Zagadnienie relacji nauk przyrodniczych z filozofią i teologią w poglądach Stanisława Ziemiańskiego SJ
Próba rekonstrukcji i polemiki
Abstrakt
Celem artykułu jest omówienie poglądów o. prof. Stanisława Ziemiańskiego SJ dotyczących znaczenia nauk przyrodniczych dla filozofii i teologii oraz relacji między naukami przyrodniczymi, filozofią i teologią. Na tle teodycealnego stanowiska o. Ziemiańskiego, zaproponowanego w ramach jego teologii naturalnej, został zaprezentowany sposób, w jaki autor wykorzystuje dane nauk przyrodniczych w swoich poszukiwaniach filozoficznych. Ziemiański przyjmuje stanowisko, które cechuje się ostrożnością, a nawet zachowywaniem pewnego rodzaju dystansu wobec obrazu świata kreowanego przez współczesne przyrodoznawstwo. W szczególności nie podziela filozoficznej interpretacji naukowego obrazu świata, która miałaby prowadzić do panewolucjonizmu rozciągniętego na całość historii wszechświata. Na tle współczesnych stanowisk licznych polskich przedstawicieli ewolucjonizmu teistycznego, wywodzących się z katolickich środowisk intelektualnych, którzy starają się uzgadniać ewolucję z kreacją na gruncie filozofii, poglądy o. Ziemiańskiego są mniej typowe i niewątpliwie wyróżniają się owym antyewolucjonistycznym rysem. Analizę stanowiska o. Ziemiańskiego rozpoczęto od rekonstrukcji jego ujęcia teoriopoznawczego i metodologicznego w zakresie dotyczącym statusu nauk przyrodniczych, filozofii i teologii oraz obrazów rzeczywistości materialnej, jakich one dostarczają. W dalszej części omówiono wybrane kwestie przedmiotowe, które mieszczą się w obszarze zagadnienia relacji między naukami przyrodniczymi i teologią, a które podejmował o. Ziemiański, w szczególności problematykę dotyczącą genezy wszechświata i pochodzenia życia biologicznego. Następnie podjęta została próba odtworzenia ogólnego obrazu relacji między nauką i religią (naukami przyrodniczymi i teologią), a także rozumem i wiarą, w związku ze sposobem ujmowania przez o. Ziemiańskiego m.in. kontrowersji kreacjonizm – ewolucjonizm, zagadnienia momentu animacji płodu ludzkiego oraz grzechu pierworodnego, cierpienia i śmierci. Na zakończenie do niektórych twierdzeń Ziemiańskiego ustosunkowano się krytycznie i polemicznie. Wspólnym mianownikiem dla tych uwag jest znaczenie wpływu przyjmowanych założeń metafizycznych na interpretację i wykorzystanie danych naukowych w tworzeniu filozoficznego i teologicznego obrazu świata.
Bibliografia
Bugajak Grzegorz, „Pojęcie przypadku i jego zastosowanie w analizach teorii naukowych”, w: Filozofia przyrody współcześnie, red. Monika Kuszyk-Bytniewska, Andrzej Łukasik (Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2010), 235–245.
Bugajak Grzegorz, Latawiec Anna, Lemańska Anna, Świeżyński Adam, Kazimierz Kloskowski (Polska Filozofia Chrześcijańska XX wieku, tom 3) (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, 2019).
Darowski Roman, „Stanisław Ziemiański SJ, filozof, teolog, pieśniarz”, w: 40 lat filozofii w Uczelni Papieskiej w Krakowie, red. Jarosław Jagiełło (Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, 2018), 193–214.
Kloskowski Kazimierz, Między ewolucją a kreacją (Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1994).
Kowalczyk Stanisław, „Zarys filozoficznej twórczości prof. dra hab. Stanisława Ziemiańskiego SJ”, w: Philosophiae et Musicae. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 75-lecia urodzin księdza profesora Stanisława Ziemiańskiego SJ, red. Roman Darowski (Kraków: Ignatianum – WAM, 2006), 67–74.
