Szkolnictwo elementarne w niekanonicznej diecezji pińskiej w 1797 roku

ks. Jan Szczepaniak

doi:10.35765/rfi.2024.3001.9

ks. Jan Szczepaniak Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0001-5365-8146

DOI: https://doi.org/10.35765/rfi.2024.3001.9

Abstract

Elementary education administered by Latin-rite Catholic parishes and orders of the Polish rite in the territories of Poland annexed by Russia from 1772 to 1795 persisted without oversight from governmental authorities until the educational system reform implemented in 1803. These educational initiatives functioned in accordance with the preexisting Polish legal framework or adhered to principles rooted in Old Polish traditions, both of which were sanctioned by ecclesiastical authorities and parents sending their children for instruction. The exclusive supervisory entity was the ecclesiastical authorities, tasked with collecting information on the state of the educational system and endeavoring to influence parish priests and religious authorities to establish elementary schools at each parish and monastery. In the autumn of 1797, within the uncanonical diocese of Pinsk, 147 parish or monastic schools were in operation. These schools were organized in 120 localities (72% of the 166 localities with a parish or non-parish monastery). Compared to the state of elementary education in the last years of the independence of the Polish-Lithuanian Commonwealth, the number of schools had significantly increased. However, it is crucial to note that the reports from 1797 recorded every form of teaching. During the times of the Commission of National Education, teaching at parishes in addition to orphanages and schools for children from impoverished families, as well as education following old patterns, would be considered private instruction, not formal schooling. Such places of instruction were usually not recorded in school inventories. If educational activists considered only those institutions whose curriculum aligned with the contents of the primer issued by the Commission of National Education (teaching writing and reading, arithmetic, catechism, and moral duties), then such teaching occurred in only 21 schools in the diocese of Pinsk (18%). There is also evidence of the clergy adhering to the principle that elementary schools, inherently intended for noble children, should prepare students for higherorganized educational institutions. This is evident in the operation of 47 institutions teaching Latin (39%). In 140 elementary schools, parish administrators or monastic superiors documented the number of children attending in their reports. In the autumn of 1797, 1,669 children were enrolled in the diocese of Pinsk, with the vast majority being boys. Most schools had several to a dozen students. On average, there were 11.9 students in an elementary school in the diocese of Pinsk at that time, only slightly more than in the years preceding the Third Partition of Poland (at that time, there were an average of 11.2 students per school). Girls were educated in 7 convents run by female orders, where 122 female students received instruction, following the same principles as in pre-partition Poland. The task of educating and instructing in these institutions fell to 148 individuals, comprising 67 priests and monks, as well as 81 secular educationalists. As a rule, clergy members did not receive remuneration, as they taught within the scope of their ministrative duties. Secular teachers, on the other hand, were compensated for their educational services by parish priests, monastic superiors, parents, landowners, or through fees from a Church fund in exchange for serving as organists or cantors. Compensation for teaching could take various forms, including salaries, foundation income, incidental fees, land use (arable land, orchard, and garden), student fees, monetary legacies, and in-kind contributions.

References

Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie (VUB), sygn. F2-DC 34, Rezolucye, odezwy y opinie do Rządu, Kommissyi Edukacyi Pybliczney od roku 1797.

Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie (VUB), sygn. F2-KC 524, Rapporta Wizytatora Szkół Guberniy Wołyńskiey, Podolskiey i Kijowskiey, Taynego Konsyliarza Czackiego – Roku 1804.

Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie (VUB), sygn. F2-KC 544, Instrukcja szczególna dla wizytatora szkół gubernii wołyńskiey i podolskiey na rok 1824.

Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie (VUB), sygn. F2-KC 577, cz. 1 i 2, Fundusze na Szkoły Parafialne w Gubernij Wołyńskiey – Roku 1803.

Państwowe Archiwum Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu (DAŻO), sygn. f. 90, op. 1, sp. 207, Opisanie Stanu Kościoła Klewańskiego, tak Duchownego iako Ekonomicznego podane w czasie Wizyty […] w Roku Tysiąc siedmset dziewięćdziesiąt dziewiątym.

Państwowe Archiwum Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu (DAŻO), sygn. f. 90, op. 1, sp. 213b, Wizyty Jeneralne XX. Piiarów, Reformatów, Bonifratrów, Brygidek i Sióstr Miłosierdzia do r. 1799 do r. 1805.

