Zuchwalstwo ponad miarę (Odyseja 1.34)
Kilka uwag dotyczących motywów, dynamiki i skutków zbrodni w Orestei Ajschylosa
Abstrakt
Celem artykułu jest przeanalizowanie Ajschylosowej Orestei pod kątem wybranych motywów, dynamiki oraz konsekwencji popełnionych zbrodni przez głównych bohaterów tragedii. Wśród motywów występków uwzględniono klątwę rodową Atrydów, indywidualny charakter bohaterów oraz międzypokoleniowy charakter zemsty. Te trzy elementy razem oddziaływały na siebie, potęgując cierpienie ofiar i wzmacniając w bohaterach trylogii przeświadczenie o nieuchronności ludzkiego fatum, które popycha człowieka ku złu. Omawiając dynamikę Orestei, zwrócono szczególną uwagę na trzy występujące obok siebie rodzaje mordów: dzieciobójstwo, którego dopuścił się Agamemnon; mężobójstwo (maritricidium), które popełniła Klitajmestra, oraz matkobójstwo, którego sprawcą był Orestes. Podobnie jak w przypadku motywów zbrodni, również między nimi zachodzi nierozerwalna zależność przyczynowo-skutkowa. Ostatnia część artykułu zwraca uwagę na konsekwencje popełnionych złych czynów, które zostały ujęte w trzy zasadnicze kategorie. Pierwsza kategoria ma charakter społeczny i dotyczy roli instytucji publicznych w podejmowaniu decyzji o życiu i śmierci obywateli. Druga kategoria ma charakter religijny i stawia pytanie o rolę religii w życiu społecznym, w szczególności o wpływ zmarłych na żywych oraz znaczenie rytuału religijnego w oczyszczeniu zbrodniarza. Trzecia kategoria ma naturę prawną i stawia pytanie o genezę prawa, ze szczególnym uwzględnieniem attyckiej procedury sądowej.
Bibliografia
Arystoteles, Polityka, przekł. Ludwik Piotrowicz (Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2006).
Aeschylus, The Oresteia: A New Translation by Ted Hughes (New York: Farrar, Straus and Giroux, 1999).
Aischylos, Tragedie, przekł. i oprac. Stefan Srebrny (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1952).
Ajschylos, Tragedie, t. 2. Oresteja: Agamemnon, Ofiarnice. Boginie Łaskawe, przekł. Robert Chodkowski (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2016).
China in the Sixteenth Century: The Journals of Matthew Ricci: 1583–1610, transl.. Louis J. Gallagher (New York: Random House, 1953).
Cicero, De officiis.
Euripides, Iphigenia at Aulis, transl. Arthur S. Way, w: Euripides, t. 1 (New York: the Loeb Classical Library, 1930)
Fraenkel Eduard, Aeschylus – Agamemnon, vol. 1–3 (Oxford: Clarendon Press, 1962).
Hezjod, Teogonia, przekł. Kazimierz Kaszewski (Warszawa: Druk Wacława Maślankiewicza, 1904).
Owidiusz, Metamorfozy, przekł. Anna Kamieńska, Stanisław Stabryła (Wrocław: Biblioteka Narodowa, 1995).
Seneca’s Tragedies with an English Translation, ed. Frank Justus Miller, vol. 2, Cambridge – London: Harvard University Press, 1961).
Svetoni Tranqvilii, Vita Neronis.
Valerii Maximi, Factorum et dictorum memorabilium libri IX (Lipsiae: Forgotten Books, 1988).
Chodkowski Robert, Agememnon Ajschylosa: studium nad strukturą tragedii lirycznej (Lublin: Redakcja Wydawnictwa KUL, 1985).
Chodkowski Robert, Ajschylos i jego tragedie (Lublin: Wydawnictwo Stowarzyszenia Naukowego KUL, 1994).
Greek-English Lexicon, ed. Henry George Liddell, Robert Scott (1883).
Griffiths Emma M., „Electra”, w: Brill’s Companion to Sophocles, ed. Andreas Markantonatos (Brill: Leiden, 2012), 74–76.
Grimal Pierre, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej (Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987).
Graves Robert, Mity greckie, przekł. Henryk Krzeczkowski (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982).
Grudzień Violetta, Dzieciobójstwo zarys historii stosowania kar (Katowice: Wydawnictwo Szkoły Policji w Katowicach, 2012).
Hamilton Edith, Three Greek Plays. Prometheus Bound, Agamemnon, The Trojan Women (New York: W.W. Norton and Company, 1937).
Jacobs Amber, On Matricide: Myth, Psychoanalysis, and the Law of the Mother (New York: Columbia University Press, 2007).
Kerényi Karl, Eleusis. Archetypowy obraz matki i córki, przekł. Ireneusz Kania (Kraków: Homini, 2014).
Kerényi Karl, Mitologia Greków, przekł. Robert Reszke (Warszawa: Wydawnictwo KR, 2002).
Kitto Humphrey Davy Findley, Tragedia grecka. Studium literackie (Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini, 1997).
