Restrukturyzacja ekonomiczna a tradycyjny porządek symboliczny górnośląskiej rodziny robotniczej – zmiana modelu

  • Grzegorz Odoj Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt

Tradycyjny porządek symboliczny rodziny górnośląskiej, związany z koncepcją mężczyzny pracującego zawodowo i pełniącego rolę głowy rodziny oraz kobiety – gospodyni domowej, pełniącej jedynie rolę żony i matki, przekształca się dynamicznie w nowych warunkach społeczno-kulturowych spowodowanych restrukturyzacją ekonomiczną i związanym z nią procesem deindustrializacji. Uznawany u progu transformacji za preferowany model rodziny okazał się anachroniczny i dysfunkcjonalny, ustępując zmieniającym się aspiracjom kobiet oraz potrzebom i szansom generowanym na rynku pracy. Adaptacja do nowej rzeczywistości wymusiła daleko posuniętą modyfikację dotychczasowego wzoru życia rodzinnego, modelu wychowania i socjalizacji płciowej. Zasadniczo zmienił się stosunek do edukacji młodego pokolenia, co sprawiło, że stała się ona w śląskich rodzinach w pełni doceniana jako droga awansu społecznego i godnego życia. Wykształcenie to stosunkowo nowa wartość w systemie aksjologiczno-normatywnym śląskich środowisk robotniczych. Nabierając charakteru instrumentalnego, zaczęło być postrzegane jako ceniony na rynku pracy kapitał kulturowy i z tego względu uznano je za istotny cel rodziny.

Bibliografia

Adamski F., Hutnik i jego rodzina: badania nad środowiskiem zawodowym hutnika oraz składem i typem rodziny hutniczej, „Górnośląskie Studia Socjologiczne”, t. 3, red. P. Rybicki, Katowice 1966.

Budzyńska E., Struktura rodziny katowickiej, w: Rodzina wobec wartości. Socjologiczne studium rodzin wielkomiejskich na przykładzie Katowic, red. E. Budzyńska, J. Burzyński, A. Niesporek, W. Świątkiewicz, Societas Scientiis Favendis Silesiae Superioris – Instytut Górnośląski, Katowice 1999.

Bukowska-Floreńska I., Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1987.

Bukowska-Floreńska I., Adaptacja czy tworzenie ekosystemu kulturowego?, w: Problemy ekologii kulturowej i społecznej w przestrzeni miejskiej i podmiejskiej, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” t. 9, red. I. Bukowska-Floreńska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2006.

Bukowska-Floreńska I., Rodzina na Górnym Śląsku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2007.

Bukowska-Floreńska I., System wartości w rodzinach górnośląskich, w: Kultura – media – społeczeństwo. Księga jubileuszowa ku czci Ojca Profesora Leona Dyczewskiego OFMConv, red. D. Wadowski, Wydawnictwo KUL, Lublin 2007.

Bukowska-Floreńska I., Rola rodziny w społeczności, w: Ludowe tradycje. Dziedzictwo kulturowe ludności rodzimej w granicach województwa śląskiego, red. B. Bazielich, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Muzeum Śląskie w Katowicach, Wrocław–Katowice 2009.

Chałasiński J., Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej „Kopalnia” na Górnym Śląsku. Studium socjologiczne, Dom Książki Polskiej, Warszawa 1935.

Faliszek K., Łęcki K., Wódz K., Górnicy: zbiorowości górnicze u progu zmian, „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2001.

Filipczyk-Halladin B., Procesy demograficzne na Śląsku, „Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa” 2010, t. 1.

Gerlich M.G., Zawód górnika a tradycyjne wzory zachowań, w: Górniczy stan w wierzeniach, obrzędach, humorze i pieśniach, red. D. Simonides, Śląski Instytut Wydawniczy, Katowice 1988.

Gacek M., „Heimat” znaczy rodzinne gniazdo, „Śląsk. Miesięcznik Społeczno-Kulturalny” 2016, nr 1.

Gerlich M.G., Rytm i obyczaj: cztery szkice o tradycyjnej kulturze górniczej, Muzeum Miejskie w Zabrzu, Zabrze 2003.

Głuch-Juszkiewicz K., Śląsk się wyludnia, „Śląsk. Miesięcznik społeczno-kulturalny” 2008, nr 1.

Górnikowska-Zwolak E., Szkic do portretu Ślązaczki. Refleksja feministyczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004.