Państwowe Archiwum Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu (DAŻO), sygn. f. 90, op. 1, sp. 356, Opisanie Stanu Kościoła Parochialnego Ratneńskiego tak Duchownego iako Ekonomicznego…. w Roku 1818m. Dnia 29. Miesiąca Maia.

Państwowe Archiwum Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu (DAŻO), sygn. f. 90, op. 2, sp. 7, Opisanie wizytacyjne kościołów parafialnych guberni wołyńskiej, 1807.

Państwowe Archiwum Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu (DAŻO), sygn. f. 178, op. 4, sp. 5, Rapporta o Szkołach (1796–1806).

Państwowe Archiwum Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu (DAŻO), sygn. f. 178, op. 51, sp. 14, Wizyty i Opisania Kościołów Zakonnych, 1802–1814.

Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku (NIAB), sygn. f. 1781, op. 27, sp. 242, Wizyta Dekanat Postawskiego R[ok]u 1796, M[iesiąc]a Novembra Podług wydaney Informacyi od JW. Gaspara Kazimiera Kolumny Cieciszowskiego…

Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku (NIAB), sygn. f. 1781, op. 27, sp. 333, [Akta wizytacji generalnej parafii dekanatu słuckiego, 1818]. Rosyjskie Państwowe Archiwum Historyczne (RGIA), sygn. f. 822, op. 12, sp. 1, [Raporty plebanów i przełożonych zakonnych diecezji pińskiej, 1797–1798].

Beauvois Daniel, Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich, 1803–1832, t. 2: Szkoły podstawowe i średnie (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1991).

Bednarski Stanisław, Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego (Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1933).

Borkowska Małgorzata, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, t. 3: Wielkie Księstwo Litewskie i Ziemie Ruskie Korony Polskiej (Warszawa, Wydawnictwo DiG, 2008).

Chachaj Jacek, Łacińskie szkolnictwo parafialne na Rusi Koronnej od XVI do XVIII wieku (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2003).

Chodźko Ignacy Borejko, Diecezja mińska około 1830 roku, t. 1: Struktury parafialne, opr. i wyd. Marian Radwan (Lublin: Towarzystwo Przyjaciół KUL, 1998).

Chodźko Ignacy Borejko, Diecezja mińska około 1830 roku, t. 2: Struktury zakonne (Lublin: Towarzystwo Przyjaciół KUL, 1998).

Elementarz dla szkół parafialnych narodowych, zawieraiący I. Naukę pisania i czytania. II Katechizm. III. Naukę obyczaiową. IV. Naukę rachunków. Pierwszy raz wydany (Kraków: Szkoła Główna Koronna, 1785).

Iwaszkiewiczowa Zofia, Nauczanie arytmetyki w szkołach Komisji Edukacji Narodowej (Lwów: Książnica Polska, 1923).

Jamrożek Wiesław, Szablicka-Żak Jolanta, Szkoły w wydziale nowogródzkim, Komisja Edukacji Narodowej, t. 12, red. serii Kalina Bartnicka (Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, 2018).

Janicka Małgorzata, Edukacja kobiet na ziemiach polskich na przełomie XVIII i XIX wieku (Warszawa, 2017), maszynopis.

Kamińska Janina, Szkoły w wydziale litewskim, Komisja Edukacji Narodowej, t. 11, red. serii Kalina Bartnicka (Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, 2018).

Kasabuła Tadeusz, Ignacy Massalski biskup wileński (Lublin: Towarzystwo Przyjaciół KUL, 1998).

Kot Stanisław, Szkolnictwo parafialne w Małopolsce XVI–XVIII w. (Lwów: Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego, 1912).

Kukulski Zygmunt, „Od wydawcy”, w: Elementarz dla szkół parafialnych narodowych z roku 1785, wyd. Zygmunt Kukulski (Lublin: Gebethner i Wolff, 1930), III–XXIII.

Kumor Bolesław, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772–1918) (Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1980).

Kurczewski Jan, Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obecnych, zawierające dzieje i prace biskupów i duchowieństwa djecezji wileńskiej, oraz wykaz kościołów, klasztorów, szkół i zakładów dobroczynnych i społecznych (Wilno: Józef Zawadzki, 1912).

Litak Stanisław, Edukacja początkowa w polskich szkołach w XIII–XVIII wieku (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2010).

Marczyński Wawrzyniec, Statystyczne, topograficzne i historyczne opisanie Gubernii Podolskiey z rycinami i mappami, t. 2 (Wilno: Józef Zawadzki, 1822).

