Księdza Jana Ciemniewskiego koncepcja wychowania do cnót roztropności, męstwa i wstrzemięźliwości
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie informacji o życiu i dorobku naukowym oraz publicystycznym ks. Jana Ciemniewskiego (1866–1947). Podstawą źródłową służącą opracowaniu niniejszej publikacji są główne dzieła polskiego kapłana. Posiłkowano się również opracowaniami filozoficznymi i teologicznymi zagadnień, które rozważał opisywany uczony, powstałymi zarówno w okresie jego aktywności naukowej i duszpasterskiej, jak i po jego śmierci. Ciemniewski był kapłanem interesującym się filozofią i teologią oraz pedagogiką. Był twórcą systemu filozofii wychowania opartego na klasycznej, arystotelesowsko-tomistycznej koncepcji natury ludzkiej osoby oraz etyce zakładającej konieczność wychowania człowieka poprzez kształtowanie w nim cnót kardynalnych. Szczególnym przedmiotem zainteresowań uczynił doskonalącą rozum cnotę roztropności, a także cnotę męstwa i umiarkowania, nazywaną przez siebie cnotą wstrzemięźliwości. Twierdził, że w wychowaniu nie tylko dzieci i młodzieży, ale także i dorosłej części społeczeństwa, należy zwracać uwagę na walkę z alkoholizmem i nieczystością, ponieważ one głównie zagrażają egzystencji jednostek i narodu. Pisał, że alkohol nie tylko osłabia wolę człowieka, ale także uszkadza jego system nerwowy oraz przyczynia się do zubożenia materialnego osoby nadużywającej tego trunku. Opracowując swoją koncepcję wychowania, Ciemniewski korzystał z bogatego dorobku myśli europejskiej. Interesował się także psychologią eksperymentalną oraz czerpał inspiracje od polskich psychologów (J. Ochorowicz, R. Radziwiłłowicz, T. Jaroszyński). Krytykował liberalizm etyczny, materializm, hedonizm. Według tego uczonego właściwe wychowanie polega na usprawnianiu ludzkiego intelektu i wzmacnianiu siły woli człowieka.
Bibliografia
Literatura źródłowa. Prace ks. Jana Ciemniewskiego:
„Abstynencja jako czynnik kształcenia woli i charakteru”, Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy 27 (1938): 22–27.
Budujmy Polskę wewnątrz (Lwów: Nakładem Autora, 1918).
Etyka katolicka. Podręcznik do szkół średnich (Lwów: Książnica – Atlas, 1930).
„F. de Hovre, P. Tochowicz. Podstawy współczesnej pedagogiki, Włocławek 1938”, Muzeum 53 (1938): 160–163.
Ferdynand Machay, „Niebezpieczeństwo pornografii”, w: Walka z pornografią (Cykl rozpraw) (Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1932), 12–13.
„F.W. Foerster. Stare i nowe wychowanie, przełożył Joachim Brachman, Katowice 1938 (str. 207)”, Muzeum 54 (1939), z. 1: 61–64.
Jak zakładać i prowadzić koła abstynencie młodzieży (Kraków: Centrala Kół Abstynenckich Młodzieży, 1927).
My a Żydzi. Przyczynek do kwestii żydowskiej (Lwów: „Dziennik Polski”, 1898).
„Na marginesie nowej książki teologicznej”, Kwartalnik Teologiczny Wileński 1 (1923): 248–257.
O nowożytną metodę nauczania religii (Poznań: Księgarnia św. Wojciecha).
Odrodzenie z Ducha Świętego (Włocławek, 1947).
Poznanie i kształcenie charakteru, cz. 1 (Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1926).
Poznanie i kształcenie charakteru, cz. 2 (Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1926).
Rola Ducha Świętego w odrodzeniu świata współczesnego (Poznań, 1937).
„Światła wiekuiste i ziemskie ciemności – nasza współczesność z punktu widzenia wieczności, przeł. Z. Starowieyska-Morstinowa (str. 163). Katowice 1938”, Muzeum 54 (1939), z. 1: 59–61.
„Uwagi na czasie”, Gazeta Kościelna nr 5 (1936): 59.
„Wielka tajemnica psychiki narodu polskiego. Przez ks. Walerjana Baranowskiego, Poznań 1936, Księgarnia św. Wojciecha”, Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy, 26 (1937), z. 1: 38–42.
Bednarski Feliks W., Zagadnienia pedagogiczne (Londyn: Veritas, [1982]). Duchowicz Bronisław, Dlaczego i w jaki sposób szkoła powinna walczyć z alkoholizmem (Poznań: Wydawnictwo św. Wojciecha, 1928).
Elders Leo J., Filozofia Boga. Filozoficzna teologia św. Tomasza z Akwinu, przekł. Tadeusz Kuczyński (Warszawa: Agencja Wydawnicza Katolików MAG, 1992).
Fiuta Jan, Istota męstwa chrześcijańskiego według nauki św. Tomasza z Akwinu (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1946).
Gilson Étienne, Duch filozofii chrześcijańskiej, przekł. Jan Rybałt (Warszawa: Pax, 1958).
Gilson Étienne, Elementy filozofii chrześcijańskiej, przekł. Tomasz Górski (Warszawa: Pax, 1965).
Gmurowski Andrzej, Doskonałość chrześcijańska w myśl zasad św. Tomasza z Akwinu (Studium teologiczne) (Gniezno: Księgarnia św. Wojciecha, 1934).
