Classical Education as a Path to Right Thinking and Right Action – On Its Tools and Cultural Matrix
Abstract
The aim of this text is to describe the most enduring educational metaprogram shaped in our cultural circle: classical education. We will highlight the astonishing longevity of this education formula, known as paideia by the Greeks and humanitas by the Romans. We will examine the evolution of these educational practices from their origins in ancient Greece to their development into the seven liberal arts. We will briefly describe how this form of education improves a person’s intellectual faculties. Additionally, we will present the foundation and structure of classical education, including the matrix of classical culture, or the canon of authors. Throughout this text, we will address what we consider misconceptions about classical education. Some seem to overemphasize the historical and philological components while neglecting the propaedeutic aspect in relation to holistic knowledge and wisdom. Such an education was supposed to lead to this dimension. We will also point out the turning point in the history of European education: the introduction of metaphysical and theological orientation, which resulted in the loss of the anthropological foundation that harmoniously combines the biological aspect, reason, and the social dimension of life resulting from human nature. In the long-standing search for an educational principle other than the encyclopaedic approach, classical education appears to be the right path to correct thinking and right action. Its implementation in contemporary educational settings is possible and even necessary. This text lies at the intersection of history and the philosophy of education. These two aspects are evident in the method and bibliography (only items directly used in preparing this article are cited).
References
Arystoteles, Etyka nikomachejska (Warszawa: PWN, 1983). Arystoteles, Polityka (Wrocław: PWN, 2006).
Arystoteles, Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka (Warszawa: PWN 2008). Augustyn, De cura pro mortuis gerenda (Turnhout: Brepols Publishers, 2010). Augustyn, De doctrina christiana (Warszawa: PAX, 1989).
Breviarium kanonu kultury. Dobro w sztuce życia Europy łacińskiej. Honeste vivere, t. 2, red. Paweł Milcarek (Dębogóra: Wydawnictwo Dębogóra, 2024). Breviarium kanonu kultury. Literatura Europy Łacińskiej. Decorum, t. 1, red.
Paweł Milcarek (Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji we współpracy z Wydawnictwem Dębogóra, 2022).
Breviarium kanonu kultury. Sapientia, t. 3, red. Paweł Milcarek (Dębogóra: Wydawnictwo Dębogóra, 2025).
Cassiodori Senatoris Variae, MGH AA XII, ed. T. Mommsen, Berolini 1894, w Variae (I–XII), oprac. Monika Ożóg, Henryk Pietras SJ, Synody i Kolekcje Praw, t. XI (Kraków: Wydawnictwo WAM, 2017).
Cicero Marek Tullius, De inventione [O inwencji retorycznej] (Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2013).
Cicero Marek Tullius, De oratore [O mówcy] (Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2010).
Cicero Marek Tullius, Epistulae ad Atticum (Berlin: De Gruyter, 2012), w Listy do Attyka (Wrocław: Instytut Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytetu Wrocławskiego, 2017).
Cicero Marek Tullius, Tusculanae disputationes (Torino: M. Giusta, 1984), w Rozmowy tuskulańskie i inne pisma (Warszawa: Agora–PWN, 2010).
Fontaine Jacques, Isidore de Séville et la culture classique dans l’Espagne wisigothique, t. 1-3 (Paris: Etudes augustiniennes, 1959–1983).
Fontaine Jacques, Isidore de Séville. Genèse et originalité de la culture hispanique au temps de Wisigoths (Turnhout: Brepols Publishers, 2001).
Kasjodor. Pisma wybrane (Studia o Kasjodorze), oprac. ks. Marek Starowieyski, ks. Mikołaj Lohr (Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2002).
Platon Fajdros (Warszawa: Unia Wydawnicza „Verum”, 2006). Platon, Prawa (Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2017).
Seneca, Epistulae morales ad Lucilium [Seneka Lucjusz Anneusz, Listy moralne do Lucyliusza (Warszawa: PWN, 1961)].
Sobieski Jan, „Instrukcje synom do Krakowa i Paryża (1640, 1645)”, w Dorota Żołądź-Strzelczyk, Małgorzata E. Kowalczyk (red.), Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI–XVII w.) (Wrocław: Wydawnictwo Chronicon, 2017), 277–324.
Benner Dietrich, Pedagogika ogólna. Wprowadzenie do myślenia i działania pedagogicznego w ujęciu systematycznym i historyczno-problemowym (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2015).
