Rozdwojenie sejmiku wiszeńskiego w 1597 r.
Abstrakt
Celem artykułu jest pogłębiona analiza przyczyn i konsekwencji rozdwojenia sejmiku wiszeńskiego w 1597 r. z naciskiem na relacje polityczno-społeczne obejmujące teren dawnego województwa ruskiego oraz głównych politycznych aktorów zdarzeń: Stanisława Stadnickiego z Łańcuta, Stanisława Żółkiewskiego i Jana Zamoyskiego. Pomimo stosunkowo obfitego materiału źródłowego w postaci listów, protestacji i sejmowych diariuszy jedyna poważna próba zbadania tego tematu podjęta przez Jana Rzońcę okazała się dalece niewystarczająca, zawężając temat rozbicia sejmiku jedynie do obszaru wpływu na późniejsze obrady sejmu oraz ogólną kondycję państwa. Przeprowadzona w artykule krytyczna analiza zachowanych źródeł pozwoliła w dużym stopniu zrekonstruować obrady tytułowego sejmiku, ustalić dokładne przyczyny jego rozbicia oraz powiązać zaszłe na nim zdarzenia z politycznym przesileniem, do którego doszło w województwie ruskim pod koniec roku 1597 w postaci lokalnego sojuszu Jana Zamoyskiego ze Stanisławem Stadnickim z Łańcuta. Poznanie kulis zawarcia powyższego porozumienia oraz powodów jego fiaska pozwoliło natomiast lepiej zrozumieć mechanizmy funkcjonowania stronnictwa kanclerskiego pod koniec XVI w. i stanu, w jakim się wówczas znalazło. W artykule podjęta została ponadto próba rozwikłania problemu uczestnictwa w sejmiku żołnierzy kwarcianych/prywatnych oraz zbadania ich rzeczywistego wpływu na obrady sejmiku w Wiszni. Bezrefleksyjnie przyjmowana do tej pory teoria personalnie obarczająca winą za rozbicie sejmiku hetmana polnego Stanisława Żółkiewskiego wydaje się co najmniej przesadzona, zupełnie pomijając własnowolność służących w wojsku żołnierzy oraz przysługujące im jako szlachcie prawa do uczestnictwa w życiu publicznym Rzeczypospolitej.
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych.
Archiwum Zamoyskich.
Rkps 190, 247, 639, 707, 2859.
Diariusze sejmowe z roku 1597, wyd. E. Barwiński, Scriptores Rerum Polonicarum, t. 20 (Kraków: Wydawnictwo Komisyi Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie, 1907).
Lauda Sejmikowe t. 1 Lauda wiszeńskie 1572–1648 r. wyd. Antoni Prochaska (Lwów: Drukarnia E. Winiarza, 1909).
Niesiecki Kasper, Herbarz Polski 2, 4, 5, 7–9, wyd. Jan Nepomucen Bobrowicz (Lipsk: Drukiem i Nakładem Breitkopfa i Hartela, 1839–1845).
Solikowski J.-D., Krótki pamiętnik rzeczy polskich, wyd. Władysław Syrokomla (Warszawa: Książka i Wiedza, 2019).
Volumina Legum 2, wyd. Józafat Ohryzko (Petersburg: Drukiem Józafata Ohryzko, 1859).
Byliński Janusz, „Stadnicki zw. Diabłem łańcuckim Stanisław”, w: PSB 41 (Warszawa–Kraków: Polska Akademia Nauk, 2002).
Choińska-Mika Jolanta, Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1998).
Drohojowski Jan, Kronika Drohojowskich cz. 1 (Kraków: W.L. Anczyca i Spółka, 1904).
Janiszewska-Mincer Barbara, Rzeczpospolita Polska w latach 1600–1603 (Narastanie konfliktu między Zygmuntem III Wazą a stanami) (Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, 1984)
Kaniewska Ilona, „Orzechowski h. Oksza Walenty”, w: PSB 23 (Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Polska Akademia Nauk, 1979).
Kaniewska Ilona, Uruszczak Wacław, Ferenc Marek, Byliński Janusz, Posłowie Koronni 1493–1600 (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2013).
Konopczyński Władysław, Chronologia sejmów polskich 1493–1793 (Kraków: Wydawnictwo Akademii Umiejętności w Krakowie, 1948).
Kotarski Henryk, „Krasicki h. Rogala Stanisław”, w: PSB 15 (Wrocław–Warszawa–Kraków: Polska Akademia Nauk, 1970).
Kowalska Halina, „Ligęza z Bobrku h. Półkozic Mikołaj”, w: PSB 17 (Wrocław– Warszawa–Kraków–Gdańsk: Polska Akademia Nauk, 1972)
Kowalska Halina, „Ożga z Ossy h. Rawicz Piotr”, w: PSB 24 (Wrocław–Warszawa–Kraków: Polska Akademia Nauk, 1979).
Król Andrzej, Sejmik ziem lwowskiej, przemyskiej i sanockiej w Sądowej Wiszni za panowania Wazów (1587–1668) (Przemyśl: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, 2018).
Lepszy Kazimierz, „Drohojowski Jan Tomasz”, w: PSB 5 (Kraków: Polska Akademia Nauk, 1939–1946).
Łozinski Władysław, Prawem i Lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi za panowania Zygmunta III (Lwów: Księgarnia H. Altenberga, 1903).
Opaliński Edward, „Mniszech z Wielkich Kończyc Jerzy”, w: PSB 21 (Wrocław– Warszawa–Kraków: Polska Akademia Nauk, 1976).
Przyboś Adam, „Ligęza z Bobrku h. Półkozic Mikołaj Spytek”, w: PSB 17 (Wrocław–Warszawa–Kraków-Gdańsk: Polska Akademia Nauk, 1972).
Rzońca Jan, Rzeczpospolita Polska w latach 1596–1599. Wybrane zagadnienia polityki wewnętrznej i zagranicznej (Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1990). Rzońca Jan, Sejmy z lat 1597 i 1598. Część I bezowocny sejm z 1597 roku (Warszawa–Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989).
Sokołowski Wojciech, Politycy złotego wieku. Małopolscy przywódcy szlachty i parlamentarzyści w latach 1574–1605 (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997).
Urwanowicz Jerzy, „Wojsko Rzeczypospolitej wobec polityki (na tle postaw armii europejskich)”, w: Dziedzictwo pierwszej Rzeczypospolitej w doświadczeniu politycznym Polski i Europy, ed. J. Ekes (Nowy Sącz: Wydział Studiów Politycznych, 2005).
Gałuszka Justyna, „Sędzia ziemski przemyski Walenty Orzechowski – zapomniany bohater sejmu lubelskiego 1569 roku”, Rocznik Przemyski 57 Literatura i Język 2 (2021): 35–44.
Kempa Tomasz, „Konflikt między kanclerzem Janem Zamoyskim a książętami Ostrogskimi i jego wpływ na sytuację wewnętrzną Rzeczypospolitej w końcu XVI wieku”, Socium: al’manah social’noï istoriï 9 (2010): 67–96.
Rzońca Jan, „Spór o prawomocność wyboru posłów wiszeńskich na sejmie 1597 r.”, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu Historia 23 (1986): 13–22.
Tygielski Wojciech, „Stronnictwo, które nie mogło przegrać”, Przegląd Historyczny 76/2 (1985): 207–231.
Urbaniak Violetta, „Jan Zamoyski i jego ludzie w przededniu sejmu 1605 r.” Miscellanea Historico-Archivistica 5 (1995): 1–17.
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
