Dworzanin polski Łukasza Górnickiego jako królewski doradca i nauczyciel władcy
Przykład Samuela Maciejowskiego
Abstrakt
Artykuł podejmuje kwestię funkcji doskonałego dworzanina. Jego przykładem jest w Dworzaninie polskim (1566) Łukasza Górnickiego Samuel Maciejowski. Analizie poddano charakterystykę biskupa i jego dworu w Prądniku, które rozpoczynają dialog i zastępują opis dworu w Urbino i jego władców: Federica i Guidubalda da Montefeltro oraz Elisabetty Gonzagi, żony Guidubalda, zawartych w Il Libro del Cortegiano (1528) Baldassarra Castiglionego. Wykazano, że dzięki zmianom w ramie narracyjnej i przeniesieniu rozmów na dwór dostojnika kościelnego Górnicki koncentruje się na postaci dworzanina – nauczyciela, mentora, doradcy króla, a wizerunek Samuela Maciejowskiego nie odbiega od innych opisów tego biskupa i senatora, obecnych w wybranych źródłach z epoki: listach, kronikach, tekstach literackich. Na końcu artykułu wykazano, że z tematem i celem dzieła Górnickiego (opracowanie wzoru dworzanina) łączy się też specjalnie zaprojektowana karta tytułowa pierwszego wydania (ukazało się w drukarni Macieja Wirzbięty).
Bibliografia
Bielski Marcin, Kronika polska (Kraków: Jakub Siebeneycher, 1597).
Górnicki Łukasz, Dworzanin polski, Roman Pollak (a cura di) (Wrocław: Ossolineum, 1954).
Górnicki Łukasz, Dzieje w Koronie Polskiej, Henryk Barycz (a cura di) (Wrocław: Ossolineum – Warszawa: De Agostini, 2003).
Górski Stanislai, Conciones in maximo totius regni Poloniae convent apud Leopolim de republica habitae A.D. MDXXXVII, W. Kętrzyński (a cura di) (Kraków: Akademia Umiejętności – Druk. Wł. L. Anczyca i Sp., 1877).
Kochanowski Jan, „In Villam Praminicanam”, in Jan Kochanowski, Carmina latina. Ps. 1 Imago phototypica – transcriptio, Zofia Głombiowska (a cura di) (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2008), 235–236.
Modrzewski Andrzej Frycz, Commentariorum de Republica emendanda libri quinque, Kazimierz Kumaniecki (a cura di) (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1953).
Orzechowski Stanisław, Annales Stanislai Orichovii Okszii, Tytus Działyński (a cura di) (Posnaniae: In Libraria J. K. Żupańsciana, 1854).
Rej Mikołaj, „Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem, którzy i swe, i inszych ludzi przygody wyczytają, a takież i zbytki, i pożytki dzisiejszego świata”, in Mikołaj Rej, Wybór pism, Anna Kochan (a cura di) (Wrocław: Ossolineum, 2006).
Rej Mikołaj, Żywot człowieka poczciwego, Julian Krzyżanowski (a cura di) (Wrocław: Ossolineum, 1956).
Zebrzydowski Andrzej, Andrzeja… Zebrzydowskiego… Korespondencja z lat 1546-1553 z przydaniem Synodów r. 1547 i 1551 jako też i innych dokumentów współczesnych, Władysław Wisłocki (a cura di) (Kraków: Drukarnia W. L. Anczyca i Spółki, 1878).
Castiglione Baldassare, Il Libro del Cortegiano, Amedeo Quondam, Nicola Longo (a cura di). (Cernusco: Garzanti, 1987).
Cynarski Stanisław, Zygmunt August (Wrocław: Ossolineum, 2004).
Gallewicz Anna, „Dworzanin polski” i jego włoski pierwowzór. Studium adaptacji (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2006).
Krzycki Andrzej, Carmina. Kazimierz Morawski (a cura di) (Kraków: Typis Universitatis Jagellonicae, 1888).
Quondam Amedeo, Questo povero Cortegiano. Castiglione, il Libro, la Storia, (Roma: Bulzoni Editore, 2000).
Szujski Józef (a cura di), Dyaryusze sejmów koronnych 1548, 1553 i 1570 (Kraków: Komisja Historyczna Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, 1872).
Wojtkowska-Maksymik Marta, Gentiluomo cortigiano i dworzanin polski. Dyskusja o doskonałości człowieka i jej humanistyczne źródła w „Il Libro del Cortigiano” Baldassarra Castiglionego i w „Dworzaninie polskim” Łukasza Górnickiego (Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, 2007).
Buszewicz Elwira (2016), „O villa celsis aemula turribus… Prądnik – villa suburbana vescovile descritta dagli scrittori del Rinascimento. Caso di Jan Kochanowski”, in Mirosław Lenart, Magdalena Wrana (a cura di), Corti rinascimentali extraurbane. Un modello di cultura tra Italia e Polonia. Atti del Convegno Internazionale (Altivole – Castelfranco Veneto – Maser – Vedelago – Mira – Padova – Luvignano, 16-18 settembre 2013) / Podmiejskie dwory renesansowe. Wzorzec kulturowy we Włoszech i w Polsce (materiały międzynarodowej konferencji naukowej (Altivole – Castelfranco Veneto – Maser – Vedelago – Mira – Padova – Luvignano, 16-18 września 2013) (Opole–Padova: Archiwum Państwowe w Opolu, 2016), 181–188.