Błaszczyk Ilona, Seneka o wychowaniu w rodzinie rzymskiej (Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, 2003).
Bod Rens, Historia humanistyki. Zapomniane nauki (Warszawa: Aletheia, 2013). Brożek Mieczysław, Źródła do średniowiecznej teorii wykładu literatury (Warszawa: PWN, 1989).
Cardini Franco, Cassiodoro il Grande. Roma, i barbari e il monachesimo (Milano: Jaca Book, 2009).
Curtius Ernst Robert, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze (Kraków: Universitas, 2009).
Człowiek Grecji, red. Jean-Pierre Vernant (Warszawa: Świat Książki, 2000). De Corte Marcel, Rozum w śmiertelnym niebezpieczeństwie (Andegavenum: bmw, 2024).
Górecki Artur, Formowanie człowieka. Szkice o edukacji (Dębogóra: Wydawnictwo Dębogóra, 2025).
Górecki Artur, Jakiej zasady programowej potrzebuje polska szkoła? (Warszawa: Ordo Iuris Cywilizacja, 2024).
Grant Edward, Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej (Poznań: Prószyński i S-ka, 1996).
Hadot Pierre, Czym jest filozofia starożytna? (Warszawa: Aletheia, 2018). Hejnicka-Bezwińska Teresa, Pedagogika ogólna (Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2008).
Historia wychowania, red. Łukasz Kurdybacha, t. 1 (Warszawa: PWN, 1967). Jaeger Werner, Paideia. Formowanie człowieka greckiego (Warszawa: Fundacja Aletheia, 2021).
Jaeger Werner, Wczesne chrześcijaństwo i grecka Paideia (Bydgoszcz: Homini, 2002).
Kot Stanisław, Historia wychowania, t. 1 (Warszawa: Wydawnictwo „Żak”, 1996). Kunowski Stefan, Podstawy współczesnej pedagogiki (Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie, 2000).
Le Goffe Jacques, Czas uświęcony. Jakub de Voragine i „Złota Legenda” (Warszawa: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN 2020).
Leclercq Jean, Miłość nauki a pragnienie Boga (Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec, 2022).
Ledzińska Anna, Gramatyka wobec sztuk wyzwolonych w pismach Izydora z Sewilli. Origo et fundamentum liberalium litterarum (Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2014).
Lewis Clive Staples, Odrzucony obraz (Kraków: Znak, 1995).
Litak Stanisław, Historia wychowania. Do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, t. 1 (Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010).
MacIntyre Alasdair, Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności (Warszawa: PWN, 1996).
Marrou Henri-Irénée, Historia wychowania w starożytności (Warszawa: Aletheia, 2023).
Michałowska Teresa, Średniowieczna teoria literatury w Polsce (Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2016).
Pedagogika ogólna. Tradycja – teraźniejszość – nowe wyzwania, red. Teresa Hejnicka-Bezwińska (Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1995).
Pieper Josef, Scholastyka (Warszawa: PAX, 2000).
Retoryka w XV stuleciu, red. Frankowska-Terlecka Małgorzata (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988).
Senior John, Upadek i odbudowa kultury chrześcijańskiej (Dębogóra: Wydawnictwo Dębogóra, 2021).
Śliwerski Bogusław, Pedagogika ogólna. Podstawowe prawidłowości (Kraków: Impuls, 2013).
Tatarkiewicz Władysław, Historia estetyki, t. 1 (Warszawa: PWN, 2009). Turasiewicz Romuald, Studia nad pojęciem „kalos kagathos” (Warszawa–Kraków: PWN; nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1980).
Ullmann Walter, Średniowieczne korzenie renesansowego humanizmu (Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1985).
W trosce o integralne wychowanie, red. Marian Nowak, Tomasz Ożóg, Alina Rynio (Lublin: Wydawnictwo KUL, 2003).
Woroniecki Jacek, Katolicka etyka wychowawcza, t. 1–3 (Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.
Woroniecki Jacek, Wychowanie człowieka (Kraków: Znak, 1961).
Zieliński Tadeusz, Starożytność antyczna a wykształcenie klasyczne (Zamość: Zygmunt Pomarański i Spółka, 1920).
Ziomek Jerzy, Retoryka opisowa (Wrocław: Ossolineum, 1990).
