Metafizyczne założenia koncepcji prawdy w "Logice" Marcina Śmigleckiego

Abstrakt

Centralnym elementem koncepcji prawdy u Smigleckiego jest jej sposób definiowania. Określając prawdę, zawsze wskazuje on na zgodność, a dokładnie wspólnotę formy (conformitas) czy to ujęcia intelektualnego z rzeczą, czy też rzeczy z jej intelektualnym odpowiednikiem, względnie z jej zasadami, wyznaczonymi ideą tkwiącą w intelekcie Bożym. Jest to jedna z postaci klasycznej definicji prawdy, zbliżonej do używanej przez św. Tomasza z Akwinu, umożliwiającej szerokie jej stosowanie: do dziedziny bytu (prawda transcendentalna), poznania i języka (prawda logiczna), a nawet moralnych przekonań (prawda moralna).

Smiglecki wyróżnia trzy typy prawdy: bytu, poznania i przekonań moralnych. Prawdę bytu utożsamia z prawdą transcendentalną. Prawdę poznania przypisuje nie tylko sądom i zdaniom, ale również pojęciom. Te ostatnie czerpią prawdziwość ze zgodności z rzeczami na sposób reprezentowania. Prawda sądów i zdań z rzeczami wynika ze zgodności realizującej się w postaci wypowiedzi. W odróżnieniu od pojęć, sądom przynależy prawda logiczna. Prawdę moralną, o której pisze, dziś nazwalibyśmy raczej prawdomównością.

Wszelką prawdę, z wyjątkiem moralnej, którą definiuje jako zgodność wypowiedzi z tym, co ktoś wewnętrznie sądzi, rozpatruje Smiglecki jako uwarunkowaną stanem przedmiotu poznania. Twierdzi, że:

a) ostatecznym przedmiotem odniesienia się ludzkich czynności poznawczych jest byt realny, bezwzględnie prawdziwy z racji zgodności ze swymi wewnętrznymi pryncypiami i swą ideą w intelekcie Bożym;

b) to zgodność z bytem realnym stanowi ostateczną podstawę prawdziwości ludzkiego poznania.

Tylko prawdzie poznania realnego bytu przyznaje charakter bezwzględny (absolutny). Poznanie przedmiotów czysto myślnych czy fikcyjnych jest co najwyżej prawdziwe względnie. Ta prawidłowość odznacza się niewątpliwie również w zdaniach o tym, co nie istnieje, oraz w zdaniach o wydarzeniach niekoniecznych z przyszłości.

Prawda ma szczególne znaczenie w nauce (scientia), choć swoim zakresem obejmuje szerszy obszar niż dziedzina poznania naukowego. Nie stanowi zatem doskonałości istoty nauki. Z drugiej strony poznanie naukowe jest z racji swojej istoty zawsze prawdziwe. Dlatego prawda stanowi pochodną własność jego istoty.