Topika „księgi natury” w późnej liryce Pära Lagerkvista

Abstract

Artykuł przedstawia analizę ostatniego tomu wierszy szwedzkiego pisarza Pära Lagerkvista Aftonland (1953) i kluczowej dla niesionych przez niego sensów metafory „księgi natury”, szeroko przez poetę wykorzystywanej i stanowiącej oś kompozycyjną tomu. Punktem wyjścia jest przedstawienie teologicznych koncepcji liber naturae (od biblijnej proweniencji poprzez dzieła filozoficzne i teologiczne doby średniowiecza i renesansu) oraz wskazanie na funkcje tej przenośni w literaturze dawnej. Lagerkvistowskie podjęcie tej metafory, w całkowicie zmienionym kontekście historycznym, wskazuje na zasadniczą zmianę, jaka zaszła w religijnej sytuacji człowieka pomiędzy czasem szczytowej popularności tej metafory a połową dwudziestego wieku. Powrót Lagerkvista do tej przenośni wiąże się z jej radykalnym przekształceniem w duchu nowoczesnej przemiany duchowości. Zamiast objawiać teologiczne prawdy, księga natury w poezji Lagerkvista pokrewna jest jaspersowskim „szyfrom transcendencji”, przybliżającym człowiekowi, żyjącemu w odczarowanym świecie nowoczesnym, ponaddoczesny wymiar istnienia. Przemiany toposu „księgi natury” w tomie poetyckim Lagerkvista analizowane są także na tle przemian nowożytnej i nowoczesnej astronomii, a także w perspektywie teorii „logiki pisma” i relacji między pismem a religią. Użycie dawnej metafory pozwala Lagerkvistowi wyrazić afirmację duchowych tęsknot i poszukiwania sensu świata jako niespełnionych, lecz niezbywalnych ludzkich cech. W zakończeniu wskazano także na obecność motywu „księgi natury” w innych dziełach szwedzkiego pisarza, będącą przejawem metafizycznych zainteresowań autora Aftonland.