„Mrówka z Wawelu” (1869-1870) ludowo-edukacyjny dwutygodnik Hipolita Witowskiego

  • Izabela Krasińska Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
  • Katarzyna Rogozińska Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Abstrakt

Pierwsze czasopisma adresowane do ludu powstały w latach 30. i 40. XIX wieku w zaborze pruskim. W zaborze austriackim pojawiły się dopiero w 1848 roku pod wpływem zniesionej cenzury prewencyjnej. Na łamach prasy adresowanej do chłopskiego odbiorcy drukowano najczęściej artykuły z zakresu uprawy roli, hodowli zwierząt, pszczelarstwa, ogrodnictwa, sadownictwa. Nie brakowało treści propagujących higienę, aktualnych informacji społeczno-politycznych, artykułów historycznych oraz beletrystyki. Jednym z periodyków ludowych była „Mrówka z Wawelu” ukazująca się w Krakowie w latach 1869-1870. W powstanie i rozwój tego dwutygodnika zaangażowany był Hipolit Witowski – popularyzator i znawca przyrody, autor podręczników do tego przedmiotu, nauczyciel, działacz społeczny i patriota. Założone i redagowane przez niego pisemko miało oświatowy charakter. Abonowali i czytali je zwłaszcza nauczyciele szkół ludowych, którzy zajęci licznymi pozaszkolnymi obowiązkami nie mieli czasu na dokształcanie się. Na łamach periodyku znaleźć mogli treści przydatne im podczas zajęć z uczniami. Przeważały artykuły przyrodnicze (biologiczne, geograficzne, geologiczne, astronomiczne). W mniejszym zakresie drukowano treści historyczne przybliżające bohaterów narodowych, władców Polski, możnowładców, staropolskie obyczaje, historyczne zagadki i objaśniano znaczenie przysłów narodowych. Zapoznawano czytelników z funkcjonowaniem i zastosowaniem nowoczesnych urządzeń, takich np. jak barometr czy termometr. Polecano do czytania książki przyrodnicze. Zabrakło jednak miejsca na artykuły omawiające i analizujące aktualne wydarzenia społeczno-polityczne. Teksty były najprawdopodobniej pisane przez redaktora odpowiedzialnego i nakładcę tego periodyku – Hipolita Witowskiego.

Bibliografia

Prasa:

„Czas” 1888.

„Głos Wolny” 1868.

„Mrówka z Wawelu” 1869-1870.

„Nowa Reforma” 1888.

Opracowania:

Chrobak M., Recepcja warszawskiego „Przyjaciela Dzieci” na łamach „Przeglądu Tygodniowego” (w latach 1866-1876), „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 4/2014.

Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1952.

GL (Leszczyński G.), „Przyjaciel Dzieci”, w: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka i G. Leszczyński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 2002.

Gzella G., „Pisma dla ludu” pod zaborami w pierwszej połowie XIX wieku, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1994.

Jakubek M., Prasa krakowska 1795-1918. Bibliografia, Wydawnictwo Naukowe DWN: Archiwum UJ, Kraków 2004.

Jakubiec P., „Dwie dusze” – czyli ewolucja tożsamości społecznej i narodowej ludności chłopskiej Galicji w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2/2017, http://www.ejournals.eu/Prace-Historyczne/2017/Numer-2/art/8979/ (dostęp: 31.07.2017).

Lato S., U źródeł prasy „dla ludu”, w: I. Turowska-Bar, Polskie czasopisma o wsi i dla wsi od XVIII w. do r. 1960. Materiały bibliograficzno-katalogowe, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1963.

Mamulska A., Oddziaływanie wychowawcze XIX-wiecznej prasy dla dzieci na przykładzie tygodnika „Przyjaciel Dzieci” (1848-1852), „Scripta Comeniana Lesnensia. Seria A. Miscellanea” 5/2007.

Niepiekło R., Problematyka narodowa na łamach dziewiętnastowiecznej prasy dla ludu w Galicji, „Społeczeństwo i Polityka” 4/2011.

Pelczar R., Nauczyciele szkoły ludowej w społeczności wsi galicyjskiej, w: Studia problemowe z historii wychowania na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. E. Juśko, J. Kamińska-Kwak, R. Pelczar, Wydawnictwo Regis, Tarnów–Stalowa Wola–Łapczyca 2015.

Piotrowski J., Bełdowski Franciszek Ksawery, w: Polski słownik biograficzny, t. 1, Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków 1935.

Przeniosło M., Towarzystwo Pedagogiczne we Lwowie w latach 1868-1906 (wybrane zagadnienia), „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX Wieku” 13/2014.

Stępień S., Prasa ludowa w Polsce. Zarys historyczny, Wydawnictwo „Prasa ZSL”, Warszawa 1984.

Tomaszewski R., Nie tylko Dzierżon. Wprowadzenie do bibliografii piśmiennictwa pszczelniczego na Śląsku, „Biblioteka” 15/2011, http://pressto.amu.edu.pl/index.php/b/article/viewFile/146/101 (dostęp: 23.06.2017).

Opublikowane
2019-01-16
Jak cytować
Krasińska, I., & Rogozińska, K. (2019). „Mrówka z Wawelu” (1869-1870) ludowo-edukacyjny dwutygodnik Hipolita Witowskiego. Nauczyciel i Szkoła, 1(65). https://doi.org/10.14632/NiS.2018.65.85
Dział
KOMUNIKATY I SPRAWOZDANIA Z BADAŃ