Z historii tureckiej farmacji. Bonkowski Pasza – pierwszy chemik pałacu osmańskiego
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie sylwetki i zaprezentowanie dokonań Miralaya Bonkowskiego Paszy (1841–1905) – urodzonego w Stambule naukowca i wykładowcy polskiego pochodzenia, o którego biografii niewiele wiadomo.
Podstawę źródłową niniejszego artykułu stanowią artykuły i raporty Bonkowskiego, zamieszczone w dziewiętnastowiecznych czasopismach, takich jak: „Gazette Mediale d’Orient” (1868–1904), „Journal de la Société de Pharmacie de Constantinople” (1879), „L’Osmanlı” (1884–1885), „Revue Medico-Pharmaceutique” (1888–1897). Wykorzystana literatura przedmiotu składa się z opracowań o charakterze historycznym (w tym odnoszących się m.in. do historii farmacji), uwzględniających najnowszy stan badań naukowych, opublikowanych głównie w języku tureckim, a także w języku polskim.
W artykule zastosowano metodę analizy historycznej źródeł, głównie artykułów i raportów czasopiśmiennych, w kontekście odpowiednio dobranej literatury przedmiotu o charakterze historycznym.
W świetle źródeł i opracowań Bonkowski jawi się jako naukowiec zaangażowany społecznie, uwzględniający w swoich badaniach nowoczesną perspektywę, doskonale łączący teorię naukową z praktyką. Bonkowski starał się łączyć naukę i praktykę pro publico bono, wprowadzając do codziennej praktyki zagadnienia z zakresu chemii oraz proponując nowatorskie i praktyczne rozwiązania. Ze względu na swą wiedzę i umiejętności, był powoływany przez władze państwa do wielu komisji mających na celu rozwiązanie kluczowych problemów, takich jak: podniesienie poziomu zdrowia publicznego (m.in. przez analizę wód, żywności, leków), zwalczanie chorób zakaźnych (walka z epidemią cholery), ochrona winnic przed zniszczeniem na skutek choroby, zapoczątkowanie produkcji esencji różanej (kosmetyku szeroko stosowanego w państwie osmańskim). Bonkowski, pierwszy chemik naczelny pałacu osmańskiego, przez wiele lat pracując w rozmaitych instytucjach i organizacjach państwa osmańskiego, odegrał kluczową rolę w ustanowieniu i rozwoju publicznej służby zdrowia, chemii oraz zawodów farmaceutycznych w państwie osmańskim. Tym samym dokonał przełomu w dziedzinie zdrowia. Jednocześnie, prowadząc badania chemiczne oraz zajmując się studiami nad chorobami zakaźnymi, zwłaszcza cholerą, wniósł znaczący wkład w turecką naukę.
Bibliografia
Altıntaş Ayten, Sırma Ekrem, „19. Yüzyıl Sonunda Üsküdar Çavuşbaşı Çiftliğinde Gülyağı ve Gülsuyu Üretimi”, w Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VII. (İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayını, 2012), 207–211.
Atar Zafer, „İzmit ve Çevresinde Kolera Salgını (1894)”, w Uluslararası Karamür- sel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II (Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Bele- diyesi, 2016), 839–847.
Ayar Mesut, „1900 İzmir ve 1901 İstanbul Salgınları Bağlamında Vebanın XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda Devam Eden Etkisi”, History Studies 3, (2010): 173–188.
Baytop Turhan, „Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Yağ Gülü Yetiştirilmesi ve Gülyağı”, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bülteni 4 (1990): 8–10. Baytop Turhan, Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Eczacılık Cemiyetleri, Eczacı Dergisi 11, (2005): 7–17.
Baytop Turhan, Türk Eczacılık Tarihi, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1985). Demirkol Kurtuluş, „Adana ve Kolera (1890–1895)”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 56 (2018): 141–156.
Elmacı İrfan, „Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji”, Osmanlı Araştırmaları XIX 2 (2018): 265–287.
Evci Tevfik. Tanzimat Döneminde Edirne (1840–1908) (Ankara: Hacettepe Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2019), 339.
Günergün Feza, „XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Kimyager/Eczacı Bon- kowski Paşa”, w I. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri (Ankara: Türk tarih Kurumu Yayını, 1992): 229–252.
Gözel-Durmaz Oya, „Osmanlı’da Gıda Güvenliği: Halk Sağlığı ve Uluslararası Ticaret Kıskacında Mahlût Zeytinyağları Meselesi”, Osmanlı Araştırmaları LIV, (2019): 277–305.
Gümüş Musa, Musa Gümüş, „Kudüs-i Şerif ’ten Şam-ı Şerif ’e Kolera ile Müca- dele 1902–1903: Bir raporun Anlattıkları”, Yenifikir Uluslararası Hakemli Akademik Fikir Araştırma Dergisi 8/21 (2018): 115–132.
Judycki Z. Andrzej, Pod obcymi sztandarami, Tom I, (Warszawa: Muzeum Nie- podleglosci w Warszawie, 2016), 27.
Karcı Erol, (2020) „Osmanlı Devleti’nde Bakteriyoloji Öğretiminin Öncüsü Dok- tor Hamdi Aziz Paşa ve 1902–1904 Irak Kolerasına Dair Tespitler”, SUTAD 49 (2020): 339–417.
Lewak Adam, „Bońkowski Karol”, w Polski Słownik Biograficzny, t. II (Kraków: PAU, 1936).
Łątka S. Jerzy, Bońkowski Antoni, w Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji (Kraków: Towarzystwo Słowaków 2015).
Łątka S. Jerzy, Odaliski, poturczenscy i uchodzcy. Z dziejów Polaków w Turcji (Kraków: Universitas, 2001).
Marie de Launay, Bonkowski Bey, Bursa ve Çevresi (İstanbul: Heyamola Yayınları, 2015).
Menekşe Metin, „İzmir’de Kolera Salgını ve Etkileri (1893)”, Tarih Araştırmaları Dergisi 39/67 (2020): 385–433.
Menekşe Metin, „Eskişehir’de Kolera Salgını: Etkileri ve Alınan Önlemler (1893)”, Tarih ve Gelecek Dergisi 6/1 (2020).
Okumuş Rüveyda, „Muhacirlerin Gülistanı Çavuşbaşı Gül Çiftliği”, Yedikıta 116 (2018): 14–17.
Şişman Adnan, Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri (1839–1876) (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004).
Terzi Arzu, „Osmanlı Saray Eczanesinin Teşkilat ve İdaresi (XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında)”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları XI/1–2 (2009–2010): 49–64.
Tanker Mekin, Asil Eriş, „Türkiye’de ilk Eczacılık Derneği”, Ankara Eczacılık Fakültesi Mecmuası 11, (1981): 112–117.
Yıldırım Nuran, „Kolera Salgınında Şehir Hijyeni: İstanbul’da Kanalizasyonlar, Su Şebekesi ve Tebhirnameler”, Arredamento Mimarlık İki aylık Mimarlık ve Tasarım Kültürü Dergisi 342 (2020): 87.
Copyright (c) 2019 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
