Początki działalności publicznej Jerzego Sebastiana Lubomirskiego za panowania Władysława IV Wazy
Abstract
Artykuł omawia początki działalności publicznej Jerzego Sebastiana Lubomirskiego (1616–1667), jednego z synów wojewody krakowskiego Stanisława Lubomirskiego. Wykorzystując bogaty materiał archiwalny, autor, wśród wielu innych kwestii, stawia pytanie o to, czy początkowe lata działalności politycznej Jerzego Sebastiana Lubomirskiego wywarły wpływ na jego późniejszą postawę rokoszanina. W młodości J.S. Lubomirski wzorem wielu młodych magnatów odbył kilkuletnią podróż edukacyjną po Europie. Działalność publiczną J.S. Lubomirski rozpoczął od funkcji marszałka sejmiku w Proszowicach, a następnie wyboru na oba sejmy w 1637 r. W działalności poselskiej na sejmach w latach 1637, 1638, 1639, 1640, 1643, 1646 i 1647 zazwyczaj balansował między postawą opozycjonisty realizującego plany ojca jako lidera szlachty małopolskiej a polityka umiarkowanie neutralnego, gdy w 1643 r. został marszałkiem sejmu. Zgromadzony materiał źródłowy wskazuje, że Jerzy Sebastian Lubomirski okazał się najzdolniejszym spośród synów Stanisława Lubomirskiego, wyraźnie dystansując pod względem zdolności przywódczych i popularności wśród szlachty starszego brata Aleksandra Michała i młodszego Konstantego Jacka. Po śmierci ojca w 1649 r. to właśnie Jerzy Sebastian stał się głową potężnej rodziny Lubomirskich.
Literaturhinweise
Archiwum Główne Akt Dawnych: Archiwum Publiczne Potockich, ks. 9, t. II
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Skarbu Koronnego, dz. I, nr 7, ks. 66
AGAD, Archiwum Radziwiłłów, dz. V, nr 8668
Archiwum Państwowe w Gdańsku: rkps 300, 29/118, rkps 300, 29/120
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego: Dokt. 2018/219 (Artur Goszczyński, Lubomirscy w systemie politycznym Rzeczypospolitej za panowania Zygmunta III i Władysława IV, Kraków, 2018)
Biblioteka Czartoryskich: rkps 390, rkps 1320
Biblioteka Jagiellońska: rkps 49, rkps 5816/III
Biblioteka Narodowa: rkps 6634, rkps 6640
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk-Polskiej Akademii Umiejętności: rkps 367, rkps 424, rkps 2251, rkps 2253, rkps 8816
Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego: rkps Zbiór Steinwehra, Polonica Varia, t. III
Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich: rkps 226/II
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. II, wyd. Adam Przyboś (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1953).
Listy Krzysztofa Opalińskiego do brata Łukasza 1641–1653, red. Roman Pollak, oprac. Marian Pełczyński (Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1957).
Lubomirski Jerzy Sebastian, Jawnej Niewinności Manifest Bogu, światu, ojczyznie przez [...] P. Jerzego Sebastiana [...] Lubomirskiego [...] Podany [...] (Warszawa: drukarnia Krzysztofa Schedla, 1666).
Obodziński Aleksander, Pandora Starożytna Monarchów Polskich: Zacnością [...] Królów, Swiatłością Promieni Białego Orła Królestwa Polskiego [...] Pobożnością Patronów Polskich, poważnie ozdobiona [...] (Kraków: Drukarnia Krzysztofa Schedla, 1641).
Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. I, cz. I, wyd. Franciszek Kluczycki (Kraków: nakł. Akademii Umiejętności Krakowskiej, 1880).
Radziwiłł Albrycht Stanisław, Pamiętnik o dziejach w Polsce, tłum. i oprac. Adam Przyboś et. al., t. II–III (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980).
Sobieski Jakub, Peregrynacja po Europie [1607–1613]. Droga do Baden [1638], oprac. Józef Długosz (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991).
Sumariusz Metryki Koronnej, seria nowa, t. XI, Księga wpisów podkanclerzego i następnie kanclerza Tomasza Zamoyskiego MK 181 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1633–1637, oprac. Janusz Dąbrowski (Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2019).
Wjazd, koronacja, wesele najjaśniejszej Królowej Jej Mości Cecylii Renaty w Warszawie roku 1637, wyd. Alicja Falniowska-Gradowska (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1991).
