Między Berlinem a Rzymem
Biskup Georg Kopp a sprawa zakończenia Kulturkampfu
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie roli biskupa fuldajskiego, późniejszego biskupa wrocławskiego, Georga Koppa, w procesie zakończenia Kulturkampfu, będącego konfliktem pomiędzy rządem niemieckim a Stolicą Apostolską. Materiałem źródłowym są przede wszystkim akta konferencji biskupów niemieckich, stenogramy z posiedzeń pruskiej Izby Panów (wyższej izby sejmu pruskiego) oraz źródła na temat oceny biskupa Koppa przez mu współczesnych. Zachodnioniemieccy historycy (np. Heinrich Bornkamm i Christian Weber) po 1945 roku zajmowali się tematem Kulturkampfu. Tematykę tę z w aspekcie oddziaływania na ziemie polskie poruszali również polscy historycy, np. Jerzy Krasuski. Rola biskupa Koppa w procesie Kulturkampfu, pomimo istnienia jego biografii pióra Hansa-Georga Aschoffa, nie była eksponowana, zwłaszcza w polskojęzycznej historiografii. Tę lukę chce uzupełnić niniejszy artykuł. Wnioski ogólne zostały sformułowane na podstawie analizy materiału źródłowego i literatury przedmiotu.
Pod koniec lat 70. XIX wieku kanclerz Niemiec O. von Bismarck postanowił odejść od walki z Kościołem. Pertraktacje w sprawie zniesienia antykościelnego ustawodawstwa Kulturkampfu odbywały się na drodze dyplomatycznej pomiędzy rządem w Berlinie a kurią rzymską. W 1882 roku doszło do konfliktu w episkopacie pruskim, ponieważ Kopp okazał się zwolennikiem koncesji na rzecz rządu. Po tym doświadczeniu Kopp zaangażował się w prowadzenie pertraktacji w Rzymie. W latach 1880, 1882 i 1883 wydane zostały tzw. ustawy łagodzące mające zlikwidować następstwa Kulturkampfu. Po wydaniu trzeciej z tych ustaw doszło do impasu w stosunkach Berlin-Stolica Apostolska, w wyniku której obie strony musiały pójść na ustępstwa. Kopp kontynuował swą funkcję jako dyplomata, co odbywało się bez wiedzy innych biskupów i polityków partii Centrum. Klęską okazała się jednak jego próba negocjowania w ramach Izby Panów. Inicjatywę przejął wówczas O. von Bismarck, dzięki któremu w maju 1886 roku przyjęto tzw. pierwszą ustawę pokojową. Kopp spotkał się wówczas z krytyką ze strony części biskupów. Sytuacja powtórzyła się rok później podczas dyskusji nad tzw. drugą ustawą pokojową. Dzięki naciskom papieża partia Centrum poparła projekt Bismarcka. Staraniem Koppa, który brał na siebie odpowiedzialność za niepopularne w kręgach kościelnych decyzje, Bismarckowi udało się doprowadzić do zlikwidowania Kulturkampfu.
Bibliografia
Akten der Fuldaer Bischofskonferenz, ed. Erwin Gatz, t. I–III, „Veröffentlichungen der Kommission für Zeitgeschichte” Reihe A: Quellen, t. 22, 27, 39 (Mainz: Matthias-Grünewald-Verlag, 1977–1985).
Stenographische Berichte über die Verhandlungen des preußsichen Herrenhauses der durch die Allerhöchste Verordnung vom 4. Jan. 1886 einberufenen beiden Häuser des Landtages der Monarchie, t. I (Berlin 1886).
Stenographische Berichte über die Verhandlungen des preußischen Herrenhauses der durch die Allerhöchste Verordnung vom 3. Jan. 1887 einberufenen beiden Häuser des Landtages der Monarchie, t. I (Berlin, 1887).
Aschoff Hans-Georg, Kirchenfürst im Kaiserreich – Georg Kardinal Kopp (Hildesheim: Bernward, 1987).
Bachem Karl, Vorgeschichte, Geschichte und Politik der Deutschen Zentrumspar tei. Zugleich ein Beitrag zur Geschichte der katholischen Bewegung sowie zur allgemeinen Geschichte der neueren und neuesten Deutschland, t. IV (Köln: Bachem, 1928).
Hüsgen Eduard, Ludwig Windthorst (Cöln: Bachem, 1907).
Krasuski Jerzy, Kulturkampf. Katolicyzm i liberalizm w Niemczech XIX w. (Poznań: Ossolineum, 1963).
Lill Rudolf, „Die Beilegung des Kulturkampfes in Preußen und im Deutschen Reich”, w Handbuch der Kirchengeschichte, red. Hubert Jedin, Bd. VI/2: Die Kirche zwischen Anpassung und Widerstand (1878 bis 1914) (Freiburg im Breisgau: Herder, 1973), 59–78.
Scholz Franz, „Georg Kardinal Kopp”, w Beiträge zur schlesischen Kirchengeschich te Gedenkschrift für Kurt Engelbert, red. Bernhard Stasiewski, Forschungen und Quellen zur Kirchen und Kulturgeschichte Ostdeutschlands, Bd. 6 (Köln: Böhlau, 1969), 511–529.
Weber Christoph, Kirchliche Politik zwischen Rom, Berlin und Trier. Die Beile gung des preußischen Kulturkampfes, Veröffentlichungen der Kommission für Zeitgeschichte. Reihe B.: Forschungen, Bd. 7 (Mainz Matthias-Grünewald-Verlag 1970).
Zieliński Zygmunt, „Kulturkampf ”, w Encyklopedia Katolicka, t. 10 (Lublin: TN KUL, 2004), 206–207.
Gottschalk Joseph, „Georg Kardinal Kopp (1887–1914) im Urteil seiner Zeitgenossen”, Archiv für schlesische Kirchengeschichte 43 (1985): 75–143.
Grudniewski Jakub, „Biskup wrocławski Georg Kopp a kwestia polska na Górnym Śląsku w opinii polskojęzycznej prasy górnośląskiej”, Wieki Stare i Nowe 4/9 (2012): 81–113.
Schnabel Franz, „Kardinal Kopps Bedeutung für den politischen Katholizismus in Deutschland”, Die Grenzboten 73/II (1914): 260–273.
Seppelt Franz Xaver, „Kardinal Georg Kopp, Fürstbischof von Breslau. Sein Leben und Wirken“, Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens 50 (1916): 295–308.
Solski Tadeusz, „Działalność Georga Koppa biskupa Fuldy (1881–1887) na tle sytuacji Kościoła katolickiego w Rzeszy Niemieckiej”, Saeculum Christianum, 8/1 (2001): 127–139.
Copyright (c) 2021 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
