Mikołaj Zebrzydowski i Piotr Skarga SI – historia wzajemnych relacji

Ks. Andrzej Bruździński

doi:10.35765/rfi.2023.2901.9

Ks. Andrzej Bruździński Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0002-4950-9698

DOI: https://doi.org/10.35765/rfi.2023.2901.9

Słowa kluczowe: Mikołaj Zebrzydowski, Piotr Skarga, historia jezuitów w Polsce, Bractwo Miłosierdzia w Krakowie, rokosz sandomierski

Abstrakt

W artykule omówiono kontakty dwóch znaczących osobistości w Polsce przełomu XVI i XVII wieku – wojewody Mikołaja Zebrzydowskiego i jezuity ks. Piotra Skargi. Pierwsze ich spotkanie nastąpiło, gdy Zebrzydowski rozpoczynał swoją publiczną działalność, a ksiądz Skarga był już doświadczonym kapłanem i jezuitą. Zebrzydowski nosił się wówczas z zamiarem fundacji kolegium jezuickiego w rodowych dobrach w pobliżu Lublina. Kolejna znacząca współpraca związana była z powołanym do istnienia w Krakowie przez ks. Skargę Bractwem Miłosierdzia. Ksiądz Skarga bardzo pozytywnie oceniał postawę i zaangażowanie Zebrzydowskiego w obydwa dzieła. Sytuacja uległa dość znaczącej zmianie, gdy Zebrzydowski, obrażony na Króla Zygmunta III Wazę, przeszedł do opozycji antykrólewskiej i stanął na czele rokoszu. Ksiądz Skarga dwukrotnie udał się do wojewody, aby odwieść go od tego nielegalnego działania. Poselstwa nie przyniosły pozytywnego rezultatu. Wzajemnie relacje obu osobistości uległy oziębieniu, choć można przypuszczać, że Zebrzydowski pod ich wpływem w końcu pogodził się z królem. Pewne relacje z jezuitami dalej podtrzymywał, ale już bez poprzedniego zaangażowania.

Bibliografia

Archivum Romanum Societatis Iesu (dalej: ARSI): rkps Germ. 121 II: Epistolae Maggi. rkps Pol. 77 I-II: Epistolae Prov. Poloniae et Lituaniae I, 1605-1670.

Januszowski Jan, „Apostrophe, abo rzecz do Bractw Duchownych”, w: Januszowski Jan, Navka vmierania chrzescianskiego. Także iako konaiącego Panu Bogu oddawać, y czego na ten czas pilnować trzeba: Przy tym y przykłady o roskoszach niebieskich y mękach czyścowych y piekielnych: Częśćią z włoskiego, częścią z łacińskiego na Polski ięzyk przełożone przez […] Do tegoż iest przyłożone Apostrophe do Bractw Duchownych (Kraków: Drukarnia Łazarzowa, 1604), 313–348.

Kremer Ludwik, Przedmowa, w: Lessius Leonard, Narada którey wiary trzymać się mamy […]. Przełożona z łacińskiego na język polski przez Ludwika Kremera rayce krakowskiego, (Kraków: sumptius Burchardi Kuikowski, druk. Łazarzowa, 1616), nlb.

„Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575–1595”, red. Henryk Barycz, w: Biblioteka krakowska, t. 70 (Kraków: nakł. Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Druk. W.L. Anczyca i Spółki, 1930).

Listy ks. Piotra Skargi T. J. z lat 1566–1610, red. Jan Sygański SI (Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Jezusowego, 1912).

Łubieński Stanisław, Droga do Szwecji Zygmunta III, króla polskiego i szwedzkiego, w 1593 roku, tłum. Adam Benedykt Jocher. Rozruchy domowe w Polsce w latach 1606–1608, tłum. Sylwia Szczygieł, wyd. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2009).

Radziwiłł Albrycht Stanisław, Rys panowania Zygmunta III, tłum. Edward Kotłubaj, wyd. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2011).

Rangoni Claudio, Relacja o Królestwie Polskim z 1604 roku, tłum. Kajetan Wincenty Kielisiński, Wojciech Kazimierski, wyd. Włodzimierz Kaczorowski, Janusz Byliński (Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2013).

Skarga Piotr SI, Obrona Jezuitów, niegdyś przez Piotra Skargę pod tytułem Proba Zakonu Societatis Jesu roku 1607 wydana, a teraz dla publiczney wiadomości przedrukowana, (Warszawa: Drukarnia Wiktora Dąbrowskiego, 1814).

Skarga Piotr, Listy, przeł. Paweł Kozioł (Jarosław: Stowarzyszenie Kulturalno-Wychowawcze im. ks. Piotra Skargi, 2012).

