The Krakow Villa “Zofijówka” and Its First Owners
Architect Antoni Łuszczkiewicz and His Wife Zofia née Żelazowska. A Biographical and Cultural Study of Kraków and Its Residents in the Nineteenth Century
Abstract
This article, written as a biographical and cultural sketch, aims to shed light—through the lens of “Zofijówka” (a villa located at 30 Mikołaja Kopernika street in Krakow) and its first owners (architect Antoni Łuszczkiewicz, 1838–1886, and his wife Zofia née Żelazowska, 1843– 1917)—on the image of Krakow in the second half of the 19th century, particularly the area of the former Wesoła district and the lives (and lifestyles) of its residents. The article also seeks to present the cultural heritage of this site, which has maintained multifaceted ties with the Jesuit order for over 150 years, ever since the Jesuits established their new residence in Wesoła in 1868. In the early 20th century, the modest villa “Zofijówka” became the property of the Jesuits, following its sale by subsequent owners. The article recalls and organizes various facts related to the history of the villa, placing them in a broader historical and cultural context. Based on archival source materials, it also reconstructs the lives of its first owners, who belonged to one of the more prominent Krakow intelligentsia families of their time.
References
Akty urodzeń od 1/1866 do 288/1873: Kraków, akty urodzeń i chrztów od 1866 – 1873, parafia rzymsko-katolicka p.w. Najśw. Marii Panny /B. V. M). Sygn. Akt Nr 29/328/0/1/177 Urodz. (akta 190 i 73)
Archiwum Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, rękopisy: 4165 (teczka), 5001, nr 19 (plan).
Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od r. 1864. do r. 1887. i obraz jego stanu dzisiejszego wraz z rzeczą o rektorach od czasów najdawniejszych (Kraków: [wydanie Senatu Akademickiego na pamiątkę otwarcia Collegium Novum], 1887).
Księga Pamiątkowa Jubileuszu J.I. Kraszewskiego 1879 roku (Kraków: Anczyc W.L., 1881).
Księga urodzin parafii Panny Marii z 1838 r. APK, sygn. J-937.
Nekrolog [Antoniego Łuszczkiewicza], Czas, 17 grudnia 1886, R. 39, nr 288.
Spis zmarłych chrześcijan miejscowych i obcych na r. 1885 i 1886. APK, rkps 101 II.
Borowik Aneta, Antoni Łuszczkiewicz – casus architekta doby historyzmu, „Teki Krakowskie”, t. 16 (2009), red. Stanisław Kołodziejski, Roman Marcinek, Zbigniew Myczkowski.
Borowik Aneta, Dzieje, architektura oraz twórcy Zakładu OO. Jezuitów w Chyrowie. Twórczość Antoniego Łuszczkiewicza oraz Edgara Kovátsa na tle epoki (Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012).
Breza Edward, Imiona kobiece od przymiotników i rzeczowników abstrakcyjnych, „Onomastica”, t. 44.
Bystroń Jan Stanisław, Księga imion w Polsce używanych (Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1938).
Chyrowiacy, red. Ludwik Grzebień (Kraków: Wydawnictwo WAM – Ignatianum, 1990).
De Botton Alain, Architektura szczęścia, przeł. Krzysztof Środa (Warszawa: Czuły Barbarzyńca Press, 2010).
Grabowski Leszek, Detale krakowskich czynszówek i domów. Wybrane drzwi i portale, klamki, okna i obramienia, witraże i figury naścienne. Część XII. Krakowski kalejdoskop (2019–2024) Śródmieście, Piasek, Nowy Świat, Półwsie Zwierzynieckie, Czarna Wieś, Nowa Wieś, Krowodrza, Łobzów, Bronowice Małe, Bronowice Wielkie, Kleparz, Wesoła, Grzegórzki, Dąbie, Bieńczyce, Dębniki, Zakrzówek, Ludwinów, Stradom, Kazimierz, Podgórze, Wola Duchacka, Płaszów, Prokocim, Bieżanów, Piaski Wielkie, Rajsko, Mogiła (Kraków: Leszek Grabowski, 2024).