Górecki Artur, „Relacja mistrz i uczeń”, w Wzory i autorytety młodzieży, red. Mirosław Rewera (Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych, 2023), 213–228. Piaget Jean, „Jan Amos Komeński (1592–1670)”, w Myśliciele o wychowaniu, t. 1, red. Czesław Kupisiewicz, Irena Wojnar (Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1996), 438–463.
Spillner Bernd „Das Interesse der Linguistik an Rhetorik”, w Heinrich Plett (red.), Rhetorik. Kritische Positionen zum Stand der Diskussion (München: Wilhelm Fink Verlag, 1977), 93–108.
Wesoły Marian, „Platona Gorgiasz – kompozycja dramatyczna, zarzewie agonu i sokratejska wymowa”, w Artur Pacewicz (red.), Kolokwia Platońskie ΓΟΡΓΙΑΣ (Wrocław: Atut Oficyna Wydawnicza, 2009), 14–25.
Adamska-Osada Aleksandra, „Teologiczna myśl o muzyce w traktacie De ordine św. Augustyna”, Perspektiva. „Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 2006, R. V, nr 1: 5–15.
Barthes Roland, „L’ancienne rhétorique. Aide-mémoire”, Communications 16 (1970): 172–223.
Górecki Artur, „Skazani na przypadkowość?”, Christianitas 58 (2014): 17–37.
Jaroszyński Piotr, „Kalokagathia”, Człowiek w Kulturze 2 (1994): 31–42. Kaczmarkowski Michał, „Starożytna retoryka poprzedniczka lingwistyki tekstu”, Roczniki Humanistyczne, t. 36, z. 3 (1988): 13–28.
Kadłubek Zbigniew, „Ewangelia i gramatyka”, Tygodnik Powszechny 44 (2009). Karpowicz-Zbińkowska Antonina, „Muzyka jako sztuka wyzwolona”, Edukacja, nr 4(163) (2022): 63–72.
Kwasniewski Peter, „Sztuki wyzwolone we współczesnej edukacji – przykład amerykański”, w: Edukacja 4(159) (2021): 39–53.
Lichański Jakub Z., „Myślenie o retoryce”, Teksty Drugie 1-2 (2002): 277–294.
Mikiewicz Piotr, „Oblicza socjologii edukacji – w stronę syntetycznego modelu analiz”, Edukacja 3(142) (2017): 5–19.
Milcarek Paweł, „Edukacja dla sprawności umysłu i woli”, Edukacja 4(159) (2021): 5–14.
Milcarek Paweł, „Tezy o edukacji klasycznej dla cywilizacji chrześcijańskiej”, Christianitas 58 (2014): 6–14.
Ryszkiewicz Mirosław, „Retoryka (klasyczna) vs retoryczność (ponowoczesna). Analiza retoryczna polemiki naukowej. Przypadek Jakuba Z. Lichańskiego i Michała Rusinka”, Studia Poetica 7 (2019): 38–54.
Bartyzel Jacek, Lektur „zestaw obowiązkowy”, http://www.legitymizm.org/lek- tury-obowiazkowe (dostęp: 13.06.2024).
Jaroszyński Piotr, Paideia, http://ptta.pl/pef/pdf/p/paideia.pdf (dostęp: 11.06.2024).
Lista lektur szkolnych 2024/2025, https://lustrobiblioteki.pl/2024/06/lista-lektur-szkolnych-w-roku-szkolnym-2024-2025-licea-i-technika/ (dostęp: 09.03.2025).
Copyright (c) 2025 Ignatianum University in Cracow
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
The Yearbook only accepts materials for publication that are free of all conflicts of interest, and that in no way involve conflicts over authorship, copyright, etc. The Editors will take action against any cases of plagiarizing, ghostwriting1, guest/honorary authorship2, etc. Where co-authored work is concerned, the Author listed first is expected to take responsibility for the submission, and is required to make clear the contributions of all of the Co-Authors involved. In the event of the publication owing its existence to funding dedicated to this purpose, this fact should be made clear: e.g. in any note of thanks/acknowledgement, or in a footnote, etc. Explicit notification should be given of any form of reprinting, with the appropriate evidence of permission to publish being furnished as required. Any impropriety on the part of Authors/Reviewers risks exposing them to appropriate responses from the relevant institutions.
______
1 This term refers to instances of a person who has made an essential contribution being omitted from the list of authors, or from notes conveying gratitude and/or acknowledgement.
2 This occurs when a person who has made either an insignificant contribution or no contribution at all nevertheless appears on the list of authors.
