Narodowa Demokracja w wyborach parlamentarnych w 1922 roku w powiatach kieleckim, jędrzejowskim i włoszczowskim
Abstrakt
W listopadzie 1922 roku w odrodzonej Rzeczpospolitej odbyły się wybory do Sejmu i Senatu I kadencji. Główną prawicową opcją polityczną, która podjęła walkę o głosy wyborców, była Narodowa Demokracja. Do wyborów przystąpiła w szerszej koalicji, pod nazwą Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Niniejszy artykuł jest próbą opisu i analizy udziału tej siły politycznej na terenie jednego z okręgów wyborczych w województwie kieleckim, który obejmował trzy powiaty: kielecki, jędrzejowski i włoszczowski. Opierając się na źródłach archiwalnych oraz publikacjach prasowych, przyjrzałem się bliżej dwóm podstawowym formom prowadzenia przez endecję kampanii wyborczej. Pierwszą z nich było organizowanie otwartych spotkań z wyborcami, a drugą – oddziaływanie poprzez słowo drukowane. Na omawianym terenie silnymi wpływami cieszyła się lewicowa partia PSL „Wyzwolenie”, która odwoływała się do najliczniejszego elektoratu, jakim byli chłopi. Narodowa Demokracja w celu uzyskania satysfakcjonującego wyniku wyborczego musiała zatem podjąć walkę przede wszystkim o głosy tej warstwy społecznej.
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Kielcach: Urząd Wojewódzki Kielecki I (1918–1939). Starostwo Powiatowe Kieleckie I (1918–1939). Akta Miasta Kielc (1795–1952).
Do Przewielebnego Duchowieństwa obrz. Łać. W dyecezjach: krakowskiej, tarnowskiej i przemyskiej (Kraków: Czytelnia Starych Druków Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1922).
Faryś Janusz i in. (red.), Dziennik Juliusza Zdanowskiego, t. IV: 13 IV 1921 – 31 XII 1922 (Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego „Minerwa”, 2014).
Ojczyzna. Tygodnik oświatowo-społeczny dla wszystkich, nr 24-47 (1922).
Program Związku Ludowo-Narodowego uchwalony przez zjazd 8000 delegatów z całej Polski w dniu 27 października 1919 r. w Warszawie (Warszawa, 1919).
Rzepeccy Tadeusz i Witold, Sejm i Senat 1922–1927 (Poznań: Wielkopolska Księgarnia Nakładowa K. Rzepeckiego, 1923).
Statystyka wyborów do Sejmu i Senatu odbytych w dniu 5 i 12 listopada 1922 roku (Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1926).
Statystyka wyborów do Sejmu Ustawodawczego (Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1921).
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921, nr 44, poz. 267).
Ustawa z dnia 28 lipca 1922 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu (Dz.U. 1922, nr 66, poz. 590).
Ustawa z dnia 5 sierpnia 1922 r. w sprawie wolności zgromadzeń przedwyborczych (Dz.U. 1922, nr 66, poz. 594).
Adamczyk Jan Leszek i in. (red.), Kielce przez stulecia (Kielce: Muzeum Historii Kielc – Jedność, 2014).
Ajnenkiel Andrzej, Historia Sejmu Polskiego, t. 2, cz. 2: II Rzeczpospolita (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989).
Ajnenkiel Andrzej, Od „rządów ludowych” do przewrotu majowego. Zarys dziejów politycznych Polski 1918–1926 (Warszawa: Wiedza Powszechna, 1964).
Ajnenkiel Andrzej, Spór o model parlamentaryzmu polskiego do roku 1926 (Warszawa: Książka i Wiedza, 1972).
Bergmann Olaf, Narodowa Demokracja a Żydzi 1918–1929 (Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2015).
Borkowski Jan i in. (red.), Zarys historii polskiego ruchu ludowego, t. II: 1918–1939 (Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1970).