Klimala Katarzyna, „«Szkoła berlińska» w Krakowie”, Rocznik Krakowski 68 (2002).
Kontkowski Lech, Jezuicki kościół Serca Jezusa w Krakowie (Kraków: Wydawnictwo WAM, 1994).
Kopaliński Władysław, Słownik symboli (Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2001).
Łoza Stanisław, Słownik architektów i budowniczych Polaków oraz cudzoziemców w Polsce pracujących (Warszawa: Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego. Instytut Popierania Nauki, 1930).
Jakubowska Sabina, Imiona ‒ dziedzictwo kultury. Zmienność imiennictwa w polskich środowiskach lokalnych na przykładzie rzymskokatolickiej parafii Jadowniki (Podgórne) w Małopolsce w latach 1784–2005 (Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2022).
Meus Konrad, Wadowice 1772–1914. Studium przypadku miasta galicyjskiego (Kraków: Księgarnia Akademicka, 2013).
Mysona Byrska Katarzyna, Inskrypcje na kamienicach krakowskich jako wyraz transferu idei w architekturze przełomu XIX i XX wieku (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akapit 2023).
Nowolecki Aleksander, Wykaz ulic placów kościołów i domów miasta Krakowa i Podgórza, Kraków 1880.
Oldstone-Moore Christopher, Historia brody. Zaskakujące dzieje męskiego zarostu, przeł. Mariusz Gądek (Kraków: Znak Literanova, 2017).
Piotrowska-Marchewa Monika, Nędzarze i filantropi. Problem ubóstwa w polskiej opinii publicznej w latach 1815–1863 (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004).
Purchla Jacek, Jak powstał nowoczesny Kraków. Studia nad rozwojem budowlanym miasta w okresie autonomii galicyjskiej (Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979).
Ręgorowicz Ludwik, Historya Instytutu Technicznego w Krakowie (Kraków: nakł.
Dyrekcyi C.K. Szkoły Przemysłowej w Krakowie, 1913).
Sowa w naturze i kulturze, red. Joanna Sokólska (Supraśl: Studio Komputerowe „Alleluja”, 2000).
Szerszunowicz Joanna, „Językowo-kulturowy obraz sowy w ujęciu komparatywnym”, Białostockie Archiwum Językowe 3, red. Bogusław Nowowiejski (Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2003).
Załęski Stanisław, Jezuici w Polsce, t. V, cz. 2: Jezuici w Polsce porozbiorowej 1820-1905 (Kraków: W.L. Anczyc, 1906).
Życie prywatne Polaków w XIX wieku. „Portret kobiecy” Polki w realiach epoki, red. Jarosław Kita, Mateusz Klempert, Maria Korybut-Marciniak t. III (Łódź–Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014).
Czekaj Małgorzata Magda, Imię Zofia w kontekście językowym, kulturowym i religijnym, w Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze, red. Anna Rygorowicz-Kuźma, Krzysztof Rutkowski (Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2019).
Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Łuszczkiewicz Marek (1873-1932), w Polski Słownik Biograficzny, t. 18 (Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1973).
Frybes Stanisław, „Jan Kochanowski w życiu literackim drugiej połowy XIX w.”, w Jan Kochanowski 1584–1984. Epoka, twórczość, recepcja, t. 2 (Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1989), 317–318.
Krakowski Piotr, „Styl arkadowy w architekturze dziewiętnastowiecznego Krakowa”, w Symbolae Historiae Artium (Warszawa: PWN, 1986).
Purchla Jacek, „Dzielnicowe dylematy Krakowa 1791–1991”, w Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, red. Jan M. Małecki (Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2011).
Sikorska-Kowalska Marta, „Moda na dobroczynność w wieku XIX”, w Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Moda i styl życia, t. 6, red. Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak Maria (Łódź–Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM, 2017).
