Państwo Kościelne – wielka dyplomacja małego państwa
Abstrakt
Artykuł przedstawia rozważania historiograficzne wokół pytania, czy można wpisać nowożytne Państwo Kościelne w pojęcie „małego państwa”, a jednocześnie jakie były przyczyny wielkiego sukcesu dyplomatycznego Rzymu w XVI i XVII stuleciu. Działalność dyplomacji papieskiej została przedstawiona jako skupiona przede wszystkim na afirmacji dualistycznego autorytetu nowożytnej Stolicy Apostolskiej (zarówno jako świeckiego państwa terytorialnego, jak i uniwersalnej monarchii o charakterze religijnym). Niniejsza analiza dotyczy również papieskiej postawy „aktywnej neutralności” jako strategii politycznej i dyplomatycznej ukierunkowanej na osiągnięcie „międzynarodowej” pozycji papiestwa. Profil pracy ma charakter historiograficzny, czerpie ze spuścizny polskiej, francuskiej, niemieckiej, angielskiej i włoskiej nauki historycznej. Badanie ma na celu usystematyzowanie i syntezę dotychczasowych sądów historyków dotyczących natury państwowości Państwa Kościelnego w kontekście sprawowania przez papieża powszechnej władzy kościelnej. Działające od końca XV w. stałe nuncjatury apostolskie stały się rdzeniem nowożytnej dyplomacji europejskiej, gwarantując Rzymowi ekspansję polityczną po kryzysie awiniońskim, pomimo słabości gospodarczej i militarnej papieskiej bazy terytorialnej: Państwa Kościelnego. W tym sensie Państwo Kościelne przestało być „małym państwem” i stało się podmiotem o charakterze uniwersalistycznym, zarówno politycznym, jak i kościelnym. Kuria Rzymska nie odgrywała już jedynie roli biernego obserwatora w stosunkach „międzynarodowych”; przeciwnie, dzięki nowemu systemowi stałych przedstawicielstw dyplomatycznych przy katolickich dworach uzyskała ona możliwość podejmowania własnej inicjatywy politycznej, pełnienia funkcji mediatora i arbitra, a także wzmocnienia kontroli nad życiem religijnym europejskich państw.
Bibliografia
Anderson Matthew Smith, The Rise of Modern Diplomacy 1450–1919 (London– New York: Longman, 1993).
Andretta Stefano, L’arte della prudenza. Teorie e prassi della diplomazia nell’Italia del XVI e XVII secolo (Roma: Biblink, 2006).
Andretta Stefano, “Cerimoniale e diplomazia pontificia nel XVII secolo”, in: Cérémonial et rituel à Rome: (16.°–19.° siécle), éd. Maria Antonietta Visceglia, Catherine Brice (Roma: Ecole française de Rome, 1997), 201–222.
Banaszak Marian, Z dziejów dyplomacji watykańskiej: poselstwa obediencyjne w latach 1534–1605. Cz. 3, Poselstwa monarchów i republik (Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1975).
Barbiche Bernard, “La diplomatie pontificale au XVII siècle”, in: Armées et diplomatie dans l’Europe du XVIIe siècle (Paris: Actes du Colloque de 1996. Bulletin nr 16, 1992), 109–127.
Bellini Piero, Sede Apostolica e realtà politiche fra l’Evo Medio e l’Epoca Moderna (Torino: G. Giappichelli Editore, 2015).
Bély Lucien, L’art de la paix en Europe. Naissance de la diplomatie moderne. XVIe–XVIIIe siècle (Paris: PUF, 2007).
Bély Lucien, “La médiation diplomatique au XVIIe siècle et au début du XVIIIe siècle”, in: Armées et diplomatie dans l’Europe di XVIIe siècle (Paris: Actes du Colloque de 1996. Bulletin nr 16, 1992), 129–147.
Blet Pierre, Historie de la Représentation Diplomatique du Saint Siège des origines à l’aube du XIX siècle (Città del Vaticano: Archivio Vaticano, 1990).
Caravale Mario, Alberto Caracciolo, Lo Stato Pontificio da Martino V a Pio IX (Torino: UTET, 1978).