Lemańska Anna, „Lubański Mieczysław”, w: Encyklopedia Filozofii Polskiej, t. 1, red. Andrzej Maryniarczyk i in. (Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011), 892–894.
Lubański Mieczysław, „Ewolucja a przypadek”, w: Stwarzanie i ewolucja, red. Janina Buczkowska, Anna Lemańska (Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 2002), 96–108.
Sagan Dariusz, Metodologiczno-filozoficzne aspekty teorii inteligentnego projektu (Zielona Góra: Instytut Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2015).
Sagan Dariusz, Spór o nieredukowalną złożoność układów biochemicznych (Warszawa: Wydawnictwo Megas, 2008).
Świeżyński Adam, „Cierpienie i śmierć jako elementy struktury świata”, w: Problemy współczesnej tanatologii, t. 10, red. Jacek Kolbuszewski (Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 2006), 29–34.
Świeżyński Adam, Filozofia cudu. W poszukiwaniu adekwatnej koncepcji zdarzenia cudownego (Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 2012).
Tomasz z Akwinu, O wieczności świata. Teksty i studia, tłum. Andrzej Pokulniewicz (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2003).
„Z biegiem dni, z biegiem lat… Ze Stanisławem Ziemiańskim rozmawia Roman Darowski”, w: Philosophiae et Musicae. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 75-lecia urodzin księdza profesora Stanisława Ziemiańskiego SJ, red. Roman Darowski (Kraków: Ignatianum – WAM, 2006), 217–228.
Ziemiański Stanisław, „Celowość według Arystotelesa i św. Tomasza”, w: W poszukiwaniu istoty życia. Pamięci ks. prof. Szczepana Ślagi, red. Grzegorz Bugajak, Anna Latawiec (Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 2005), 159–176.
Ziemiański Stanisław, „Między nadprzyrodzonym a filozoficznym obrazem Boga”, w: Rozum i wiara mówią do mnie. Wokół encykliki Jana Pawła II „Fides et ratio”, red. Krzysztof Mądel (Kraków: Wydawnictwo WAM, 1999), 55–71.
Ziemiański Stanisław, Śladami życiowej i ideowej wędrówki znad Wisłoka nad Wisłę (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, 2021).
Ziemiański Stanisław, Teologia naturalna. Filozoficzna problematyka Boga (Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, 1995).
Ziemiański Stanisław, „Wprowadzenie”, do José Maria Riaza Morales, w: Kościół i nauka. Konflikt czy współpraca?, tłum. Szymon Jędrusiak (Kraków: WAM, 2003), 5–9.
Ayala Francisco J., „Darwin’s greatest discovery: Design without designer”, Proceedings of the National Academy of Sciences 104 (2007), Suppl. 1: 8567–8573. Heller Michał, „Konieczność i przypadek w ewolucji Wszechświata”, Studia Philosophiae Christianae 46 (2010) 1: 17–24.
Kukowski Jarosław, „Uwagi w sprawie tzw. strzałki czasu”, Studia Philosophiae Christianae 26 (1990)1: 23–40.
Lenartowicz Piotr, Ziemiański Stanisław, „Życie – porządkujący ruch materii”, Znak 32 (1980): 203–215.
Ługowski Włodzimierz, „O dwóch pułapkach kreacjonizmu”, Filozofia Nauki 9 (2001) 2: 31–41.
Miller Kenneth R., „Odpowiedź na biochemiczny argument z projektu”, tłum. Dariusz Sagan, Filozoficzne Aspekty Genezy 2/3 (2005/2006): 97–119.
Pabjan Tadeusz, „Czy nauka dowodzi istnienia Boga? Naukowa apologetyka Piusa XII”, Studia Philosophiae Christianae 45 (2009) 2: 277–294
Pius XII, „Le prove dell’esistenza di Dio alla luce della scienza naturale moderna”, Acta Apostolicae Sedis 44 (1952): 31–43.
Rahner Karl, „Erbsünde und Evolution”, Concilium 3 (1967): 459–465. Smentek Izabella, „Świętych obcowanie na przykładzie zakonu kartuzów”, Warszawskie Studia Teologiczne 27 (2014) 2: 283–300.