Gmurowski Andrzej, O bojaźni bożej (Lwów: Wydawnictwo oo. Dominikanów, 1938).
Gmurowski Andrzej, Umiarkowanie i powściągliwość (Włocławek: Drukarnia Diecezjalna, 1935).
Goliński Zdzisław, Cnota czystości według św. Tomasza z Akwinu z uwzględnieniem współczesnej pedagogiki płciowej (Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1935).
Jędrzejczak Kazimierz, Katolicka myśl pedagogiczna w Drugiej Rzeczypospolitej. (Założenia – problematyka badań – osiągnięcia) (Wolsztyn: Woldruk”, 1998).
Karczmarek Lech, Zarys psychologii neotomistycznej (Poznań: Pallotinum, 1958). Kostecki Romuald, Tajemnica życia nadprzyrodzonego. Zagadnienie łaski uświęcającej (Warszawa: Pax, 1975).
Kostkiewicz Janina, Kierunki i koncepcje pedagogiki katolickiej w Polsce 1918–1939 (Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2013).
Lekcje szkolne o alkoholu (Poznań: Wydawnictwo Związku Nauczycieli Abstynentów, 1927).
Łempicki Stanisław, Złote paski. Wspomnienia ze szkoły galicyjskiej (Warszawa: Wydawnictwo Oświatowe „Wspólna Sprawa”, 1957).
Machay Ferdynand, „Niebezpieczeństwo pornografii”, w: Walka z pornografią (Cykl rozpraw) (Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1932).
Maria Eugipiusz od Dzieciątka Jezus, Chcę widzieć Boga, przeł. z franc. W. Ryszka, (Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 1982).
Możdżeń Stefan I., Inspiracje katolickiej myśli wychowawczej w Polsce do połowy XX wieku (Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego, 2001).
Olejnik Stanisław, Teologia moralna życia osobistego (Włocławek: Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1999).
Polak Ryszard, „Ciemniewski Jan”, w: Encyklopedia filozofii polskiej (Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011), 206–209.
Pyżalski Leon, Wrogowie ludu prawdziwi i mniemani (Zamość: Nakładem oo. Redemptorystów, 1938).
Riaud Alexis, O działaniu Ducha świętego w naszych duszach, przekł. S. Foryś, wyd. II, (Kalwaria Zebrzydowska: „Calvarianum”, 1998).
Rozporządzenia i okólniki w sprawach higieny szkolnej i wychowania fizycznego za lata 1918–1928 (Warszawa: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1928).
Swieżawski Stefan, Święty Tomasz na nowo odczytany (Poznań: „W Drodze”, 2002).
Sygnarski Mieczysław, Alkoholizm a młodzież, w Groźna statystyka (Poznań: Wydawnictwo Związku Nauczycieli Abstynentów, 1927).
Tatarkiewicz Władysław, O szczęściu, wyd. X (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003).
Torrell Jean-Pierre, Święty Tomasz z Akwinu mistrz duchowy, przeł. z franc. Agnieszka Kuryś, (Poznań – Warszawa: „W Drodze” 2003).
Ulbricht Willibald, Szkołą a zagadnienie alkoholizmu (Poznań: Wydawnictwo Związku Nauczycieli Abstynentów, 1929).
Usowicz Aleksander, Tomistyczna sublimacja uczuć w świetle nowożytnej psychologii (Kraków, 1946).
Żychliński Aleksander, Teologia życia wewnętrznego, wyd. II (Kielce: „Verbum”, 1947).
Brokowski Stefan, „Alkoholizm wśród dziatwy szkół powszechnych w Wilnie”, Archiwum Higieny (1925), t. 1, z. 2: 149–163.
Gnoiński Stefan, „O alkoholizmie wśród dzieci szkół powszechnych miasta Wilna”, Trzeźwość nr 6 (1937): 282–286.
Jagielska Dominika, „Kształcenie charakteru i odrodzenie narodu polskiego – koncepcje wychowania do niepodległości Jana Ciemniewskiego (na podstawie twórczości do 1918 roku)”, Polska Myśl Pedagogiczna 1 (2015), nr 1: 255–278.
Mikinka Franciszek, „Alkoholizm a młodzież łódzka”, Świt nr 4 (1938): 5–6. Miklaszewski Bolesław, „Alkoholizm wśród dzieci szkół powszechnych m. Łodzi”, Opieka nad Dzieckiem nr 2 (1925): 6.
Sokal Kazimierz „Walka z alkoholizmem a szkoła”, Wychowanie Fizyczne (1931), z. 3: 108–115.
Swastek Józef, „Formative Years of the Polish Seminary in United States”, Sacrum Poloniae Milenium 6 (1959): 39–153.
Szmurło Jan, „O używaniu napojów wyskokowych przez dziatwę szkół powszechnych w Warszawie”, Opieka nad Dzieckiem nr 5 (1924): 12.
Woroniecki Jacek, „Cnota kardynalna umiarkowania”, Szkoła Chrystusowa 1 (1930), nr 5: 227–237.
Woroniecki Jacek, „Studium nad kardynalną cnota roztropności”, Kwartalnik Teologiczny Wileński, 1–2 (1923–1924): 226–247.
Żulińska Barbara, „Śp. Ks. Jan Ciemniewski”, Głos Karmelu nr 12 (1947): 30–32.
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
