Mikołaj Zebrzydowski starostą generalnym krakowskim (1585–1620)
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie wybranych wątków związanych ze sprawowaniem przez Mikołaja Zebrzydowskiego urzędu starosty krakowskiego (1585–1620). Autor skoncentrował się na trzech kwestiach: objęciu starostwa, zaangażowaniu Zebrzydowskiego w sprawowanie wymiaru sprawiedliwości oraz wpływie rokoszu sandomierskiego (1606–1608) na działalność grodu krakowskiego. Główną podstawę źródłową tekstu stanowią krakowskie akta grodzkie, przechowywane w Archiwum Narodowym w Krakowie. Będąc studium przypadku, artykuł bada problem z perspektywy historycznoprawnej, krytycznie analizuje źródła oraz korzysta z metod statystycznych i porównawczych. Dzięki ich wykorzystaniu udało się odtworzyć przebieg czynności, które doprowadziły do objęcia starostwa przez Zebrzydowskiego w 1585 r. Z zestawienia działalności Zebrzydowskiego z Janem Zamoyskim i Gabrielem Tarnowskim wynika, że jego zaangażowanie w sprawowanie wymiaru sprawiedliwości nie było duże, chociaż większe niż poprzednika i następcy. Limitując roki, Zebrzydowski chętnie powoływał się na sprawy prywatne, ale jego następca czynił to jeszcze częściej. Duży wpływ na funkcjonowanie starostwa miał rokosz sandomierski. Sąd nie działał przez ponad trzy i pół roku, urząd przez ponad 17 miesięcy, a kancelaria grodzka przez niecały rok. W sporze o położoną na Wawelu kamienicę starościńską, który stanowi symbol konfliktu Zebrzydowskiego z Zygmuntem III, rację należy przyznać królowi, pełnoprawnemu właścicielowi budynku, chociaż jego postępowanie w tej sprawie zaostrzało napięcie.
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): Księgi Wpisów Metryki Koronnej (MK): 131.
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK): Castrensia Cracoviensia (CC): 133, 134, 187, 228, 782, 783, 832, 833, 834, 1030, 1031, 1032, 1033, 1034, 1038, 1047, 1048, 1061. Castrensia Cracoviensia Relationes (CCR): 11, 12, 32, 34, 52.
Archiwum Prowincji OO. Bernardynów w Krakowie (APB): IV-a-1: Historia Calvariae... seu descriptio situs, fundationis, privilegiorum... conventus Zebrzydovicensis... collecta.
Archiwum Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t. 3: 1582–1584, wyd. Józef Siemieński (Warszawa: F. Wyszyński i S-ka, 1913).
Archiwum Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t. 4: 1585–1586, wyd. Kazimierz Lepszy (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948).
Bartosza Paprockiego dwie broszury polityczne z lat 1587 i 1588, wyd. Jan Czubek (Kraków: Akademia Umiejętności, 1900).
Cilli Alessandro, Historia buntów możnowładczych w Polsce w latach 1606–1608. Historia Moskwy, tłum. Anna Broczkowska-Nguyen, oprac. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2012).
Dyaryusze sejmowe r. 1585, wyd. Aleksander Czuczyński (Kraków: Akademia Umiejętności, 1901).
Elementa ad fontium editiones, t. 6 :Res Polonicae Iacobo I Angliae regnante conscriptae ex archivis publicis Londoniarum, wyd. Charles H. Talbot (Romae: Institutum Historicum Polonicum Romae, 1962).
Heidenstein Reinhold, Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594, ksiąg XII, tłum. Michał Gliszczyński, oprac. i wyd. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2015).
Listy ks. Piotra Skargi T.J. z lat 1566–1610, wyd. Jan Sygański (Kraków: Wydawnictwa Towarzystwa Jezusowego, 1912).
Łubieński Stanisław, „Rozruchy domowe w Polsce”, w: Droga do Szwecji Zygmunta III, króla polskiego i szwedzkiego, w 1593 roku. Rozruchy domowe w Polsce w latach 1606–1608, tłum. Adam Benedykt Jocher, Sylwia Szczygieł, wyd. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2009).
Piasecki Paweł, Kronika, tłum. Antoni Chrząszczewski, wyd. Julian Bartoszewicz (Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1870).
Radziwiłł Albrycht Stanisław, Rys panowania Zygmunta III, tłum. Edward Kotłubaj, wyd. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2011).