Massalski Adam, Kula Ewa, Szkoły w wydziale wołyńskim i ukraińskim, Komisja Edukacji Narodowej, t. 7-8, red. serii Kalina Bartnicka (Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, 2018).

Mizia Tadeusz, Szkolnictwo parafialne w czasach Komisji Edukacji Narodowej (Wrocław: Ossolineum, 1964).

Pelczar Roman, Szkolnictwo w miastach zachodnich ziem województwa ruskiego (XVI–XVIII w.) (Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie, 1998).

Raporty szkół niższych i o szkołach parafialnych, 1776–1793, wyd. Teodor Wierzbicki (Warszawa, Kowalewski, 1908).

Studnicki Władysław, Polityka Rosyi względem szkolnictwa zaboru rosyjskiego.

Studyum polityczno-historyczne (Kraków: G. Gebethner i Spółka, 1906).

Szybiak Irena, Buczek Katarzyna, Szkoły w wydziale żmudzkim, Komisja Edukacji Narodowej, t. 10, red. serii Kalina Bartnicka (Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, 2018).

Szybiak Irena, Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim (Wrocław: Ossolineum, 1973).

Ustawy Komisyi Edukacyi Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane w Warszawie roku 1783, wyd. Stanisław Sobieski (Lwów: Księgarnia Seyfartha i Czajkowskiego, 1872).

Walasek Stefania, Szkoły w wydziale poleskim, Komisja Edukacji Narodowej, t. 13, red. serii Kalina Bartnicka (Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, 2018). Wierzbowski Teodor, Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773–1794 (Kraków: Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, 1921).

Voytekhovskaya Marina Petrovna, Istoriya obshchego obrazovaniya v Rossii, cz. 1 (Tomsk: Tomskiy gosudarstvennyy pedagogicheskiy universitet, 2013).

Zarański Stanisław, Zarys dziejów nauki czytania w celu zawiązania dydaktyki narodowej i reformy elementarza (Kraków: Księgarnia Wydawnictwa Dzieł Tanich i Pożytecznych, 1868).

Żytkowicz Leonid, Rządy Repnina na Litwie w latach 1794–7 (Wilno: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie, 1938).

Ambros Michał, „Zarys statystyczny szkół wydziału wileńskiego”, Ateneum Wileńskie 14/1 (1939): 145–231.

Antoni J. Dr [Józef Apolinary Rolle], „Oświata na dawnych kresach (1795–1832)”, Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do «Gazety Lwowskiej» 4 (1886): 83–96, 281–288, 378–384.

Ausz Mariusz, „The Piarist College in Vitebsk”, Studia Białorutenistyczne 13 (2019): 41–54.

Beauvois Daniel, „Adam Jerzy Czartoryski jako kurator wileńskiego okręgu naukowego”, Przegląd Historyczny 65/1 (1974): 61–85.

Bieliński Józef, „Zakłady naukowe w guberniach zachodnich do utworzenia Wileńskiego okręgu naukowego”, Kwartalnik Historyczny 16 (1902): 428–444.

Borzyszkowski Marian, „Szkoły diecezji warmińskiej w okresie od XIII do połowy XVI wieku”, Studia Warmińskie 2 (1965): 31–63.

Dębowska Maria, „Rządy biskupa Kaspra Kazimierza Cieciszowskiego w niekanonicznej diecezji pińskiej (1795–1798)”, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 100 (2013): 181–203.

Godlewski Michał, „O Kardynalacie Stanisława Siestrzeńcewicza-Bohusza”,

Kwartalnik Litewski 1/2 (1910): 13–22.

Hans Nicholas, „Polish Schools in Russia 1772–1831”, The Slavonic and East European Review 38/61 (1960): 394–415.

Kallenbach Józef, „Kuratorya Wileńska (1803–1823)”, Biblioteka Warszawska 3 (1904): 421–448.

Kamińska Janina, „Akademia Wileńska w latach 1792–1799”, Rozprawy z Dziejów Oświaty 40 (2000): 3–21.

Korczak-Siedlecka Jaśmina, „Model wychowania dziewcząt w szesnastowiecznej Polsce”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 58 (2014): 49–71.

Kułakowski Kazimierz, „Ustawy dotyczące szkolnictwa w Rosji na przełomie XVIII i XIX w.”, Studia Teologiczne (Białystok-Drohiczyn-Łomża) 7 (1989): 57–60.

Kurczewski Jan, „Wiadomości o szkołach parafialnych w djecezjii wileńskiej”,

Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie 2 (1908): 17–64.

