Prawne oraz etyczno-moralne aspekty międzywojennej debaty o stosowaniu kary śmierci w Polsce
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie polemik, jakie toczyły się w międzywojennej Polsce na temat kary śmierci. Kwestii tej nie nadawano wówczas pierwszoplanowego znaczenia, niemniej wywoływała ona spore emocje wśród prawników. Sięgając do metody analitycznej i wykorzystując w tym celu teksty źródłowe pochodzące z prasy i protokołów Komisji Kodyfikacyjnej, autor prześledził ewolucję poglądów dotyczących kary śmierci i jej przydatności w polityce państwa. Szczególnie wiele miejsca tytułowemu problemowi poświęcały fachowe czasopisma: „Palestra” i „Gazeta Sądowa Warszawska”. Opinie na temat kary śmierci różniły się od siebie, co wcale nie było typowe wyłącznie dla lat międzywojennych. Jeszcze w XIX wieku, gdy pojawiać się zaczęły pierwsze wypowiedzi o wzmiankowanym problemie, kończyły się one zgoła odmiennymi wnioskami. Zwolennicy likwidacji kary śmierci podkreślali przede wszystkim jej nieskuteczność oraz wątpliwości natury religijno-moralnej, sprowadzające się do wniosku, iż państwo nie może odebrać człowiekowi życia. Z kolei zwolennicy utrzymania tej kary uważali, że wobec niskiego poziomu rozwoju cywilizacyjnego poszczególnych społeczeństw rezygnacja z zagrożenia wyrokiem śmierci może przyczynić się do niekontrolowanego wzrostu przestępczości. Podkreślali również, że utrzymania kary śmierci domaga się opinia publiczna, a występowanie przeciw niej może skutkować różnymi przejawami niezadowolenia społecznego. W okresie międzywojennym, w Polsce, uchylenie kary śmierci się nie dokonało. Główna tego przyczyna leżała w polityce władz sanacyjnych utrzymujących, iż mocarstwowa pozycja wymaga tego, aby państwo miało przywilej surowego karania swych wrogów, nawet jeśli wiąże się to z pozbawieniem ich życia. Pogląd ten, powszechnie akceptowany przed II wojną światową, z czasem stracił swoją aktualność. Wymiana argumentów w latach międzywojennych na temat zasadności kary śmierci stworzyła fundament pod przyszłe zmiany w omawianej dziedzinie. Nastąpiły one pod koniec XX wieku.
Bibliografia
„Die Todesstrafe in Oesterreich von Professor Franz v. Holtzendorff ”, Gerichts halle. Organ für Rechtspflege und Volkswirtschaft 1 (1876).
„Kara śmierci w projekcie kodeksu karnego”, Prawnik 2 (1876).
Komisja kodyfikacyjna RP. Sekcja Prawa karnego, t. I, z. 1 (Warszawa–Lwów: Wydawnictwo Urzędowe Komisji Kodyfikacyjnej, 1921).
„Przegląd tygodniowy”, Prawnik 1 (1876).
„Przegląd tygodniowy”, Prawnik 2 (1876).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. Kodeks karny, Dz.U.RP z 1932 r., Nr 60, poz. 571.
„Różne. Stanowisko kata w Pradze”, Palestra 12 (1931).
Stenogramy posiedzeń Sejmu, Sejm Ustawodawczy, druk nr 1421, wniosek nagły posła Zygmunta Marka i tow. w sprawie zniesienia kary śmierci.
Stenogramy posiedzeń Sejmu. Sejm Ustawodawczy, druk nr 1536, wniosek nagły posła Błyskosza i towarzyszy z klubu PSL o wydanie przez Sejm Ustawodawczy surowej kary na złodziei i podpalaczy, aż do kary śmierci.
Stenogramy posiedzeń Sejmu. Sejm Ustawodawczy, druk nr 1977, wniosek posłów Dąbala, ks. Okonia i tow. imien. Radykalnego Stronnictwa Chłopskiego w sprawie zniesienia kary śmierci, wraz z projektem ustawy.
Stenogramy posiedzeń Sejmu. Sejm Ustawodawczy, Sprawozdanie stenograficzne z 206 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dnia 4 lutego 1921 roku.
„Wiadomości bieżące zagraniczne. Kara śmierci w projekcie kodeksu karnego”, Gazeta Sądowa Warszawska 23 (1876).
„Wiadomości bieżące zagraniczne. Kara śmierci”, Gazeta Sądowa Warszawska 12 (1876).
„Wiadomości bieżące zagraniczne”, Gazeta Sądowa Warszawska 15 (1876).
Dosenheimer Emil, Für und wider die Todesstrafe (Frankfurt/Main: Neuer Frankfurter Verl., 1926).
Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. Jacek M. Majchrowski (Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1994).
Lityński Adam, Wydział karny Komisji Kodyfikacyjnej II Rzeczypospolitej: dzieje prac nad częścią ogólną kodeksu karnego (Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1991).
Ślipko Tadeusz, Kara śmierci z teologicznego i filozoficznego punktu widzenia (Kraków: Wydawnictwo WAM, 2000).
Bentkowski Aleksander, „Czy nowy kodeks karny bez kary śmierci?”, Palestra 7–8 (1994): 130–141.
Braun Rudolf, „Przeciw karze śmierci”, Głos Prawa 9 (1927): 317–319. Gombiński Stanisław, „Victor Hugo a kara śmierci”, Palestra 7–8 (1938): 735–751.
Górnicki Leonard, „Komisja Kodyfikacyjna II RP: pozycja ustrojowa, struktura organizacyjna, podejmowanie decyzji”, Acta Universitatis Wratislaviensis 3948 (2019): 109–151.
Musiał Adrian, „Cesare Beccaria jako czołowy krytyk kary śmierci epoki oświecenia”, w Problem kary śmierci – historia i współczesność, red. Dawid Dziurkowski (Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza 2015), 53–60.
Plich Stefan, „Kara śmierci w ustawodawstwie ZSRR”, Wileński Przegląd Praw niczy 7 (1937): 212–214.
Plich Stefan, „Kara śmierci w ustawodawstwie ZSRR”, Wileński Przegląd Praw niczy 8 (1937): 237–239.
Plich Stefan, „Kara śmierci w ustawodawstwie ZSRR”, Wileński Przegląd Praw niczy 9 (1937): 269–270.
Salmonowicz Stanisław, „Kilka uwag o recepcji Cezarego Beccarii (1738–1794) jako karnisty w Polsce: uwagi w dwudziestolecie zgonu”, w Dawne prawo i myśl prawnicza: prace historycznoprawne poświęcone pamięci Wojciecha Marii Bartla, red. Jerzy Malec, Wacław Uruszczak (Kraków: Księgarnia Akademicka 1995), 163–170.
Sperka Zbigniew, „Zarys problemu kary śmierci na przestrzeni dziejów”, w Problem kary śmierci – historia i współczesność, red. Dawid Dziurkowski (Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza 2015), 19–30.
Copyright (c) 2021 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