Kopernok J., Wychowanie na każdym kroku pachniało górnictwem, w: Pamiętniki górników, red. B. Gołębiowski, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1973.

Lipok-Bierwiaczonek M., Świat najbliższy. Szkice antropologiczne o Górnym Śląsku, tradycji i kulturze, Śląskie Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych im. ks. Emila Szramka, Tychy 2008.

Mrozek W., Tradycyjna rodzina górnicza – jej cechy społeczne i kierunki przeobrażeń, w: Górniczy stan w wierzeniach, obrzędach, humorze i pieśniach, red. D. Simonides, Śląski Instytut Wydawniczy, Katowice 1988.

Odoj G., Przejawy kultury czasu wolnego w codzienności śląskich rodzin robotniczych, w: Kultura dnia codziennego i świątecznego w rodzinie, red. L. Dyczewski OFMConv, D. Wadowski, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1988.

Odoj G., Społeczno-kulturowe konsekwencje restrukturyzacji przemysłu w miastach konurbacji górnośląskiej, w: Antropologiczne badania zmiany kulturowej. Społeczno-kulturowe aspekty transformacji systemowej w Polsce, red. K. Górny, M. Marczyk, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.

Odoj G., Cultural tradition of Upper Silesia in the process of transformations, w: Dilemmas of Old and Contemporary Culture in Ethnographical and Anthropological Discourse, red. H. Rusek, „Bibliotheca Ethnologiae Europae Centralis”, vol. 3, Offsetdruk i media, Cieszyn–Katowice 2011.

Palarski J., Problemy towarzyszące procesom restrukturyzacji górnictwa i likwidacji zakładów wydobywczych, „Wiadomości Górnicze” 2004, nr 1.

Piłat-Borcuch M., Rodzina górnicza w świetle przeobrażeń, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2013.

Rusek H., Przemysł i religia – wielokulturowe skutki związku. Przykład Zagłębia Dąbrowskiego, „Ethnologia Europae Centralis” 2015, nr 12.

Struktura szmaragdu. Z prof. Dorotą Simonides rozmawia Janusz Wójcik „Śląsk. Miesięcznik Społeczno-Kulturalny” 2011, nr 4.

Semik T., Kształcenie elit, „Silesia” 2008, nr 5.

Smolak A., Które śląskie miasta wyludniają się najszybciej? „Wiadomości Naszemiasto.pl” 2016, http://slaskie.naszemiasto.pl/artykul/ktore-slaskie-miasta-wyludniaja-sie-najszybciej-sprawdz,3615910,art,t,id,tm.html.

Swadźba U., Wykształcenie jako wartość. Ewolucja świadomości Ślązaków, w: Region w procesie przemian: aspekt socjologiczny i ekonomiczny, red. W. Jacher, A. Klasik, Wydawnictwo Gnome, Katowice 2005.

Swadźba U., Etos pracy na Górnym Śląsku. Tradycja, współczesne oblicze i zmiany, „Studia Socjologiczne” 2009, nr 4.

Swadźba U., Czy istnieje specyfika Śląska? (Na przykładzie województwa śląskiego), w: Deficyty badań śląsko znawczych, red. M.S. Szczepański, T. Nawrocki, A. Niesporek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010.

Szczepański M.S., Rodzina w procesie restrukturyzacji: instytucja zapoznana? Przypadek województwa śląskiego, w: Kobiety wobec przemian okresu transformacji, red. K. Faliszek, E. McLean Petras, K. Wódz, Śląsk, Katowice 1997.

Szczepański M.S., Opel z górniczym pióropuszem. Województwa katowickie i śląskie w procesie przemian, „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2002.

Turant W., Miasto z przypadku, Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski, Katowice 2016.

Wódz K., Klimczak-Ziółek J., Wyzwania restrukturyzacji – społeczne skutki transformacji regionu katowickiego po roku 1989, w: Zapomniane miejsca, zapomniani ludzie. Restrukturyzacja ekonomiczna a zmiana kulturowa, red. K. Wódz, „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2013.

Opublikowane
2019-01-16
Jak cytować
Odoj, G. (2019). Restrukturyzacja ekonomiczna a tradycyjny porządek symboliczny górnośląskiej rodziny robotniczej – zmiana modelu. Nauczyciel i Szkoła, 1(65). https://doi.org/10.14632/NiS.2018.65.29
Dział
ROZPRAWY I ARTYKUŁY NAUKOWE