Wielewicki Jan SI, „Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1579 do r. 1599 (włącznie)”, [t. 1], Scriptores Rerum Polonicarum, t. 7 (Kraków: Akademia Umiejętności, 1881).

Wielewicki Jan SI, „Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1609 do r. 1619 (włącznie)”, [t. 3], Scriptores Rerum Polonicarum, t. 14 (Kraków: Akademia Umiejętności, 1889).

„Wybór listów Piotra Skargi”, tłum. Stanisław Ziemiański, w: Ks. Piotr Skarga SJ (1536–1612). Życie i dziedzictwo. Rok jubileuszowy, red. Roman Darowski SI, Stanisław Ziemiański (Kraków: Wydawnictwo WAM, 2012), 81–145.

„Bractwo miłosierdzia”, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. Ludwik Grzebień SI et al. (Kraków: Wydawnictwo WAM, 1996), 62.

Byliński Janusz, Kaczorowski Włodzimierz, „Król, Wielmożni i Jaśnie Oświeceni a gmin szlachecki w XVI i na początku XVII wieku”, w: Wobec króla i Rzeczpospolitej. Magnateria w XVI–XVIII wieku, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz (Kraków: Wydawnictwo Avalon T. Janowski, 2012), 13–95. Cieślak Stanisław SI, Kościół Świętej Barbary w Krakowie. Przewodnik (Kraków: Wydawnictwo WAM, 2000).

Guzowski Piotr, „Bernard Maciejowski i Mikołaj Zebrzydowski – biografie (prawie) równoległe”, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI– XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz, Ewa Dubas-Urwanowicz, Piotr Guzowski (Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2003), 71–93.

Koehler Krzysztof, Boży podżegacz. Opowieść o Piotrze Skardze (Warszawa: Wydawnictwo Sic!, Narodowe Centrum Kultury, 2012).

Kracik Jan, Rożek Michał, Hultaje, złoczyńcy, wszetecznice w dawnym Krakowie. O marginesie społecznym XVI–XVIII w. (Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1986).

Książka pamiątkowa Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie od roku 1584 do 1884, skreślona w roku jubileuszowym, cz. 1 i 2 (Kraków: nakł. Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego, 1884).

Mickiewicz Adam, Literatura słowiańska. Kurs pierwszy, oprac. Julian Maślanka (Warszawa: „Czytelnik”, 1997).

Obirek Stanisław, „Koncepcja miłosierdzia w pismach księdza Piotra Skargi SJ”, w: Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. Urszula Augustyniak, Andrzej Karpiński (Warszawa: „Semper”, 1999), 19–28.

Piechnik Ludwik SI, „Działalność kulturalna Towarzystwa Jezusowego na północnych i wschodnich ziemiach Polski w XVI–XVIII wieku”, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 6: Między Wschodem i Zachodem, cz. 1: Kultura umysłowa, red. Jerzy Kłoczowski (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989), 75–96.

Sygański Jan SI, Działalność ks. Piotra Skargi T. J. na tle jego listów 1566–1610. Szkic historyczny (Kraków: Wyd. Tow. Jezusowego, 1912).

„Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy”, red. Antoni Gąsiorowski, w: Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku. Spisy, t. 4, z. 3 (Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1993).

Wrede Marek, Itinerarium króla Stefana Batorego 1576–1586 (Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010).

Wróbel Elżbieta Elena, „Młodość i edukacja”, w: Tomasz Graff, Bartłomiej Wołyniec, Elżbieta Elena Wróbel, Mikołaj Zebrzydowski 1553–1620. Szkic biograficzny (Kraków: Księgarnia Akademicka, 2020), 46–52.

Ziemiański Stanisław SI, „Piotr Skarga w swoich listach”, w: Rzecz o dziele Piotra Skargi SJ. Słowo o duchowości, patriotyzmie i wychowaniu, red. Iwona Nowakowska-Kempna, Marzena Chrost (Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM, 2012), 61–72.

Bednarz Mieczysław SI, „Jezuici a religijność polska (1564–1964)”, Nasza Przeszłość 20 (1964): 149–224.

Grzebień Ludwik SI, „Chronologia pobytu i działalności Piotra Skargi w Wilnie (1573–1584)”, Senoji Lietuvos literatura 35/36 (2013): 15–41.

Jelonek-Litewka Krystyna, „Arcybractwo Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie”, Nasza Przeszłość 61 (1984): 45–91.

Natoński Bronisław SI, „Geneza i budowa katedry lubelskiej (kościoła pojezuickiego) 1580–1625”, Nasza Przeszłość 2 (1967): 63–133.

Ryś Jan, „Związki Mikołaja Zebrzydowskiego (1553–1620) z Krakowem”, Studia Historyczne, R. 29 (1986), z. 2: 181–193.