Majorek Czesław, „Podręczniki Komisji Edukacji Narodowej w aspekcie rozwiązań dydaktycznych”, Rozprawy z Dziejów Oświaty 16 (1973): 69–140.

Marek Gozdawa [Jan Marek Giżycki], „Kimbarówka”, Kwartalnik Litewski 4 (1910): 25–40.

Mizia Tadeusz, „Komisje porządkowe cywilno-wojskowe a szkolnictwo parafialne w okresie Sejmu Czteroletniego”, Rozprawy z Dziejów Oświaty 6 (1963): 40–92.

Mizia Tadeusz, „Przepisy dla szkół parafialnych z 1780 roku”, Rozprawy z Dziejów Oświaty 7 (1964): 22–38.

Niemiec Jan, „Z dziejów szkolnictwa jezuickiego na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1564–1886”, Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej 5 (1998): 263–283.

Pelczar Roman, „Klasztory żeńskie w Polsce w XVI–XVIII w. Problematyka i perspektywy badawcze”, Nasza Przeszłość 98 (1998): 95–109.

Szczepaniak Jan, „Szkoły parafialne na Podolu ok. 1830 r.”, Analecta Cracoviensia 49 (2017): 238–316.

Szylar Anna, „Ideały wychowawcze w klasztornych szkołach żeńskich w okresie potrydenckim do początków XIX wieku”, Pedagogia Christiana 2/30 (2012): 11–27.

Tkachuk Arkadiy, „Rymo-katolyts’ki parafiyal’ni shkoly v systemi osvity na Pravoberezhniy Ukrayini pershoyi chverti KHIKH stolittya”, Rocznik Lubelski 42 (2016): 33–41.

Wałęga Agnieszka, „Autorzy podręczników szkolnych Komisji Edukacji Narodowej. Próba zarysu portretu zbiorowego”, Biblioteka Współczesnej Myśli Pedagogicznej 3 (2014): 172–187.

Wołczuk Janina, „Zakonnicy jako nauczyciele języka rosyjskiego w szkołach Wileńskiego Okręgu Naukowego w latach 1787–1832”, Roczniki Humanistyczne 36/7 (1988): 93–114.

Wołyniak [Jan Marek Giżycki], „Zniesione kościoły i klasztory rzymsko-katolickie przez rząd rosyjski w wieku XIX-tym w diecezji łuckiej, żytomierskiej i kamienieckiej (gub. wołyńskiej, kijowskiej i podolskiej)”, Nova Polonia Sacra 1 (1928): 1–312.

Zhurkovich Pavel, „Shkol’noye delo v” Zapadnoy Rossíi v” tsarstvovaníe Yekateriny II”, Zhurnal” Ministerstva Narodnago Prosveshcheníya. Novaya seríya 60/12 (1915): 296–344.

Żongołłowicz Bronisław, „Ustrój Uniwersytetu Wileńskiego (1792–1802)”, Rocznik Prawniczy Wileński 1 (1925): 194–232.

Biernatowicz Tadeusz, „Kościół i klasztor benedyktynek w Nieświeżu”, w: Sztuka Kresów Wschodnich, t. 2, red. Jan Ostrowski (Kraków: Wydawnictwo Text, 1996), 127–146.

Khasimoto Nobuya, „Uchebnaya politika Rossiyskoy imperii v Zapadnykh guberniyakh i «pol’skiy vopros» (konets XVIII v. – pervaya polovina XIX v.)”, w: Sotsial’naya transformatsiya i mezhetnicheskiye otnosheniya na Pravoberezhnoy Ukraine 19 – nachalo 20 vv., red. Kimitaka Matsuzato (Sapporo–Moskwa: Hokkaido University–Politicheskaya entsiklopediya, 2005), 132–174.

Kolendo-Korczak Katarzyna, Kaplica i klasztor Kongregacji Mariae Vitae (mariawitek) w Pińskiu, w Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa brzeskolitewskiego, t. 3, red. Dorota Piramidowicz (Kraków, Międzynarodowe Centrum Kultury, 2016), 177–184.

Kommisye porządkowe cywilno-woyskowe woiewództw, ziem i powiatów w Koronie, nr CXIII, w Volumina Legum, t. 9 (Kraków: Akademia Umiejętności, 1889), 146–156.

