Wrażliwość na świat przedmiotów i pokusa opisywania

Zbigniew Herbert i Francis Ponge

Abstract

Celem artykułu jest przyjrzenie się założeniom filozoficznym tkwiącym u podstaw twórczości Zbigniewa Herberta (1924–1998) i Francisa Ponge’a (1899–1988). W literaturze przedmiotu poświęconej autorowi Struny światła od dawna obecny jest wątek podobieństwa jego twórczości do dzieł francuskiego poety. Krytyka szczegółowo wskazała zakres utworów Herberta dających się porównać z utworami składającymi się na tomik Ponge’a Po stronie rzeczy wydany w 1942 roku. Pokazano, co łączy je i różni jako literackie opisy rzeczy i zjawisk. Głównym przedmiotem analizy zaprezentowanej w niniejszym tekście są pozaliterackie wypowiedzi poetów. Artykuł jest rezultatem badania porównawczego o charakterze interdyscyplinarnym, wykorzystującego wiedzę z zakresu literaturoznawstwa, filozofii oraz filologii. Autorka rozważa hipotezę, że głoszony przez obydwu poetów postulat opisywania przedmiotów świata zewnętrznego opiera się na podobnej im postawie wobec świata, wyrastającej z podobnej wrażliwości na rzeczywistość postrzeganą zmysłami. Herbert i Ponge pisali przeciwko filozofii w jej głównym europejskim nurcie, czyli nurcie racjonalistycznym. Sprzeciwiali się porzucaniu konkretu oraz emocjonalnej warstwy doświadczenia na rzecz pojęć i systemów. Na ich koncepcję rzeczywistości oraz poznania znaczący wpływ wywarła myśl epikurejsko-lukrecjańska. Za jej pośrednictwem mogli przyswoić pewne idee, które do ram całościowego projektu podniósł w swojej refleksji fenomenologicznej Maurice Merleau-Ponty. W podejściu obydwu poetów do opisu wyraża się przekonanie francuskiego filozofa, że „wszelka wiedza rozwija się w horyzontach otwartych przez percepcję”. Ich wrażliwość na przedmioty świata zewnętrznego odzwierciedla sposób postrzegania świata przez ciało przeżywające. Herbert i Ponge przekraczają perspektywę ścigania słowem obiektywnego porządku myśli, uprzedniego wobec wyrażenia. Tym samym nie redukują rzeczywistości do myślenia o niej.