Urban Jacek, Cieślak Stanisław, Z powrotem w Krakowie. Przybycie jezuitów do Krakowa w 1867 roku, w 150 lat jezuitów przy ul. Kopernika (1868–2018), red. Stanisław Cieślak SJ, Monika Stankiewicz-Kopeć, Michał Wenklar (Kraków: Akademia Ignatianum w Krakowie, 2022).
Dworzak Agata, „Dwór Heleny i Józefa Badenich w Wadowie”, Modus. Prace z historii sztuki XIV (2014): 249–266.
Łakomy Katarzyna, „Przemiany budownictwa willowego na przestrzeni dziejów”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 56/1 (2011): 27–37.
Łakomy Katarzyna, Steuer-Jurek Anna, The Gardener’s House in 19th century german architectural and landscape traditions/ Dom ogrodnika w XIX-wiecznych niemieckich tradycjach architektoniczno-krajobrazowych, „Technical Transactions Architecture” „Czasopismo Techniczne Architektura” 6-A (2014): 129.
Małecki Jan, „Kraków na przełomie XIX i XX wieku”, Nasza Przeszłość 67 (1987): 5–26.
Ogórek Bartosz, „Populacja Krakowa w kontekście długofalowych procesów demograficznych na przełomie XIX i XX wieku”, Przeszłość Demograficzna Polski 32 (2013).
Piechowie Zenon i Romana, „Dziewiętnastowieczne inskrypcje nagrobne z kościoła p.w. Wniebowzięcia n. p. Maryi (Mariackiego) w Krakowie”, Nasza Przeszłość 62 (1984): 163–186.
Rudek Marcin, „Męskość z brodą. Podróż do świata barberów i brodaczy”, Śląskie Studia Polonistyczne 1/15 (2020): 1–20.
Tomkowicz Stanisław, „Władysław Łuszczkiewicz”, Rocznik Krakowski 5 (1902): 1–46.
Wątroba Józefa SM, „Zofia Łuszczkiewicz – s. Izabella Siostra Miłosierdzia św. Wincentego A Paulo (1898-1957)”, Nasza Przeszłość 122 (2014): 107–124. Zbądzki Jakub, „Jan Kochanowski jako wzór do naśladowania – wybrane przykłady recepcji tradycji czarnoleskiej na przełomie oświecenia i romantyzmu”,
Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura 1/4 (2016): 53–66.
Baza: Genealogiczna kartoteka – baza urodzeń, małżeństw i zgonów (Polskie Towarzystwo Genealogiczne), geneteka.genealodzy.pl
Genealogiczna kartoteka – baza urodzeń, małżeństw i zgonów (Polskie Towarzystwo Genealogiczne), geneteka.genealodzy.pl.
Genealogie rodzin Rzeczpospolitej. Materiały do Polskiego Słownika Biograficzno-Genealogicznego, https://polishgenealogy.blogspot.com/2011/10/ genealogie-rodzin-rzeczypospolitej.html.
Copyright (c) 2025 University Ignatianum in Cracow
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
The Yearbook only accepts materials for publication that are free of all conflicts of interest, and that in no way involve conflicts over authorship, copyright, etc. The Editors will take action against any cases of plagiarizing, ghostwriting1, guest/honorary authorship2, etc. Where co-authored work is concerned, the Author listed first is expected to take responsibility for the submission, and is required to make clear the contributions of all of the Co-Authors involved. In the event of the publication owing its existence to funding dedicated to this purpose, this fact should be made clear: e.g. in any note of thanks/acknowledgement, or in a footnote, etc. Explicit notification should be given of any form of reprinting, with the appropriate evidence of permission to publish being furnished as required. Any impropriety on the part of Authors/Reviewers risks exposing them to appropriate responses from the relevant institutions.
______
1 This term refers to instances of a person who has made an essential contribution being omitted from the list of authors, or from notes conveying gratitude and/or acknowledgement.
2 This occurs when a person who has made either an insignificant contribution or no contribution at all nevertheless appears on the list of authors.