Dayczak-Domanasiewicz Maria, „|L’Architettura del maniero dei vescovi di Cracovia a Prądnik Biały. Influssi del Rinascimento italiano sull’architettuta residenziale nei dintorni di Cracovia”, in Mirosław Lenart, Magdalena Wrana (a cura di), Corti rinascimentali extraurbane. Un modello di cultura tra Italia e Polonia. Atti del Convegno Internazionale (Altivole – Castelfranco Veneto – Maser – Vedelago – Mira – Padova – Luvignano, 16-18 settembre 2013) / Podmiejskie dwory renesansowe. Wzorzec kulturowy we Włoszech i w Polsce (materiały międzynarodowej konferencji naukowej (Altivole – Castelfranco Veneto – Maser – Vedelago – Mira – Padova – Luvignano, 16-18 września 2013) (Opole–Padova: Archiwum Państwowe w Opolu, 2016), 147–180.
Dayczak-Domanasiewicz Maria, „Renesansowy dwór biskupów krakowskich na Prądniku Białym. Zagadnienie wczesnego oddziaływania wzorów serliowsko-palladiańskich na architekturę polską połowy XVI w.”, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 12/1 (1969), 194–197.
Dworzaczek Włodzimierz, „Samuel Maciejowski”, in Polski Słownik Biograficzny, vol. 19/1 (Wrocław: Ossolineum, 1974), 64–69.
Falvo Joseph D., „Urbino and the Apotheosis of Power”, MNL 101/1 (1986), 114–146.
Hajdukiewicz Leszek, Społeczne aspekty mecenatu literackiego w Małopolsce w czasach Jana Kochanowskiego, in Tadeusz Ulewicz (a cura di), Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego (w Krakowie, 10-13 października 1984 r.) (Wrocław: Ossolineum, 1991), 117–141.
Pietrzak-Thébault Joanna, „Dworzanin polski Łukasza Górnickiego pod drukarskimi prasami Macieja Wirzbięty: o nową formę nowego dzieła”, in Jolanta Dygul, Marta Wojtkowska-Maksymik (a cura di), „Dworzanin polski”
Łukasza Górnickiego. Dzieło, inspiracje, autor (Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2016), 53–77.
Pollak Roman, „Wstęp. Górnicki”, in Łukasz Górnicki, Dworzanin polski, Roman Pollak (a cura di) (Wrocław: Ossolineum, 1955), I–CXXXIII.
Wojtkowska-Maksymik Marta, „L’immagine letteraria della corte suburbana del vescovo Samuel Maciejowski”, in Mirosław Lenart, Magdalena Wrana (a cura di), Corti rinascimentali extraurbane. Un modello di cultura tra Italia e Polonia. Atti del Convegno Internazionale (Altivole – Castelfranco Veneto – Maser – Vedelago – Mira – Padova – Luvignano, 16-18 settembre 2013) / Podmiejskie dwory renesansowe. Wzorzec kulturowy we Włoszech i w Polsce (materiały międzynarodowej konferencji naukowej (Altivole – Castelfranco Veneto – Maser – Vedelago – Mira – Padova – Luvignano, 16-18 września 2013) (Opole–Padova: Archiwum Państwowe w Opolu, 2016), 189–198.
Awianowicz Bartosz, „Urbes laudandi ratio. Antyczna teoria pochwały miast i jej recepcja w De inventione et amplificatione oratoria Gerarda Bucolandianusa oraz w Esercitii di Aftonio Sofista Orazia Toscanelli”, Terminus, A. XI, fasc. 1-2 (20-21) (2009): 15–32.
Białostocki Jan, „Polski i włoski dworzanin o malarstwie. Co Górnicki pominął u Castigliona?”, Twórczość 6 (1982): 107–116.
Bogatyński Władysław, „Z dziejów małżeństwa Zygmunta Augusta z Barbarą”, Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny, vol. XXXIV (1916): 192–213.
Floriani Piero, „I personaggi del Cortegiano”, Giornale Storico della Letteratura Italiana 156 (1979): 161–178.
Rzewuski Paweł, „Rządy filozofów. Idea senatu w De optimo senatore Wawrzyńska Goślickiego”, Studia z historii filozofii, n. 3/7 (2016): 129–146.
Sobala Michał, „Rezydencja biskupów krakowskich na Prądniku”, Rocznik Krakowski 75 (2009): 43–69.
Żochowska Joanna, „Postać senatora idealnego w świetle De optimo senatore
Wawrzyńca Goślickiego”, Saeculum Christianum, vol. XXI (2014): 101–113.
Copyright (c) 2025 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