Gapys Jerzy, Markowski Mieczysław B. (red.), Duchowieństwo polskie w latach niepodległości 1918–1939 i w okresie II wojny światowej (Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe – Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego, 2006).
Garlicki Andrzej, U źródeł obozu belwederskiego (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983).
Góra Władysław i in. (red.), Z dziejów ziemi kieleckiej (1918–1944) (Warszawa: Książka i Wiedza, 1970).
Jachymek Jan, Myśl polityczna PSL Wyzwolenie 1918–1931 (Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1983).
Jastrzębski Cezary, Massalski Adam, Pielas Jacek, Wojciechowska Beata (red.), Dzieje ziemi i powiatu jędrzejowskiego (Jędrzejów: Powiat Jędrzejowski, 2018).
Krukowski Stanisław, Geneza konstytucji z 17 marca 1921 r. (Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1977).
Łuczkowski Marcin, Aktywność polityczno-społeczna ziemiaństwa województwa kieleckiego w latach 1918–1939 (Opoczno: Muzeum Regionalne, 2022).
Maj Ewa, Komunikowanie polityczne Narodowej Demokracji 1918–1939 (Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2010).
Maj Ewa, Związek Ludowo-Narodowy 1919–1928. Studium z dziejów myśli politycznej (Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2000).
Massalski Adam, Szabat Barbara (red.), Z dziejów Włoszczowy i regionu włoszczowskiego (Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Włoszczowskie Towarzystwo Krzewienia Kultury, 1989).
Pałka Damian, Kościół katolicki wobec Żydów w Polsce międzywojennej (Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”, 2006).
Pietrzak Michał, Rządy parlamentarne w Polsce w latach 1919–1926 (Warszawa: Książka i Wiedza, 1969).
Radomski Grzegorz, Narodowa Demokracja wobec problematyki mniejszości narodowych w Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1918–1926 (Toruń: Adam Marszałek, 2001).
Stachowiak Paweł, Korzenie „katolicyzmu endeckiego”. Nacjonalistyczna wizja religii i Kościoła w Polsce w latach 1887–1927 (Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, 1999).
Walczak Eugeniusz, Chłopskie Stronnictwo Radykalne 1918–1928 (Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2001).
Wapiński Roman, Narodowa Demokracja 1893–1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej (Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980).
Wapiński Roman, Próba konsolidacji polskich klas posiadających pod hegemonią Narodowej Demokracji w latach 1918–1926 (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1974).
Wątor Adam, Działalność Związku Ludowo-Narodowego w latach 1919–1922 (Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1992).
Wijaczka Jacek, Saletra Wojciech (red.), Dzieje powiatu kieleckiego 1810–2008 (Kielce: Wydawnictwo XYZ, 2009).
Adamczyk Mieczysław, „Polska prasa na Kielecczyźnie w latach 1918–1939”, Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 26/1 (1987): 117–134.
Borowiec Tomasz, „Udział duchowieństwa rzymskokatolickiego diecezji kieleckiej w kampaniach parlamentarnych Związku Ludowo-Narodowego z 1922 i 1928 roku”, w: Łukasz Guldon, Edyta Majcher-Ociesa, Wiesława Rutkowska, Hubert Wilk, Świętokrzyskie Studia Archiwalno-Historyczne, t. VI (Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 2017), 93–123.
Faryś Janusz, „Konflikt Naczelnika Państwa z Sejmem Ustawodawczym w 1922 roku”, Dzieje Najnowsze, R. VII, z. 3 (1975), 39–52.
Iwanowicz Izabela, „Zjazdy (kongresy) Związku Ludowo-Narodowego w II Rzeczypospolitej”, Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, t. 4 (2002), 215–228.
Biblioteka Sejmowa, Parlamentarzyści polscy, bs.sejm.gov.pl/F?func=find-b0&local_base=ars10 (dostęp 6.12.2023).
Copyright (c) 2024 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
