Prawne oraz etyczno-moralne aspekty międzywojennej debaty o stosowaniu kary śmierci w Polsce

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie polemik, jakie toczyły się w międzywojennej Polsce na temat kary śmierci. Kwestii tej nie nadawano wówczas pierwszoplanowego znaczenia, niemniej wywoływała ona spore emocje wśród prawników. Sięgając do metody analitycznej i wykorzystując w tym celu teksty źródłowe pochodzące z prasy i protokołów Komisji Kodyfikacyjnej, autor prześledził ewolucję poglądów dotyczących kary śmierci i jej przydatności w polityce państwa. Szczególnie wiele miejsca tytułowemu problemowi poświęcały fachowe czasopisma: „Palestra” i „Gazeta Sądowa Warszawska”. Opinie na temat kary śmierci różniły się od siebie, co wcale nie było typowe wyłącznie dla lat międzywojennych. Jeszcze w XIX wieku, gdy pojawiać się zaczęły pierwsze wypowiedzi o wzmiankowanym problemie, kończyły się one zgoła odmiennymi wnioskami. Zwolennicy likwidacji kary śmierci podkreślali przede wszystkim jej nieskuteczność oraz wątpliwości natury religijno-moralnej, sprowadzające się do wniosku, iż państwo nie może odebrać człowiekowi życia. Z kolei zwolennicy utrzymania tej kary uważali, że wobec niskiego poziomu rozwoju cywilizacyjnego poszczególnych społeczeństw rezygnacja z zagrożenia wyrokiem śmierci może przyczynić się do niekontrolowanego wzrostu przestępczości. Podkreślali również, że utrzymania kary śmierci domaga się opinia publiczna, a występowanie przeciw niej może skutkować różnymi przejawami niezadowolenia społecznego. W okresie międzywojennym, w Polsce, uchylenie kary śmierci się nie dokonało. Główna tego przyczyna leżała w polityce władz sanacyjnych utrzymujących, iż mocarstwowa pozycja wymaga tego, aby państwo miało przywilej surowego karania swych wrogów, nawet jeśli wiąże się to z pozbawieniem ich życia. Pogląd ten, powszechnie akceptowany przed II wojną światową, z czasem stracił swoją aktualność. Wymiana argumentów w latach międzywojennych na temat zasadności kary śmierci stworzyła fundament pod przyszłe zmiany w omawianej dziedzinie. Nastąpiły one pod koniec XX wieku.