Cardinale Igino, Le Saint-Siège et la diplomatie: aperçu historique, juridique et pratique de la diplomatie pontificale (Paris: Desclée, 1962).
Carta Paolo, Dorota Gregorowicz, “Nunziature e politica nel ‘500. L’istituto e i suoi aspetti critici”, in: Ambassades et ambassadeurs en Europe (XVe– XVIIe siècles), éd. Jean Louis Fournel, Matteo Residori (Genève: Droz, 2020), 441–466.
Fedele Dante, Naissance de la diplomatie moderne (XIIIe–XVIIe siècles): l’ambassadeur au croisement du droit, de l’ethique et de la politique (BadenBaden: Nomos, Dike, 2017).
Feldkamp, Michael Frank, La diplomazia pontificia. Da Silvestro I a Giovanni Paolo II: un profilo (Milano: Jaca Book, 1998).
Fletcher Catherine, Diplomacy in Renaissance Rome: The Rise of the Resident Ambassador (Cambridge: Cambridge University Press, 2015).
Gentili Alberico, De iure belli libri tres (Hanoviae: Excudebat Guilielmus Antonius, 1598).
Gregorowicz Dorota, “Problem papieskiej neutralności wobec rywalizacji o tron w Rzeczypospolitej w wyniku abdykacji Jana Kazimierza Wazy”, in: Sztuka roztropności. Dyplomacja Stolicy Apostolskiej wobec Rzeczypospolitej, Europy i świata, red. Krzysztof Ożóg, Ryszard Skowron (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2020), 141–161.
Gregorowicz Dorota, Tiara w grze o koronę. Stolica Apostolska wobec wolnych elekcji w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w drugiej połowie XVI w. (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019).
Grotius Hugo, De iure belli ac pacis (Parisiis: Apud Nicolaum Buon, 1625).
Hugon Alain, Rivalités européennes et hégémonie mondiale, XVIe–XVIIIe siècle (Paris: Armand Colin, 2002).
Livet Georges, L’équilibre européen de la fin du XVe à la fin du XVIIIe siècle (Paris: PUF, 1976).
Mallet Michael Edward, Diplomacy and War in Later Fifteenth-Century Italy (London: British Academy, 1981).
Mattingly Garret, Renaissance Diplomacy (London: Penguin Books, 1965).
Pastor von Ludwig, Storia dei papi dalla fine del Medio Evo compilata con sussidio dell’Archivio segreto pontificio e di molti altri Archivi. Vol. IX, Storia dei papi nel periodo della Riforma e restaurazione cattolica. Gregorio XIII (1572–1585) (Roma: Desclée, 1925).
Pieper Anton, Zur Entstehungsgeschichte der ständigen Nuntiaturen (Freiburg: Herder, 1894).
Pizzorusso Giovanni, “Appunti sulle edizioni documentarie delle «Nunziature d’Italia»”, in: Gli archivi della Santa Sede come fonte per la storia moderna e contemporanea, a cura di Matteo Sanfilippo, Giovanni Pizzorusso (Viterbo: Sette città, 2001), 33–58.
Poumarède Géraud, Il Mediterraneo oltre le crociate. La guerra turca nel Cinquecento e nel Seicento tra leggende e realtà (Torino: UTET, 2011).
Prodi Paolo, Il sovrano pontefice: un corpo e due anime. La monarchia papale nella prima età moderna (Bologna: Il Mulino, 2013) (first edition – 1982).
Prodi Paolo, Diplomazia del Cinquecento: instituzioni e prassi (Bologna: Patron, 1963).
Ranke von Ludwig, Storia dei papi (Firenze: Sansoni, 1965).
Raviola Blythe Alice, L’Europa dei piccoli stati: dalla prima età moderna al declino dell’antico regime (Roma: Carocci, 2008).
Riccardi Luca, “An Outline of Vatican Diplomacy in the Early Modern Age”, in: Politics and Diplomacy in Early Modern Italy. The Structure of Diplomatic Practice, 1450–1800, ed. by Daniela Frigo (Cambridge: Cambridge University Press, 2000), 95–108.
Rosa Mario, La Curia romana in età moderna (Roma: Viella, 2013).