Volumina Legum, t. III, IV (Petersburg: Nakładem i Drukiem Jozafata Ohryzki, 1859).
Augustyniak Urszula, Wazowie i „królowie rodacy”. Studium władzy królewskiej w Rzeczpospolitej XVII wieku (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1999).
Bąkowa Joanna, Szlachta województwa krakowskiego wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego w latach 1661–1667 (Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974).
Borkowski Robert, „Głogowska linia drzewa genealogicznego Lubomirskich”, w: Małe Miasta. Dom polski w refleksji badawczej, red. Mariusz Zemło (Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2021), 259–305.
Chłapowski Krzysztof, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (materiały źródłowe) (Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2017).
Ciara Stefan, Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990).
Cynarski Stanisław, „Początki kariery Wielopolskich”, w: Społeczeństwo staropolskie, t. II (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979).
Czermak Wiktor, Studya Historyczne (Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1901).
Czermak Wiktor, Ostatnie lata Jana Kazimierza, oprac. i wstępem poprzedził Adam Kersten (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972).
Dankowski Michał Zbigniew, Liberum veto. Chluba czy przekleństwo? Zrywanie sejmów w ocenach społeczeństwa drugiej połowy XVII wieku (Toruń: Jagiellońskie Wydawnictwo Naukowe, 2019).
Deputaci Trybunału Koronnego 1578–1794. Spis. część II 1621–1660, oprac. Dariusz Kupisz (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2017).
Długosz Józef, „Władysław Dominik Ostrogski-Zasławski (1616–1656). Zarys biografii negatywnej”, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz (Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2003).
Dzięgielewski Jan, Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1992).
Follprecht Kamila, Właściciele nieruchomości w Krakowie w 1655 roku (Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2001).
Janas Eugeniusz, „Jerzy Sebastian Lubomirski – mistrz intrygi politycznej”, w: Lubomirscy – wśród ludzi i książek: X Janowieckie Spotkania Historyczne: materiały sesji naukowej 29 czerwca 2013: Zamek w Janowcu (Dom Północny) T. 2, red. Henryk Gmiterek et al. (Janowiec: Towarzystwo Przyjaciół Janowca, 2014).
Kersten Adam, „Jerzy Sebastian Lubomirski”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. III (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1973), t. XVIII, 14–19.
Kłaczewski Witold, Abdykacja Jana Kazimierza: społeczeństwo szlacheckie wobec kryzysu politycznego lat 1667–1668 (Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1993).
Kłaczewski Witold, Jerzy Sebastian Lubomirski (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002).
Kłaczewski Witold, W przededniu wojny domowej w Polsce. Walka sejmowa lat 1664–1665 (Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1984).
Kołodziej Robert, Pierwszy sejm z 1637 roku (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003).
Kołodziej Robert, „Uwagi o procedurze parlamentarnej na przykładzie sejmu z 1638 r.”, w: Czasy nowożytne. Studia poświęcone pamięci prof. Władysława Eugeniusza Czaplińskiego w 100. rocznicę urodzin, red. Krystyn Matwijowski (Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, 2005).
Korytko Andrzej, „Na których opiera się Rzeczpospolita”. Senatorowie koronni za Władysława IV (Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2015).
Korytko Andrzej, „Sejm 1646 roku jako przykład sprzeciwu wobec polityki królewskiej”, w: Najjaśniejsza Rzeczpospolita. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Stroynowskiemu, red. Małgorzata Durbas (Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego, 2019).
Kriegseisen Wojciech, Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku) (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1995)
Lewandowska-Malec Izabela, Communis consensus – unanimus consensus. Sejm walny Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1586–1668 (Kraków: Księgarnia Akademicka, 2021).
Lewandowska-Malec Izabela, „Parlamentaryzm w Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako przejaw demokracji deliberatoryjnej”, w: Unie międzypaństwowe – parlamentaryzm – samorządność. Studia z dziejów ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. Wacław Uruszczak et al. (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2020).
Libiszowska Zofia, Żona dwóch Wazów (Warszawa: Książka i Wiedza, 1963).
Lubomirscy – rodu droga na parnas Rzeczypospolitej: IX Janowieckie Spotkania Historyczne: materiały sesji naukowej, 25 czerwca 2011, T. 1, red. Henryk Gmiterek et al. (Janowiec: Towarzystwo Przyjaciół Janowca, 2012).
