Zielony kolor fasad cerkwi województwa podlaskiego w świetle teologii i architektury sakralnej
Abstrakt
Celem artykułu jest interdyscyplinarne ukazanie związku architektury z teologią. Do badań wykorzystano źródła rękopiśmienne (karty inwentarzowe zabytków architektury i budownictwa ze zbiorów Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku), materiały drukowane, literaturę przedmiotu oraz źródła internetowe. Dokonano również inwentaryzacji fotograficznej obiektów sakralnych oraz przeprowadzono rozmowy z duchownymi. Celem badań była weryfikacja hipotezy mówiącej o istotnym wpływie teologii na kształtowanie architektury cerkwi. Symbolika w architekturze kościołów prawosławnych obejmuje wiele aspektów, w tym także kolorystykę fasad. W województwie podlaskim znajduje się największa liczba cerkwi w Polsce. Tereny te cechują się z architekturą drewnianą ze względu na łatwą dostępność surowców. Cechą charakterystyczną drewnianych cerkwi na tym terenie jest różnorodność kolorystyczna ich fasad. Kolory mają bogatą symbolikę teologiczną, która często kojarzona jest z kultem świętych. Jest to szczególnie widoczne w ikonach. Badaniami objęto siedem zielonych kościołów na terenie województwa podlaskiego, w miejscowościach Anusin, Koźliki, Narew, Pasynki, Trześcianka i Tyniewicze Duże. Spośród badanych obiektów jeden jest obecnie zielony, a pozostałe były w tym kolorze w przeszłości. Świątynie opisano pod kątem datowania, kształtu planu budowli i kolorystyki elewacji. Badania wykazały związek pomiędzy zielonym kolorem elewacji a jej symboliką teologiczną. Architekt idealnej świątyni na wzór budowli uwzględnionych w opracowaniu powinien łączyć sztukę projektowania estetycznego z zasadami teologii. W takich obiektach konieczna jest synergia architektury i teologii, która decyduje o ich pięknie.
Bibliografia
Karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa, rejestr zabytków nr 674 z dn. 30.12.1987, A-746 z dn. 31.12.1990, A-36 z dn. 12.01.1993, 784 z dn. 09.03.1994, A-13 z dn. 24.11.2000, A-25 z dn. 14.09.2001.
Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kulesza Krzysztof, Kułak Aneta, Ołdytowska Agnieszka, Ryżewski Grzegorz, „Drewniana architektura Podlasia jako desygnat tożsamości kulturowej, religijnej i etnicznej obszaru pogranicza”, w: Monument. Studia i materiały krajowego ośrodka badań i dokumentacji zabytków, nr 2, red. Tadeusz Morysiński (Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2005).
Krasny Piotr, „Maluczko, a nie ujrzycie mnie… (J 16, 16). Uwagi o stanie zachowania drewnianych cerkwi na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej i znaczeniu materiałów ikonograficznych w badaniach nad architekturą cerkiewną”, w: Cerkwie drewniane dawnej Galicji Wschodniej, t. 1, red. Wojciech Walanus (Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2012).
Radziukiewicz Anna, „Cerkiew – okręt płynący ku wschodowi, czyli kilka uwag o architekturze”, w: Prawosławie w Polsce (Białystok: Arka, 2000).
Uścinowicz Jerzy, „O przenikaniu wartości w architekturze sakralnej pogranicza”, w: Architektura kultur lokalnych pogranicza. Pogranicze Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy, red. Jerzy Uścinowicz (Białystok: Politechnika Białostocka, 2006).
Załącznik do uchwały nr XXXIII/198/10 Rady Gminy Narew z dnia 28 czerwca 2010 roku, Plan odnowy miejscowości na lata 2010–2017 Tyniewicze Duże (Gmina Narew, kwiecień 2010).
Baldock John, Symbolika chrześcijańska, tł. Jerzy Moderski (Poznań: Dom wydawniczy „Rebis”, 1994).
Brykowski Ryszard, Drewniana architektura cerkiewna na koronnych ziemiach Rzeczypospolitej (Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1995).
Bułgakow Siergiej, Prawosławie: zarys nauki Kościoła Prawosławnego, tł. Henryk Paprocki (Białystok: Orthdruk, 1992).
Charkiewicz Jarosław, Najświętsza Bogarodzico zbaw nas (Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2015).
Evans Gavin, Historia kolorów. Tajemniczy świat barw, tł. Władysław Jeżewski (Warszawa: Bellona, 2019).
Evdokimov Paul, Sztuka ikony. Teologia piękna, tł. Maria Żurowska (Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów, 2003).
Jazykowa Irina, Świat ikony, tł. ks. Henryk Paprocki (Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów, 2003).
Koprowski A. Marek, Łemkowie losy zaginionego narodu (Zakrzewo: Wydawnictwo Replika, 2016).
Maraśkiewicz Janusz, Baszkow Aleksander, Drewniana architektura północnej części Euroregionu Bug (Biała Podlaska: Bialskopodlaskie Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego, 2006).
Marciniszyn Elżbieta, Marciniszyn Piotr, Kłosek Kamila, Kordys-Tomaszewska Marta (red.), Architektura drewniana (Warszawa: Carta Blanca, 2009).
Ouspensky Leonid, Theology of the icon, vol. II, trans. Anthony Gythiel (NY: St Vladimir’s Seminary Press Crestwood, 1992).
Paprocki Henryk, Prawosławie w Polsce (Olszanica: Bosz, 2008).
Pokropek Marian, Gozdan Andrzej (il.), Budownictwo ludowe w Polsce (Warszawa: LSW, 1976).
Quenot Michel, Ikona. Okno ku wieczności, tł. ks. Henryk Paprocki (Białystok: Orthdruk, 1997).
Radziukiewicz Anna (red.), Dolecki Marek (fot.), Prawosławie w Polsce (Białystok: Arka, 2000).
Tłoczek Ignacy, Polskie budownictwo drewniane (Wrocław: Ossolineum, 1980). Uspienski Leonid, Teologia ikony, tł. Maria Żurowska (Poznań: W drodze, 1993). Żabicki Jacek, Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia (Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2010).
Настольная книга священнослужителя, t. 4 (Moskwa: Издание Московской Патриархии, 1983).
Rozmowa telefoniczna z proboszczem parafii w Narwi ks. Michałem Dudiczem z dnia 15.03.2023 r.
Rozmowa z proboszczem parafii w Trześciance, ks. Michałem Wasilewskim z dnia 19.03.2023 r.
Dane z ksiąg parafialnych parafii w Telatyczach, rozmowa z proboszczem ks. Cezarym Nowickim z dnia 21.03.2023 r.
Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015–2018, 2020, https:// stat.gov.pl/obszary-tematyczne/inne-opracowania/wyznania-religijne/ wyznania-religijne-w-polsce-20152018,5,2.html (dostęp: 08.12.2022).
Copyright (c) 2023 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
