Fighting Pestilence in Old Poland as Presented in the 18th Century Żywiec Chronicle
Abstract
The article presents the problem of dealing with the pestilence (pol. morowe powietrze, “pestilent air”) on the territory of the old Republic of Poland, with particular focus on the Żywiec County in the 16th to 8th century. The paper attempts to answer the questions of how the medics of that time dealt with epidemics, what actions were taken by ordinary people for whom the raging plague was often the result of the interference of demonic forces, and finally, what preventive measures against the plague were proposed to the faithful by the Church.
The source for the considerations is the Chronografia albo Dziejopis żywiecki [Chronography or the Żywiec Chronicle], the account of history of the town of Żywiec and the surrounding area covering the years 1400–1728, written by the mayor, Andrzej Komoniecki (1659–1729). The Chronicle brings back an extraordinarily colorful picture of old customs, beliefs and superstitions, as well as paramedical practices, which to our contemporary cultural sensitivity may appear bizarre, gruesome and terrifying.
In preparing the article, the author also used extensive literature, primarily in the history of medicine.
Among the research methods used in the study, it is worth mentioning, first of all: the explicative method, the method of document research, the method of analysis and criticism of sources, the method of cultural analysis and the method of stylistic-rhetorical analysis.
In contemporary socio-cultural reality, the reading of the Chronografia takes on new meanings. In the context of the pandemic that struck the world in the 21st century, the extremely accurate accounts of the Żywiec chronicler seem particularly interesting, as they allow us to compare the attitude of our old Polish ancestors and ourselves in the face of a similar threat. This comparative leads us to believe that some of the measures taken to prevent the spread of infections, such as keeping a distance, limiting the number of participants at funerals, or not letting strangers into towns, are still taken today, while others, such as locking the sick up in huts, setting fire to infected houses, burying plague victims under fences, drowning them in rivers, or desecrating the bodies of the dead suspected of having caused the plague, are now happily forgotten.
References
Baranowski Bohdan, Życie codzienne małego miasteczka w XVII i XVIII wieku (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1975).
Bylina Stanisław, Religijność późnego średniowiecza. Chrześcijaństwo a kultura tradycyjna w Europie Środkowo-Wschodniej w XIV–XV w. (Warszawa: Wydawnictwo Neriton–Instytut Historii PAN 2009).
Bystroń Jan S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, T. 1 (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1976).
Drążkowska Anna, „Kilka uwag na temat sposobów walki z dżumą w XVII i XVIII wieku na podstawie wybranych źródeł” w Epidemie, klęski, wojny, ed. Wojciech Dzieduszycki, Jacek Wrzesiński (Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich 2008), 269–273.
Dyrlaga Przemysław, Rafał Kosiński, „Andrzej Komoniecki – życie i działalność”, w Monumenta albo zebranie starożytnych dzieł, ozdób, pobożności i łask Boskich przez obraz cudowny Matki Bożej Panny Mariej w parochiej kościoła rychwalskiego (Rychwałda Monumenta), introd. Przemysław Dyrlaga i Rafał Kosiński (Żywiec: Towarzystwo Naukowe Żywieckie 2015), 19–56.
Giedroyć Franciszek, Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny (Warszawa: Drukarnia L. Szkaradzińskiego 1899).
Gostomski Anzelm, Gospodarstwo, introd. Stefan Inglot (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1951).
Jarczykowa Mariola, „»Powietrzna zaraza« w Wielkim Księstwie Litewskim w ujęciu Walentego Bartoszewskiego i Piotra Kochlewskiego” in Świat bliski i świat daleki w staropolskich przestrzeniach, ed. Mariola Jarczykowa, Bożena Mazurkowa, Szymon Dąbrowski, (Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2015), 153–172.
Kaczmarzyk Izabela, „Medyczne posłannictwo ewangelickiego piśmiennictwa religijnego na Śląsku w XVII i XVIII wieku w sytuacji zagrożenia »morowym powietrzem« (na przykładzie dzieł Samuela Dambrowskiego i Jana Muthmana)” in Terra culturae. Obszary, transfery, recepcje kultury. Studia oraz szkice o kulturze i historii, ed. Łukasz Burkiewicz, (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie 2018), 265–284.
Karpiński Andrzej, „Epidemie w Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku (zarys problematyki)”, in Dżuma, ospa, cholera. W trzechsetna rocznicę wielkiej epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1708–1711. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Instytut Historii PAN w dniach 21–22 maja 2009 roku, ed. Edmund Kizik, (Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska 2012), 15–26.
Karpiński Andrzej, W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne (Warszawa: Wydawnictwo Neriton– Instytut Historii PAN 2000).