Smolińska Natalia, „Moment animacji płodu jako element dyskusji o dopuszczalności aborcji w Kościele katolickim”, Prawo Kanoniczne 61 (2018) 4: 79–91. Sosińska Patrycja, Mikuła-Pietrasik Justyna, Książek Krzysztof, „Molekularne podstawy komórkowego starzenia: fenomen Hayflicka 50 lat później”, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 70 (2016): 231–242.
Stwora Tomasz, „Próby interpretacji nauki o grzechu pierworodnym w świetle teorii ewolucji w teologii katolickiej”, Studia Ełckie 14 (2021): 453–468.
Świeżyński Adam, „Od idei samorództwa do teorii abiogenezy kosmicznej. Zarys systematyzacji teorii dotyczących pochodzenia życia”, Studia Philosophiae Christianae 52 (2016) 3: 131–153.
Świeżyński Adam, „Sprawozdanie z sympozjum naukowego ‘Stwarzanie i ewolucja. Pogodzone bliźniaki?’, UKSW 23.10.2000 r.”, Studia Philosophiae Christianae 37 (2001) 1: 227–232.
Ziemiański Stanisław, „Czy istnieje więcej niż jeden Bóg?”, Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie 1991–1992 (Kraków 1993), 157–172.
Ziemiański S., „Filozofia wobec tajemnicy śmierci. Sprawozdanie ze spotkania jezuitów filozofów (JESPHIL) w Cluj (Rumunia) w dniach 31 VIII – 4 IX 2006 r.”, Rocznik Wydziału Filozoficznego Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej Ignatianum w Krakowie 12 (2006): 189–204.
Ziemiański S., „Filozoficzne implikacje ortodoksyjnej interpretacji teorii kwantów”, Forum Philosophicum 3 (1998): 77–95.
Ziemiański S., „Filozoficzne uwarunkowania poznania Boga”, Horyzonty Wiary (1990) 2: 5–25.
Ziemiański S., „Grzechy cudze”, Posłaniec Serca Jezusowego 144 (2015): 37–40. Ziemiański S., „Jedna czy wiele dusz?”, Forum Philosophicum 9 (2004): 73–92. Ziemiański S., „Kilka uwag w związku z „Refleksjami” Jolanty Koszteyn”, Forum Philosophicum 9 (2004): 107–110.
Ziemiański S., „Nauki przyrodnicze a filozofia Boga”, Studia Philosophiae Christianae 40 (2004) 2: 107–121.
Ziemiański S., „Platonizm w pieśniach kościelnych”, Musica Ecclesiastica 15 (2020): 79–88.
Ziemiański S., „Possibility – Actuality – God”, Forum Philosophicum, 8 (2003): 35–48.
Ziemiański S., „Prawo wzrostu entropii w kosmologii relatywistycznej”, Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie 1988 (Kraków 1989), 135–154.
Ziemiański S., „Problem złożenia bytów z substancji i przypadłości w świetle współczesnej fizyki”, Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie 1990 (Kraków 1991), 25–36.
Ziemiański S., „Spór między kreacjonizmem a ewolucjonizmem”, Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie 1989 (Kraków 1990), 107–123.
Ziemiański S., „Spór o przygodność”, Forum Philosophicum 2 (1997): 255–261. Ziemiański S., „The Relation Between Science and Philosophy of God”, Studia Aloisiana 4 (2003) 1: 313–320.
Ziemiański S., „Time and Its Philosophical Implications”, Forum Philosophicum. International Journal for Philosophy 13 (2008) 1: 69–82.
Ziemiański S., „Uwagi na temat krytyki dowodów za istnieniem Boga w książce L. Kołakowskiego Jeśli Boga nie ma”, Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie 1995–1996 (Kraków 1996), 173–185.
Ziemiański S., „Związek argumentu kinetycznego z argumentem entropologicznym”, Studia Philosophiae Christianae 7 (1971) 2: 277–295.
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
