Nulla poena sine lege
Uwagi o humanitarnym karaniu w dawnej Polsce
Abstrakt
Celem niniejszego opracowania jest charakterystyka i analiza gwarancji procesowych, wyrażonych w ustawie uchwalonej 17 maja 1791 r. – Sądy sejmowe. Akt ten jest tak zwaną ustawą okołokonstytucyjną, dopełniającą dorobek Sejmu Czteroletniego, zwanego również Wielkim, obradującego w latach 1788–1792. Problem praw podmiotowych ukazano na tle współczesnych instytucji procesowych, pokazując ciągłość prawa jako zjawiska historycznego. Ustawa Sądy sejmowe została uchwalona tuż po ogłoszeniu – 17 maja 1791 r. – i odzwierciedla ona postulaty szkoły humanitarnej, tworząc niemalże pełen katalog praw podmiotowych. Tenże akt prawny stanowi jednak swoisty wyjątek na gruncie XVIII-wiecznego ustawodawstwa polskiego. Reforma procesu karnego, ukierunkowana na procesową ochronę oskarżonego, nie znalazła odzwierciedlenia w funkcjonowaniu innych sądów ówczesnej Rzeczpospolitej. Wyrażony w ustawie katalog reguł służących ochronie procesowej podsądnego to: nemo iudex in causa sua; gwarancja właściwego doręczenia pozwu; rozszerzenie zakresu podmiotowego zasady gwarancji nietykalności osobistej (neminem captivabimus nisi iure victum); ograniczenie tymczasowego aresztowania wraz z określeniem, w jaki sposób pozbawienie wolności środek ten powinien być realizowany; prawo do obrony (w tym z urzędu); możliwość usprawiedliwienia uzasadnionej nieobecności; jawność rozprawy; swobodna ocena dowodów; realizacja gwarancyjnej funkcji prawa karnego, poprzez wprowadzenie zasady nullum crimen sine lege; rozstrzyganie wątpliwości na korzyść oskarżonego (in dubio pro reo) oraz określenie terminu i formy ogłoszenia wyroku, co spajało się z prawem obwinionego do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie.
Copyright (c) 2025 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