Klein Edward J., The Kennedy Curse: Why Tragedy Has Haunted America’s First Family for 150 Years (New York: St. Martin’s Griffin, 2003).
Kocur Mirosław, Teatr antycznej Grecji (Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2001).
Lesky Albin, A History of Greek Literature (London: Gerald Duckworth & CO. Ltd., 1966).
Meier Christian, Powstanie polityczności u Greków (Warszawa: Teologia Polityczna, 2012).
Lloyd-Jones Hugh, The Justice of Zeus (Berkeley–Los Angeles–London: University of California Press, 1971).
Murray Gilbert, A History of Ancient Greek Literature (New York: Ungar, 1967).
Sondel Janusz, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków (Kraków: Universitas, 2001).
Romilly Jacqueline, Tragedia grecka (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994).
Sinko Tadeusz, Literatura grecka, t. 1, część 2 (Literatura klasyczna w. V–IV przed Chr.) (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1932).
Słownik kultury antycznej, red. Lidia Winniczuk (Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986).
Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 13, red. Maria Renata Mayenowa et al. (Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1981).
Srebrny Stefan, Teatr grecki i polski (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984).
The Classical Tradition, ed. Anthony Grafton, Glenn W. Most, Salvatore Settis (Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press, 2013).
The Oxford Classical Dictionary. Third Edition, ed. Simon Hornblower, Antony Spawforth (Oxford–New York: Oxford University Press, 1996).
Todd Emmanuel, The Explanation of Ideology: Family Structure and Social Systems (New York: Basil Blackwell, 1985).
Vico Giambattista, Nauka Nowa, przekł. Jan Jakubowicz (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966).
Webster’s Third New International Dictionary, ed. Philip Babock Gove (Springfield: Merriam Webster, 2002), 1382.
Wypustek Andrzej, Magia antyczna (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2001).
Yoon Florence, The Use of Anonymous Characters in Greek Tragedy. The Shaping of Heroes (Leiden–Boston: Brill, 2012).
Zieliński Tadeusz, Listy do Stefana Srebrnego, oprac. Grażyna Golik-Szarawarska (Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 1997).
Zieliński Tadeusz, Sofokles i jego twórczość tragiczna (Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1928).
Bibik Barbara, „«Dom, dom, niby robak toczy klątwy moc niezwalczona». (O «Skażonej» rodzinie na przykładzie Orestei Ajschylosa, Ifigenii w Aulidzie Eurypidesa oraz (A)pollonii K. Warlikowskiego i Ifigenii A. Grzegorzewskiej)”, Państwo i Społeczeństwo, 13/3 (2013): 163–17.
Edsman Carl-Martin, „Divine and Demonic Necessity in the Oresteia”, Scripta Instituti Donneriani Aboensis 2 (1967): 19–34.
Euben J. Peter, „Justice and the Oresteia”, The American Political Science Review 76/1 (1982): 22–33.
Fontenrose Joseph, „Gods and Men in the Oresteia”, Transactions and Proceedings of the American Philological Association 102 (1971): 71–109.
Fuller Benjamin Apthorp Gould, „The Conflict of Moral Obligation in the Trilogy of Aeschylus”, The Harvard Theological Review 8/4 (1915): 459–479.
Griffith Mark, „Brilliant Dynasts: „Power and Politics in the Oresteia”, Classical Antiquity 14/1 (1995): 62–129.
Hammond Nicholas Geoffrey Lemprière, „Personal Freedom and Its Limitations in the Oresteia”, The Journal of Hellenic Studies 85 (1965): 42–55.
Lawrence Stuart E., „Artemis in the Agamemnon”, The American Journal of Philology, 97/2 (1976): 97–110.
Lee Bernice J., „Female Infanticide in China”, Historical Reflections/Reflexions Historiques 8/3 (1981): 163–177
McNeil Lynda, „Bridal Cloths, Cover – Ups, and Kharis: The «Carpet Scene» in Aeschylus «Agamemnon», Greece & Rome 52/1 (2005): 1–17.
Peradotto John J., „The Omen of the Eagles and the ΗΘΟΣ of Agamemnon”, Phoenix 23/3 (1969): 237–263.
https://www.oed.com/view/Entry/114160?redirectedFrom=mariticidal#eid (dostęp: 04.05.2022).
Kennedy Robert F., Statement on Assassination of Martin Luther King, Jr., Indianapolis, Indiana, April 4, 1968, https://www.jfhlibrary.org/learn/abo- ut-jfh/the-kennedy-family/robert-f-kennedy/robert-f-kennedy-speeches/ statement-on-assassination-of-martin-luther-king-jr-indianapolis-indiana-april-4-1968 (dostęp: 30.04.2022).
Κωνσταντίνος Βασιλείου, Κατάδεσμοι: Oι κατάρες στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, https://www.offlinepost.gr/2021/03/24/katadesmoi-oi-katares-ston-ellh- norwmaiko-kosmo/ (dostęp: 30.04.2022).
Owen Jarus, Curse Tablets Discovered in 2,400-Year-Old Grave, https://www.livescience.com/54285-curse-tablets-uncovered-in-greece.html (dostęp: 30.04.2022).
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