Marcinkowska Maria, Lubomirscy. Starostowie sądeccy i spiscy (Nowy Sącz: Muzeum Okręgowe, 1998).
Nagielski Mirosław, Rokosz Jerzego Lubomirskiego w 1665 roku (Warszawa: Wydawnictwo Trio, 1994).
Nagielski Mirosław, Druga wojna domowa w Polsce. Z dziejów polityczno-wojskowych Rzeczypospolitej u schyłku rządów Jana Kazimierza Wazy (Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2011).
Ochmann Stefania, Sejmy lat 1661–1662. Przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej (Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1977).
Ochmann-Staniszewska Stefania, Staniszewski Zdzisław, Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna – praktyka (Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000).
Opaliński Edward, Sejm srebrnego wieku 1587–1652. Między głosowaniem większościowym a liberum veto (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2001).
Sokalski Marcin, „Piotr Szyszkowski”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. L/3, z. 206 (2015), 416418
Sygański Jan, Z dawnych metryk kościoła mariackiego w Krakowie (Lwów: nakł. Towarzystwa Heraldycznego, 1911).
Świderska-Włodarczyk Urszula, Autorytety parlamentarne. Wzorce i wzory osobowe w Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2017).
Wisner Henryk, Władysław IV Waza (Wrocław: Zakład Narodowy Ossolińskich, 1995).
Żołądź-Strzelczyk Dorota, Pod każdym względem szlachetne ci daję wychowanie... Studia z dziejów wychowania szlachty w epoce staropolskiej (Wrocław: Wydawnictwo Chronicon, 2017).
Anusik Zbigniew, „Kilka rys na portrecie sławnego rokoszanina. Rzecz o najnowszej biografii Jerzego Sebastiana Lubomirskiego”, Przegląd Nauk Historycznych (2004), R. III, nr 1(5): 145–191.
Dzięgielewski Jan, „O ustrojowo politycznych aspektach orderu Niepokalanego Poczęcia i uznaniu Najświętszej Maryi Panny królową Korony Polskiej”, Studia Claromontana 23 (2005): 17–24
Dorobisz Janusz, „Trifolium-nieformalne porozumienie senatorów koronnych z lat trzydziestych XVII w.”, Przegląd Sejmowy nr 2(157) (2020): 59–80.
Filipow Krzysztof, „Vicisti Vince. Początki Orderu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny”, Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska, 7 (1993): 5–21.
Kurdybacha Łukasz, „Wychowanie Aleksandra i Jerzego Lubomirskich w XVII wieku”, Minerwa Polska, R. II, z. 1–4 (1930).
Przyboś Kazimierz, „Materiały do dziejów latyfundium Lubomirskich. Podział majątku Stanisława Lubomirskiego w latach 1642–1649”, Przemyskie Zapiski Historyczne, R. VIII–IX (1991–1992): 215–258.
Sokalski Marcin, „Działalność parlamentarna i sejmikowa Marcjana Ścibora Chełmskiego (1576–1641)”, Rocznik Filozoficzny Ignatianum, Vol. 25, No. 1 (2019): 71–98.
Sokalski Marcin, „Kilka uwag o działalności sejmowej Franciszka Dembińskiego”, Studia Historyczne, R. XLII (1999), z. 3: 349–360.
Sokalski Marcin, „Na pograniczu dwóch epok. Działalność parlamentarna Mikołaja Korycińskiego (1586–1637)”, Studia Historyczne, R. XLI (1998), z. 4: 495–508.
Stankiewicz Aleksander, „Triumphus meritorum gentilitio. Kreacja zasług i pochodzenia Franciszka Wielopolskiego (1670–1732)”, Krakowski Rocznik Archiwalny 22 (2016): 21–69.
Tomaszek Andrzej, „Sejm 1638 r. w obronie szlacheckiej równości”, Czasopismo Prawno-Historyczne 39/2 (1987): 17–32.
Tomaszek Andrzej, „Projekt Orderu Niepokalanego Poczęcia NMP”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 32 (1987): 107–124.
Wisner Henryk, „Litwa i plany wojny tureckiej Władysława IV. Rok 1646”, Kwartalnik Historyczny R. 85, nr 2 (1978): 255–268.
Zemeła Krzysztof, „Adam Kazanowski – dzierżawca żup wielickich w latach 1642–1647”, Przegląd Historyczny (1985), t. 76, z. 2: 255–268.
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung 4.0 International.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
