Spór o prawo patronatu i prezenty na urząd prepozyta kościoła parafialnego w Oświęcimiu z roku 1533

Abstract

Parafia p.w. Wniebowzięcia NMP w Oświęcimiu może się poszczycić długą i bogatą historią. Choć dokładna data jej utworzenia nie jest znana, przypuszczać należy, że początki parafii i pierwszego kościoła parafialnego sięgają przełomu XI i XII wieku. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych poświadczająca funkcjonowanie kościoła pochodzi z 1304 r. Kolejne źródło, w którym notowano oświęcimski kościół, to spis dziesięciny papieskiej z 1326 r. Miasto odgrywało już wówczas ważną rolę centrum administracyjnego jako stolica Księstwa Oświęcimskiego oraz stolica dekanatu w diecezji krakowskiej. Sama zaś parafia obejmował swym zasięgiem terytorialnym, oprócz miasta i zamku, blisko trzydzieści wsi. Wśród wielu ważnych wydarzeń w dziejach jednego z najstarszych na tym terenie ośrodków duszpasterskich istotne miejsce zajmuje spór o prawo patronatu i prezenty na urząd prepozyta kościoła parafialnego w Oświęcimiu. Konflikt rozegrał się w 1533 r. po śmierci prepozyta Jana Rajskiego (z Rayska). W dotychczasowej literaturze przedmiotu problem ten nie doczekał się odrębnego opracowania. Warto się mu przyjrzeć, tym bardziej, że istnieją unikatowe źródła, zawierające dane na temat genezy, przebiegu i dalszych konsekwencji. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie owego sporu, a także zasygnalizowanie reperkusji prawnych, jakie niosło ze sobą prawo patronatu, jeszcze do I połowy XX wieku. Podstawę analiz zawartych w niniejszym opracowaniu stanowią materiały źródłowe. Wykorzystano przede wszystkim zasoby Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMKr), m.in. akta administratorów diecezji krakowskiej (acta administratorialia), akta konsystorza generalnego w Krakowie (acta o cialia), akta kancelarii zadwornej (acta episcopalia), protokoły wizytacyjne z roku 1598 (acta visitationis) oraz akta parafialne parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Oświęcimiu. Pierwszorzędnych informacji dostarczył również rękopis nr 5935 przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Dokumenty rękopiśmienne uzupełniono danymi zawartymi w źródłach drukowanych oraz literaturze przedmiotu.