Rangoni Claudio, Relacja o Królestwie Polskim z 1604 roku, tłum. Kajetan Wincenty Kielisiński, Wojciech Kazimierski, wyd. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2013).
Reszka Stanisław, Diarium 1583–1589, wyd. Jan Czubek (Kraków: Akademia Umiejętności, 1915).
Rokosz Zebrzydowskiego. Materyały historyczne, wyd. Aleksander Rembowski (Warszawa: Świdzińscy, 1886–1892).
Volumina Constitutionum, t. II: 1550–1609, vol. 1: 1550–1585, wyd. Stanisław Grodziski, Irena Dwornicka, Wacław Uruszczak (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2005) [VC II/1].
Volumina Constitutionum, t. II: 1550–1609, vol. 2: 1587–1609, wyd. Stanisław Grodziski, z przedmową Wacława Uruszczaka (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2008) [VC II/2].
Volumina Constitutionum, t. IV: 1641–1668, vol. 1: 1641–1658, wyd. Stanisław Grodziski, Marcin Kwiecień, Krzysztof Fokt, z przedmową Wacława Uruszczaka (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015) [VC IV/1].
Wawel, t. 2 (Materyały archiwalne do budowy zamku), oprac. Adam Chmiel (Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1913).
Wielewicki Jan, Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1600 do r. 1608 (włącznie), wyd. Władysław Chotkowski (Kraków: Akademia Umiejętności, 1886).
Zbiór aktów do historyi ustroju sądów prawa polskiego i kancelaryi sądowych województwa krakowskiego z wieku XVI–XVIII, wyd. Stanisław Kutrzeba (Kraków: Akademia Umiejętności, 1909).
Besala Jerzy, Stefan Batory, wyd. 2 (Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2010).
Byliński Janusz, Sejm z 1611 roku. W nowym opracowaniu (Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2016).
Chłapowski Krzysztof, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (materiały źródłowe) (Warszawa–Bellerive-sur-Allier: Wydawnictwo DiG, 2017).
Dopierała Kazimierz, Stosunki dyplomatyczne Polski z Turcją za Stefana Batorego (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986).
Górski Kacper, Jurysdykcja karna sądu i urzędu grodzkiego krakowskiego w latach 1585–1620. Studium z dziejów staropolskiego wymiaru sprawiedliwości (Kraków: maszynopis rozprawy doktorskiej, 2021).
Graff Tomasz, Wołyniec Bartłomiej, Wróbel Elżbieta Elena, Mikołaj Zebrzydowski 1553–1620. Szkic biograficzny (Kraków: Księgarnia Akademicka, 2020).
Kutrzeba Stanisław, Katalog Krajowego Archiwum aktów grodzkich i ziemskich w Krakowie (Kraków: Grono Konserwatorów Galicyi Zachodniej, 1909).
Lepszy Kazimierz, „Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w.”, w: Janusz Tandecki, Krzysztof Kopiński, Edytorstwo źródeł historycznych (Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2014), 359–384 (załącznik 4).
Lubczyński Mariusz, „Tarnowski Gabriel h. Leliwa”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 52: 394–396.
Pawłowska-Kubik Agnieszka, Rokosz sandomierski 1606–1609. Rzeczpospolita na politycznym rozdrożu (Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2019).
Mikołaj Zebrzydowski (1553–1620), palatinus et capitaneus Cracoviensis, fundator et defensor Ecclesiae. W czterechsetną rocznicę śmierci, red. Aleksander Krzysztof Sitnik (Kraków: Wydawnictwo Homini, 2021).
Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Stanisław Cynarski, Alicja Falniowska-Gradowska, red. Antoni Gąsiorowski (Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1990).
Wrede Marek, Itinerarium króla Zygmunta III 1587–1632 (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2019).
Górski Kacper, „Zawieszenie jurysdykcji w grodzie krakowskim ze względu na sejmik lub sejm w świetle praktyki przełomu XVI i XVII wieku”, Miscellanea Historico-Iuridica 21 (2022), z. 1: 201–230.
Kutrzeba Stanisław, „Dawny zarząd Wawelu”, Rocznik Krakowski 8 (1906): 69–102.
Spieralski Zdzisław, „Egzorbitancje Jana Zamoyskiego. Z dziejów pamfletu politycznego w Polsce”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 5 (1960): 145–172.
Copyright (c) 2023 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
