Szlachcic uzbrojony w kulturę, naukę czy przygody?
Rozważania nad rolą studiów padewskich w formowaniu polskich elit szlacheckich
Abstrakt
Celem artykułu jest zaprezentowanie znaczenia studiów w Padwie przedstawicieli I Rzeczpospolitej. Zagadnienie to omówione zostało na podstawie szerokiej literatury naukowej, uzupełnionej zwłaszcza w ostatnich latach dzięki pracy powołanego w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego specjalnego Zespołu do spraw inicjatyw podejmowanych z okazji jubileuszu 800-lecia Uniwersytetu w Padwie. Zespół ten zainicjował wydawanie serii Natio Polona Fontes et Studia oraz był organizatorem i współorganizatorem licznych konferencji naukowych, które zaowocowały publikacją szeregu tomów poświęconych studiom wpisującym się w zagadnienia omawiane przy okazji jubileuszu padewskiego Ateneum, przypadającego na rok 2022. Wagę padewskich uniwersytetów prawników i artystów dla wykształcenia elit w Polsce, zwłaszcza XVI i pierwszej połowy XVII wieku, oddaje funkcjonujące w języku polskim pojęcie „padewczyk”, określające nie tyle mieszkańca Padwy, ile osobę wykształconą w tym mieście i reprezentującą wyrafinowaną kulturę – intelektualną, literacką czy też polityczną. Autor artykułu zwraca uwagę na humanistów, dzięki którym utrwaliło się w kulturze polskiej pozytywne wyobrażenie studiów padewskich, ale również odnosi się do opinii o ograniczonym absorbowaniu przez przedstawicieli ultramontanów przybywających z terytoriów I Rzeczpospolitej, modeli kulturowych, charakterystycznych dla dynamicznie rozwijającej się w XVI stuleciu Republiki Weneckiej. Konkluzją opracowania jest wskazanie na konieczność powrotu do dyskusji, czy historia najbardziej rozpoznawalnych padewczyków jest historią elit, które przegrały walkę o nowoczesną Polskę. Nawet jednak jeśli tak jest, to bez wątpienia możemy potwierdzić, że ich wysiłki sprawiły, że o Polsce czasów, w których żyli, do dziś mówi się z podziwem, zwłaszcza za jej niezwykłe wśród państw słowiańskich uczestnictwo w kulturze europejskiego humanizmu.
Bibliografia
Album Polonicum. Metryka nacji polskiej w Padwie 1592–1745. Edycja fototypiczna, vol. 1, parte 1, a cura di Mirosław Lenart (Warszawa: Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA, 2018).
Baczewski Sławomir, Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim. Druga połowa XVI wieku, XVII wiek, Wydawnictwo UMCS: Lublin 2009.
Bersohn Mathias, Studenci Polacy na Uniwersytecie Bolońskim w XVI i XVII wieku, parte 1-2 (Kraków: nakł. aut., 1890–1893).
Boberscy Marta i Wojciech (a cura di), Między Padwą a Zamościem. Studia z historii sztuki i kultury nowożytnej ofiarowane profesorowi Jerzemu Kowalczykowi (Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1993).
Brahmer Mieczysław, Z dziejów włosko-polskich stosunków kulturalnych. Studia i materiały (Warszawa: Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, 1939).
Corti rinascimentali extraurbane. Un modello di cultura tra Italia e Polonia. Atti del Convegno Internazionale (Altivole – Castelfranco Veneto – Maser – Vedelago – Mira – Padova – Luvigliano 16-18, settembre 2013). Podmiejskie dwory renesansowe. Wzorzec kulturowy we Włoszech i w Polsce. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej (Altivole – Castelfranco Veneto – Maser – Vedelago – Mira – Padova – Luvigliano 16-18 września 2013), a cura di Mirosław Lenart, Magdalena Wrana (Padova–Opole: Archiwum Państwowe w Opolu, Accademia dei Rampanti, 2016).
Ćwikliński Ludwik, Padwa i Polska (Warszawa: Bibljoteka Polska, 1922).
Dworzanin polski Łukasza Górnickiego. Dzieło, inspiracje, autor, a cura di Jolanta Dygul, Marta Wojtkowska-Maksymik (Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2016).
Ekes Janusz, Natura – wolność – władza. Studium z dziejów myśli politycznej renesansu (Warszawa: „PAX”, 2001).