Kizik Edmund, „Denkmahl der Pestilentz – pomnik zarazy wystawiony przez historyków” in Dżuma, ospa, cholera. W trzechsetna rocznicę wielkiej epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1708–1711. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Instytut Historii PAN w dniach 21–22 maja 2009 roku, ed. Edmund Kizik, (Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska 2012), 9–12.
Komoniecki Andrzej, Chronografia albo Dziejopis Żywiecki, ed. Stanisław Grodziski, Irena Dwornicka, (Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej 2005).
Kowalski Piotr, Świat Andrzeja Komonieckiego kronikarza Żywca. Studia z antropologii historycznej (Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2010).
Kracik Jan, „Personalia Andrzeja Komonieckiego w niedbałym zwierciadle historiografii”, Karta Groni 15 (1989), 62–64.
Kracik Jan, Staropolskie postawy wobec zarazy (Kraków: Wydawnictwo Petrus 2012).
Lebrun François, Jak dawniej leczono. Lekarze, święci i czarodzieje w XVII i XVIII wieku, transl. Zofia Podgórska-Klawe, (Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen: Dom Wydawniczy Bellona 1997).
Lenczowski Franciszek, „Komoniecki Andrzej” in Polski Słownik Biograficzny. T. XIII, ed. Bogusław Leśnodorski, (Wrocław–Warszawa–Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1967–1968).
Łukarska Beata, Religijność sarmacka w przekazie piśmiennictwa polskiego XVII i XVIII wieku. Zarys monograficzny i antologia tekstów źródłowych (Częstochowa: Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie 2018).
Miechowicz Łukasz, „Zaraza i »morowe mogiły« na nowożytnej wsi”, in Epidemie, klęski, wojny, ed. Wojciech Dzieduszycki i Jacek Wrzesiński, (Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich 2008), 287–292.
Nowak Jacek, „Litania do Wszystkich Świętych”, Warszawskie Studia Pastoralne 4 (2006): 125–143.
Pękacka-Falkowska Katarzyna, „Dżuma w Toruniu w 1708 roku. Wybrane aspekty” i in Dżuma, ospa, cholera. W trzechsetna rocznicę wielkiej epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1708–1711. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Instytut Historii PAN w dniach 21–22 maja 2009 roku, ed. Edmund Kizik, (Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska 2012), 112–123.
Skalski Janusz, „Medycyna w Polsce przedrozbiorowej” in Dzieje medycyny w Polsce, T. 1: Od czasów najdawniejszych do roku 1914, ed. Wojciech Noszczyk, (Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2015), 3–121.
Słownik biograficzny Żywiecczyzny, ed. Urbaniec Antoni, (Żywiec: Gazeta Żywiecka 1995).
Stuchlik-Surowiak Beata, „Jan Muthman i Samuel Ludwik Zasadius – od budowniczych ewangelickiej świątyni do wyklętych wygnańców” in Itinera clericorum. Kulturotwórcze i religijne aspekty podróży duchownych, ed. Danuta Quirini-Popławska i Łukasz Burkiewicz, (Kraków: Akademia Ignatianum: Wydawnictwo WAM 2014).
Syreński Szymon, Zielnik […] to jest opisanie własne imion, kształtu, przyrodzenia, skutków i mocy ziół wszelakich […], reprint from 1613 (Warszawa: Usługi Wydawnicze Iwona Knechta 2013).
Wrzesiński Szymon, Epidemie w dawnej Polsce (Zakrzewo: Wydawnictwo Replika 2011).
Wybór tekstów źródłowych do dziejów medycyny polskiej, ed. Wanda Osińska, Zofia Podgórska-Klawe, (Kraków: Instytut Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN 1983).
Copyright (c) 2019 Jesuit University Ignatianum in Krakow
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
The Yearbook only accepts materials for publication that are free of all conflicts of interest, and that in no way involve conflicts over authorship, copyright, etc. The Editors will take action against any cases of plagiarizing, ghostwriting1, guest/honorary authorship2, etc. Where co-authored work is concerned, the Author listed first is expected to take responsibility for the submission, and is required to make clear the contributions of all of the Co-Authors involved. In the event of the publication owing its existence to funding dedicated to this purpose, this fact should be made clear: e.g. in any note of thanks/acknowledgement, or in a footnote, etc. Explicit notification should be given of any form of reprinting, with the appropriate evidence of permission to publish being furnished as required. Any impropriety on the part of Authors/Reviewers risks exposing them to appropriate responses from the relevant institutions.
______
1 This term refers to instances of a person who has made an essential contribution being omitted from the list of authors, or from notes conveying gratitude and/or acknowledgement.
2 This occurs when a person who has made either an insignificant contribution or no contribution at all nevertheless appears on the list of authors.
