Od Grobu Pańskiego po groby Gułagu

Michał Jankowski i jego potomkowie na Syberii, w Kraju Przymorskim i Korei w latach 1864–1945

Abstrakt

Celem artykułu jest próba całościowego ujęcia trajektorii losu trzech pokoleń rodziny Jankowskich na Syberii, w Kraju Przymorskim oraz w Korei w latach 1864–1945 poprzez pryzmat osiągnięć gospodarczych, kulturowych i naukowych. Założycielem dalekowschodniej gałęzi rodu był Michał Jankowski (1842–1912) zesłany na Syberię za udział w powstaniu styczniowym. Współpracownik Benedykta Dybowskiego, człowiek o niespożytej energii, podejmował wielorakie inicjatywy, wśród których było myślistwo, zbieranie dzikiego żeń-szenia, administrowanie kopalnią złota. W 1880 r. osiadł na Półwyspie Sidiemi, w pobliżu Władywostoku, gdzie założył gospodarstwo rolne specjalizujące się m.in. w hodowli koni rasowych oraz uprawie ogrodniczej żeń-szenia. Oprócz działalności agronomicznej prowadził badania przyrodnicze i archeologiczne, a pozyskane okazy i artefakty wysyłał do muzeów rosyjskich oraz europejskich. Tradycję ojca w drugim pokoleniu kontynuował Jerzy (Jurij) Michajłowicz Jankowski (1879–1956). Obdarzony podobnym charakterem i talentem, praktyki rolniczej uczył się w Teksasie i na wydziale rolnym uniwersytetu w St. Louis (Missouri). Rozszerzył on gospodarstwo o rybołówstwo przemysłowe oraz uprawę ryżu. Zajęcie Dalekiego Wschodu przez wojska bolszewickie w 1922 r. zmusiło rodzinę do emigracji do Korei oraz Mandżurii. Nowa siedzibę rodową nazwano Nowiną. Została zbudowana nad rzeką Ompo, w pobliżu miasta Ch’ŏngjin, około 200 km na południe wzdłuż linii brzegowej Korei od ujścia rzeki Tumen. Nowina była nie tylko nowoczesnym gospodarstwem rolnym prowadzącym wyspecjalizowaną hodowlę zwierząt oraz sadownictwo, ale stanowiła również enklawę rekreacyjną, kulturową i duchową, ze szkołą dla dzieci, teatrem letnim, cerkwią prawosławną oraz kurortem wypoczynkowym dla wczasowiczów. Trzecim, najbardziej znanym przedstawicielem rodu był Walery Jurewicz Jankowski (1911–2010). W 1945 r. wstąpił on wraz z bratem Jerzym do Armii Czerwonej, gdzie ze względu na znajomość języka koreańskiego i japońskiego pełnił funkcję tłumacza wywiadu wojskowego przy sztabie 25 Armii. Obydwaj bracia przebywali w P’yŏngyang. Na początku 1946 r. zarówno ojciec Jerzy, jak i Walery zostali aresztowani i skazani na łagry. Rodzina uległa rozproszeniu po świecie: od Australii po Amerykę Północną i Południową. Gospodarstwo Jankowskich w Korei zostało znacjonalizowane. Jankowscy odnieśli spektakularny sukces w dalekowschodniej Rosji, ponieważ potrafili zastosować tradycyjny etos szlachecki opierający się na poszerzonej strukturze rodzinnej oraz czeladzi służebnej, co zdołali połączyć z rycerskim hartem ducha i otwartością na świat pogranicza zamieszkałego przez różne grupy etniczne.