Schilling Heinz, “Die konfessionellen Glaubenskriege und die Formierung des frühmodernen Europa”, in: Glaubenskriege in Vergangenheit und Gegenwart, ed. by Peter Herrmann (Göttingen: Vandenhoeck& Ruprecht, 1996), 123–137.
Schilling Heinz, Konfesjonalizacja. Kościół i państwo w Europie doby przednowoczesnej (Poznań:Wydawnictwo Poznańskie, 2010).
Schilling Heinz, “Konfessionalisierung und Formierung eines internationalen Systems während der frühen Neuzeit”, in: Die Reformation in Deutschland und Europa. Interpretationen und Debatten, ed. Hans R. Guggisberg and Gottfried G. Krodel (Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus, 1993), 591–613.
Schilling Heinz, “The Two Papal Souls and the Rise of an Early Modern State System”, in: Papato e politica internazionale nella prima età moderna, a cura di Maria Antonietta Visceglia (Roma: Viella, 2013), 103–116.
Silvano Giordano, “Uomini e apparati della politica internazionale del papato”, in: Papato e politica internazionale nella prima età moderna, a cura di Maria Antonietta Visceglia (Roma: Viella, 2013), 131–148.
Tallon Alain, “Conflicts et médiationes dans la politique internationale de la papauté”, in: Papato e politica internazionale nella prima età moderna, a cura di Maria Antonietta Visceglia (Roma: Viella, 2013), 118–119.
Tallon Alain, L’Europa del Cinquecento. Stati e relazioni internazionali (Roma: Carocci, 2013).
Tallon Alain, “Les missions de paix de la papauté au XVIe siècle”, in: Guerres et paix en Europe centrale aux époques moderne et contemporaine. Mélanges d’histoire des relations internationales offerts à Jean Bérenger, éd. Daniel Tollet, Paris: Presses de l’Université Paris-Sorbonne, 2003), 165–180.
Tygielski Wojciech, Z Rzymu do Rzeczypospolitej. Studia z dziejów nuncjatury apostolskiej w Polsce, XVI i XVII w. (Warszawa: Wydawnictwa Fundacji „Historia pro Futuro”, 1992).
Verga Marcello, “L’Impero in Italia. Alcune considerazioni introduttive”, in: L’Impero e l’Italia nella prima età moderna / Das Reich und Italien in der Frühen Neuzeit, a cura di Matthias Schnettger, Marcello Verga (BolognaBerlin: Il Mulino-Duncker&Humblot, 2006), 11–24.
Visceglia Maria Antonietta, “Il cerimoniale come linguaggio politico”, in: Cérémonial et rituel à Rome: (16.°–19.° siécle), éd. Maria Antonietta Visceglia, Catherine Brice (Roma: Ecole française de Rome, 1997), 117–176.
Visceglia Maria Antonietta, Roma papale e Spagna. Diplomatici, nobili e religiosi tra le due corti (Roma: Bulzoni, 2010).
Visceglia Maria Antonietta, “The International Policy of the Papacy: Critical Approaches to the Concepts of Universalism and Italianità: Peace and War”, in: Papato e politica internazionale nella prima età moderna, a cura di Maria Antonietta Visceglia (Roma: Viella, 2013), 17-62.
Wojtyska Henryk Damian, Papiestwo – Polska 1548–1563 (Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, 1977).
Wojtyska, Henryk Damian, “Prymasostwo – nuncjatura. Dzieje relacji instytucjonalnych”, in: Prymasi i prymasostwo w dziejach państwa i narodu polskiego, red. Wiesław Jan Wysocki (Warszawa: Pax, 2002), 85–107.
Fattori Maria Teresa, “Per una storia della curia romana dalla riforma sistina, secoli XVI–XVIII”, Storia del cristianesimo 35/3 (2014): 787–848.
Galasso Giuseppe, “Le relazioni internazionali nell’età moderna (secoli XV– XVIII)”, Rivista Storica Italiana 111/1 (1999): 5–36.
Sowerby Tracey, “Early Modern Diplomatic History”, History Compass 14/9 (2016): 441–456.
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
