Na kształt krzyża

Doloryzm Aleksandra Wata w świetle De imitatione Christi

Abstrakt

Celem artykułu jest refleksja nad wybranymi utworami Aleksandra Wata umieszczonymi w kontekście De imitatione Christi Tomasza à Kempis oraz zweryfikowanie poglądu, że cierpienie funkcjonuje w świadomości i wyobraźni poetyckiej pisarza jako wartość sprzyjająca duchowemu rozwojowi jednostki. Autorka analizuje wspomnienia poety, aby pokazać, w jaki sposób lektura tekstu odkrytego przez niego w czasie wojny, na zsyłce w Kazachstanie, wpłynęła na wybory i postawy Wata lub też jego postrzeganie podjętych przez siebie decyzji (przede wszystkim tej o odmowie przyjęcia radzieckiego obywatelstwa, co było czynem potencjalnie autodestrukcyjnym, a w istocie zbawiennym). Następnie interpretuje teksty poetyckie, w których akcentowany jest wątek cierpienia oraz naśladowania Jezusa Chrystusa. Omówiony zostaje między innymi cykl Wiersze somatyczne, utwory oparte na symbolice korony cierniowej i śmierci na krzyżu, fragmenty dramatu Kobiety z Monte Olivetto oraz wiersz o incipicie „U szczytu antynomij….”, uformowany na kształt krzyża. Badaczka poddaje je hermeneutycznej lekturze, w toku której analizuje symbole i aluzje biblijne, kojarzy literackie metafory z autobiograficznymi śladami przeżyć poety, odsłania więź między tekstami dwóch pokrewnych sobie autorów. Główną tezę szkicu stanowi twierdzenie, że w omawianej twórczości funkcjonuje nurt doloryczny – a więc taki, w którym cierpienie jest eksponowane i przedstawione jako doświadczenie etycznie wartościowe. Lektura szeregu utworów, w których rozmaicie obrazowany ból jest jednocześnie reminiscencją fizycznych i psychicznych udręk samego poety oraz nawiązaniem do Męki Pańskiej, pozwala stwierdzić, że dla autora Wierszy śródziemnomorskich cierpienie to stan duchowej przemiany, zbliżający człowieka do sfery sacrum. Autorka ostatecznie dochodzi do wniosku, że w świetle dzieła Tomasza à Kempis doloryzm Wata jawi się jako nowoczesna interpretacja idei naśladowania Chrystusa, naznaczonej koniecznością odróżnienia się od Niego.