Próba podporządkowania władzom oświatowym nauczania i wychowania religijnego w szkole (1926–1937)

Abstract

Idea wychowania państwowego wypracowana przez działaczy oświatowych związanych z rządami kierującymi Polską po zamachu majowym i wdrożona przez nich w życie miała przyczynić się do wychowania obywateli mocno przywiązanych do państwa polskiego, niezależnie od narodowości i wyznawanej wiary. Wszystkie czynniki wychowawcze miały służyć temu celowi, również wychowanie religijne. Wychodząc z tego założenia, władze oświatowe chciały mieć decydujący wpływ na nominacje nauczycieli religii, określenie ich kwalifikacji, ustalanie programów nauczania i wybór podręczników. Prowadziło to do konfliktów z biskupami katolickimi, z zasady dbającymi o autonomię i wyłączność w ustalaniu zasad w tych kwestiach. Autonomia kościelna w sprawach przekazu wiary, formalnie akceptowana przez prawo i władze kościelne, zakładała, że Kościół określa treści nauczania religijnego (programy i podręczniki do nauczania), zakres i kształt wychowania religijnego (praktyki religijne), a także wybiera nauczycieli, którzy w jego imieniu będą przekazywali katolikom zasady wiary. Biskupi nie mogli oddać państwu głosu decydującego, bo w ten sposób sprzeniewierzyliby się własnym obowiązkom, wynikającym z natury misji biskupiej. Tego nie rozumiały władze państwowe, które od przewrotu majowego do początku 1937 roku nie były skłonne do żadnego kompromisu i chciały mieć decydujący głos w sprawie nominacji i kwalifikacji nauczycieli religii, w zakresie i kształcie programów oraz podręczników do nauki religii, a także całkowitą kontrolę nad organizacjami kościelnymi dopuszczonymi do funkcjonowania w szkole (przy równoczesnym zakazie gromadzenia dzieci i młodzieży w przykościelnych organizacjach i zespołach).

O ile władze kościelne, publicyści i pedagodzy katoliccy, działacze organizacji kościelnych zabierali głos i dyskutowali, a nawet publicznie protestowali w sprawach koedukacji, obecności nauczycieli niekatolickich w szkołach powszechnych, antyreligijnej postawy nauczyciel zrzeszonych w lewicowych związkach zawodowych, o tyle kwestie nominacji i kwalifikacji nauczycieli religii, programów i podręczników, kontroli organizacji kościelnych w szkołach podnoszone były wyłącznie w trakcie rozmów i korespondencji pomiędzy władzami kościelnymi i szkolnymi. Poza jednym komunikatem Komisji Szkolnej opublikowanym w czasopismach diecezjalnych przeznaczonych dla duchowieństwa spory te nie były nagłaśniane w skali ogólnopolskiej, zarówno przez stronę kościelną, jak i państwową.