestępstwa, takie jak dzieciobójstwo, morderstwa małżonków oraz jeden przypadek czarów. Po raz pierwszy wydano ją drukiem w 1952 r. dzięki Stanisławowi Szczotce, lecz pełne znaczenie historyczne zyskała dopiero w nowym opracowaniu Rafała Kosińskiego, opartym na rękopisie z Biblioteki Jagiellońskiej. Księga złoczyńców żywieckich stanowi cenne źródło do badań nad przestępczością i wymiarem sprawiedliwości w Żywcu od XVI do XVIII w.