Grzenia Jan, Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN).
Hartleb Mieczysław, Domenico Mora. Na marginesie wileńsko-włoskiego „Rycerza” z 1589 r. (Lwów, 1929).
I polacchi presso la tomba di Sant’Antonio a Padova. Memorie materiali, donazioni, testimonianze di culto (secoli XVI-XIX). La Cappella polacca al Santo (1896-2018), a cura di Giovanna Baldissin Molli, Mirosław Lenart, Magdalena Wrana (Padova: Padova University Press, 2023).
Książka o dworzaninie, traduzione a cura di Andrzej Borowski (Kraków: Universitas, 2018).
Kucharczyk Olga, Herby przedstawicieli nacji polskiej na Uniwersytecie Padewskim. Katalog znaków heraldycznych, introduzione Mirosław Lenart, saggio Franco Benucci (Warszawa: Instytut Polonika, 2023).
Lenart Mirosław, Miles pius et iustus. Żołnierz chrześcijański katolickiej wiary w kulturze i piśmiennictwie dawnej Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.) (Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”, 2009).
Lenart Mirosław, Patavium, Pava, Padwa. Tło kulturowe pobytu Jana Kochanowskiego na terytorium Republiki Weneckiej (Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2013).
Lenart Mirosław, Wojtkowska-Maksymik Marta, Wrana Magdalena, Polacy przy grobie św. Antoniego w Padwie, parte 1: Pamiątki, donacje, świadectwa kultu (wieki XVI–XIX); parte 2: Kaplica polska (1896–2018).
Lichański Jakub Zdzisław, Łukasz Górnicki. Sarmacki Castiglione (Warszawa: DiG, 1998).
Łukasz Górnicki i jego włoskie inspiracje, a cura di Piotr Salwa (Warszawa: Semper, 2005).
Nowicka-Jeżowa Alina, Spotkania w labiryncie. Szkice o poezji Jana Kochanowskiego (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019).
Omaggio dell’Accademia polacca di scienze e lettere all’Università di Padova nel settimo centenario della sua fondazione, [s.n.] (Cracovia: Tip. dell’Università, 1922).
Polska w kulturze powszechnej. Część I. Ogólna, a cura di Feliks Koneczny (Kraków: Polskie Spółki Oszczędności i Pożyczek, 1918).
Sajkowski Alojzy, Włoskie przygody Polaków. Wiek XVI–XVIII (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973).
Sansovino Francesco, Venetia citta nobilissima et singolare, descritta in 14. Libri… (Venetia: appresso Domenico Farri, 1581).
Starnawski Jerzy, Polska w Europie (Kraków: Collegium Columbinum, 2001).
Statuta Universitatis scholarium iuristarum studii generalis Paduani ab anno 1331 ad annum 1404 (Codex Bibliothecae Cathedralis Gnesnensis 180), prefazione Mirosław Lenart, introduzione Krzysztof Stopka (Opole: Archiwum Państwowe w Opolu, 2020).
Universitas ultramontanorum. Herby konsyliarzy ze Śląska, Pomorza i Prus na Uniwersytecie Padewskim, a cura di Mirosław Lenart, Sławomir Marchel, catalogo di insegne araldiche a cura di Maria Leśniowska (Opole: Uniwersytet Opolski, Archiwa Państwowe, 2022).
Windakiewicz Stanisław, Księgi nacyi polskiej w Padwie (Kraków, 1888).
Windakiewicz Stanisław, Padwa. Studium z dziejów cywilizacji polskiej (Kraków, 1891).
Backvis Claude, „Jak w XVI w. Polacy widzieli Włochy i Włochów”, trad. di Anna Wolicka, in idem, Szkice o kulturze staropolskiej, selezione dei testi e cura di Andrzej Biernacki, trad. dal francese Maria Daszkiewicz (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975), 693.
Biliński Bronisław, „I viaggiatori polacchi a Venezia nei secoli XVII-XIX”, in Venezia e la Polonia nei secoli dal XVII al XIX, a cura di Luigi Cini (Venezia: Istituto per la Collaborazione Culturale, 1965), 341–417.
Brogi Bercoff Giovanna, „L’imagine di Venezia nella memorialistica polacca fra Settecento e primo Ottocento”, in Polonia 1795–Venezia 1797. Morte ed eredità di due Repubbliche, a cura di Hanna Osiecka-Samsonowicz in collaborazione con Agnieszka Rabińska (Warszawa: IS PAN, 2002), 49–79.