„Kommissye woiewódzkie i powiatowe w Wielkim Xięstwie Litewskim”, nr CIX, w: Volumina Legum, t. 9 (Kraków: Akademia Umiejętności, 1889), 136–142. Morozowska Kamilla, „Uniwersytet Wileński i jego szkoły w latach 1795–1803”, w: Studia z dziejów Uniwersytetu Wileńskiego 1579–1979, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne, z. 64, red. Kamilla Mrozowska (Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979), 63–100.

Murawiec Wiesław, Mińsk, Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz (Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo Calvarianum, 1985), 532–533.

„O dostavleníi Kommisíeyu v” Nepremennyy Sovet” polnago svedeníya o shkolakh”, sostoyashchikh” pod” yeya rasporyazheníem”, 8 III 1801”, w: Sbornik” materíalov” dlya istoríi prosveshcheníya v” Rossíi, izvlechennykh” iz Arkhiva Ministerstva Narodnago Prosveshcheníya, t. 1: Uchebnyya zavedeníya v” zapadnykh” guberníyakh” do uchrezhdeníya Vilenskago uchebnago okruga, 1783–1803, red. [Ivan Petrovich Kornilov”] (Sankt-Peterburg”: Ministerstvo narodnogo prosveshcheniya, 1893), 338–340.

„O privedeníi v” blagoustroystvo tserkvey Rimsko-Katolicheskago ispovedaníya v” Velikom” Knyazhestve Litovskom”, 6 IX 1795 g.” (nr 17 380), w: Polnoye sobraníe zakonov” Rossíyskoy imperíi c” 1649 goda, t. 23: C” 1798 po 6 noyabrya 1795, red. Mikhaíl Mikháylovich Speránskiy (Sankt Peterburg”: Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy Yego Imperatorskogo Velichestva Kantselyarii, 1830), 763–764.

„Ob’’ ystrebovaniy ot” hrazhdanskykh” hubernatorovb” Mynskaho, Vol’ynskaho, Podol’kaho, Lytovskaho y Kurlyandskaho vedomostey o sostayaniy shkol” y pansionov”ansiykh” huberniyakh”, 19 V 1800”, w: Sbornik” materíalov” dlya istoríi prosveshcheníya v” Rossíi, izvlechennykh” iz Arkhiva Ministerstva Narodnago Prosveshcheníya, t. 1: Uchebnyya zavedeníya v” zapadnykh” guberníyakh” do uchrezhdeníya Vilenskago uchebnago okruga, 1783–1803,

red. [Ivan Petrovich Kornilov”] (Sankt-Peterburg”: Ministerstvo narodnogo prosveshcheniya, 1893), 183–184.

„Ob” uchrezhdeníi dlya Rimskago ispovedaníya v” Guberníyakh” Minskoy, Volynskoy, Podol’skoy, Bratslavskoy i Voznesenskoy dvukh” Yeparkhíy, pod” naimenovaníem” Pinskoy i Letichevskoy, 6 IX 1795 g.” (nr 17 379), w: Polnoye sobraníe zakonov” Rossíyskoy imperíi c” 1649 goda, t. 23: C” 1798 po 6 noyabrya 1795, red. Mikhaíl Mikháylovich Speránskiy (Sankt-Peterburg”: Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy Yego Imperatorskogo Velichestva Kantselyarii, 1830), 761–762.

„Przepis dla szkół parafialnych, 1774”, w: Ustawodawstwo szkolne czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), zebrał, wstępem i przypisami opatrzył Józef Lewicki (Kraków: M. Arct, 1925), 16–23.

Szylar Anna, „«Wychowanie dobre i z młodości ćwiczone». Wzorce osobowe uczennic szkół klasztornych w XVII i XVIII wieku”, w: Wzorce osobowe w dawnej literaturze i kulturze polskiej, red. Bernadetta M. Puchalska-Dąbrowska, Elżbieta A. Jurkowska (Białystok: Wydawnictwo Literacko--Naukowe „Prymat”, 2018), 195–214.

Urban Wacław, „Szkolnictwo małopolskie od XVI do XVIII wieku”, w: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i na progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. Wojciech Iwańczak, Krzysztof Brachy (Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, 1997), 67–70. W[eyssenhoff] Józef, „Duniłowicze”, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, t. 2 (Warszawa: Kasa im. Józefa Mianowskiego, 1881),226.

Witkowski Rafał, „Klasztor cysterek w Kimbarówce”, w: Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, red. Andrzej M. Wyrwa, Antoni Kiełbasa, Józef Swastek (Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2004), 899–907.

Elementary Education in the Non-Canonical Diocese of Pinsk in 1797

Abstract

References