Koranyi Karol, „La costituzione di Venezia nel pensiero politico della Polonia”, in Italia, Venezia e Polonia tra Umanesimo e Rinascimento, a cura di Mieczysław Brahmer (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967), 206–214.
Koranyi Karol, „Saggio sulla costituzione di Venezia nel pensiero politico della Polonia: (seconda metà del sec. XVI e inizio del sec. XVII)”, in Studi di storia e diritto in onore di Enrico Besta per il 40. anno del suo insegnamento (Milano: A. Giuffrè, 1939), 401–414.
Kot Stanisław, „Wenecja w oczach Polaków na przestrzeni dziejów”, in idem, Polska Złotego Wieku a Europa. Studia i szkice, a cura di Henryk Barycz (Warszawa: PIW, 1987), 307–322.
Kowalczyk Jerzy, „Le relazioni dei Polacchi con gli artisti e con l’arte veneta tra il XVI e il XVII secolo”, Atti dell’Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti. Classe di scienze morali, lettere ed arti, vol. 138 (Venezia: Istituto Veneto di Scienze, 1979–1980), 497–508.
Kutrzeba Stanisław, „Swoistość polskiej kultury”, in Polska w kulturze powszechnej. Część I. Ogólna, 1–31.
Lenart Mirosław, „«Padewczycy» a kształtowanie się humanistycznych wzorców w polskiej kulturze umysłowej”, in Sens humanistyki dzisiaj, a cura di Jerzy Brzozowski, Agnieszka Hennel-Brzozowska, Mirosław Lenart (Kraków: Wydawnictwo „Scriptum”, 2016), 69–103.
Lenart Mirosław, „Atmosfera religijna w Padwie w okresie pobytów Jana Kochanowskiego na terytorium Republiki Weneckiej”, in Reminiscencje Reformacji. Prusy – Mazury 1517–2017, a cura di Rudolf Bażanowski, Beata Wacławik (Olsztyn: Archiwum Państwowe w Olsztynie, 2017), 89–108.
Lenart Mirosław, „Bazylika św. Antoniego w Padwie jako miejsce promocji polskiej kultury i odzwierciedlenie religijności Polaków (1896–2018)”, in Polacy przy grobie św. Antoniego w Padwie, parte 2: Kaplica polska (1896–2018)…, 199–254.
Lenart Mirosław, „Epitaphium Cretcovii świadectwem kontaktów padewskich Jana Kochanowskiego z otoczeniem Alvisa Cornara?”, in Twórczość Jana Kochanowskiego w kontekście nowołacińskiej literatury europejskiej i polskiej, a cura di Grażyna Urban-Godziek (Kraków: Wydział Polonistyki UJ, 2010), 64–75.
Lenart Mirosław, „Padewczyk w Czarnolesie. O znaczeniu pobytów na terenie Republiki Weneckiej dla wyobraźni poetyckiej Jana Kochanowskiego”, in Jan Kochanowski: nowe perspektywy badawcze. W sześćdziesięciolecie istnienia Muzeum w Czarnolesie, a cura di Tomasz Błach, Mariusz Kozdrach (Radom: Łukasiewicz – Instytut Technologii Ekspolatacji w Radomiu; Czarnolas: Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie), 132–134.
Lenart Mirosław, Padewskie Uniwersytety Prawników i Artystów jedynym źródłem inspiracji dla Hippaeum Zamoscianum?, in corso di stampa.
Lenart Mirosław, „Świadectwa żywej obecności. Pamięć o Polsce i Polakach przy grobie św. Antoniego”, in Mirosław Lenart, Marta Wojtkowska-Maksymik, Magdalena Wrana, Polacy przy grobie św. Antoniego w Padwie, parte 1: Pamiątki, donacje, świadectwa kultu (wieki XVI–XIX)…, 15–78.
Nowicka-Jeżowa Alina, „Pokolenia trydenckie między tradycją a wyzwaniami przyszłości”, in Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości, vol. 6: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego, a cura di Justyna Dąbkowska-Kujko (Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2016).
Parandowski Jan, „Polska leży nad Morzem Śródziemnym”, in Polskie wizje Europy w XIX i XX wieku, ha scelto Peter Oliver Loew (Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004), 135, 138.
Petronio Ugo, „Civitas Venetiarum est edificata in mari”, in Studi veneti offerti a Gaetano Cozzi (Venezia: il Cardo, 1992), 171–185.
Quirini-Popławska Danuta, „Podróże polskich duchownych do Padwy w XV i XVI wieku; wstępne rozpoznanie”, in Kulturotwórcze i religijne aspekty podróży duchownych, a cura di Danuta Quirini-Popławska, Łukasz Burkiewicz (Kraków: Wydawnictwo WAM, 2014), 225–253.
Quirini-Popławska Danuta, „Studia Polaków na Uniwersytecie Padewskim w XV i XVI wieku. Stan badań oraz wstępne hipotezy”, a cura di Jan Machnik, Irena Stawowy-Kawka, Prace Komisji Środkowoeuropejskiej PAU, vol. 21 (2013), 19–30.
Ślaski Jan, „Polacchi patavini in Europa”, in Italia Polonia Europa. Scritti in memoria di Andrzej Litwornia, a cura di Andrea Ceccherelli, Elżbieta Jastrzębowska, Luigi Marinelli, Marcello Piacentini, Anton Maria Raffo, Giorgio Ziffer, Accademia Polacca delle Scienze (Roma: Biblioteca e Centro Studi di Roma, 2007), 370–381.
Ulewicz Tadeusz, „Gli scrittori polacchi del’500 nell’ambiente umanistico di Padova e di Venezia”, in Italia, Venezia e Polonia tra umanesimo e rinascimento, a cura di Mieczysław Brahmer (Wrocław: Ossolineum, 1967), 83–102.
Windakiewicz Stanisław, „I Polacchi a Padona”, in Omaggio dell’ Accademia Polacca di Scienze e Lettere all’ Università di Padova nel settimo centenario della sua fondazione, [s.n.] (Cracovia: Tip. dell’Università, 1922), 1–34.
Windakiewicz Stanisław, „Materiały do historii Polaków w Padwie”, ha raccolto Stanisław Windakiewicz, Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, vol. 7 (1892).
Zanetto Marco, „Mito di Venezia” ed „antimito” negli scritti del Seicento veneziano (Venezia: Ed. Universitaria, 1991), 22–23.
Chynczewska-Hennel Teresa, „Najjaśniejsza o Najjaśniejszej. Rzeczypospolita w weneckiej literaturze historycznej XVII wieku”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 50 (2006): 191–203.
Fijałek Jan, „Polonia apud Italos scholastica”, Saeculum XV, fasc. I (Cracoviae, 1900).
Gehl Paul F., „Military Courtesy in Sixteenth-Century Lithuania: Cavaliere of Domenico Mora”, Archivum Lithuanicum 3 (2001): 55–76.
Italica Wratislaviensia, vol. 12/1: „Polonia – Veneto: viaggi, contatti, scambi”, a cura di Justyna Łukaszewicz, Małgorzata Ewa Kowalczyk (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2021).
Italica Wratislaviensia, vol. 12/2: „Polonia – Veneto: viaggi, contatti, scambi”, a cura di Justyna Łukaszewicz, Małgorzata Ewa Kowalczyk (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2021).
Perspektywy Kultury 2023, vol. 41, nol. 2/1: „Klasyczne inspiracje i kulturowe aspiracje promotorów kultury polskiej w Padwie”.
Romanica Cracoviensia 2023, Numero speciale (3): „Gentiluomo Padovano.
Relazioni culturali delle élite polacche con la Repubblica di Venezia”.
Lenart Mirosław, „Gentiluomo armato. Contesti militari della presenza degli studenti polacchi a Padova”, Romanica Cracoviensia, Numero speciale (3) (2023): 299–308.
Tygielski Wojciech, „Patavium virum me fecit” — Padova come luogo di formazione delle anitiche élite polacche, Italica Wratislaviensia, vol. 12/1 (2021): 21–46.
Tygielski Wojciech, „«Stare to miasto i nieładne, ale wielkie…» Padewskie doświadczenia i obserwacje przybyszy z Rzeczypospolitej”, Przegląd Historyczny 114/2 (2023): 267–289.
Windakiewicz Stanisław, „Bolonia i Polska”, Przegląd Polski 22/10 (1888): 1–73.
Copyright (c) 2025 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
