Krakowska willa „Zofijówka” i jej pierwsi właściciele
architekt Antoni Łuszczkiewicz oraz jego żona – Zofia z Żelazowskich (szkic biograficzno-kulturowy z dziejów dziewiętnastowiecznego Krakowa i jego mieszkańców)
Abstract
Niniejszy artykuł, posiadający formę szkicu biograficzno-kulturowego, ma na celu przybliżenie – przez pryzmat „Zofijówki” (willi usytułowanej przy ul. M. Kopernika 30 w Krakowie) i jej pierwszych właścicieli (architekta Antoniego Łuszczkiewicza, 1838–1886, oraz jego żony Zofii z Żelazowskich Łuszczkiewiczowej, 1843–1917) – obrazu Krakowa drugiej połowy XIX wieku; a zwłaszcza terenów dawnej dzielnicy Wesoła, jak również losów (i stylu życia) jej mieszkańców. Jego celem jest też zaprezentowanie dziedzictwa kulturowego tego miejsca; od ponad 150 lat posiadającego wielowymiarowe związki z zakonem oo. jezuitów, który w roku 1868 właśnie na Wesołej znalazł swoją nową siedzibę. Na początku XX wieku kameralna willa „Zofijówka” (wskutek sprzedaży przez jej kolejnych właścicieli) stała się bowiem własnością jezuitów. W artykule przypomniano i uporządkowano niektóre fakty związane z dziejami willi, osadzając je w szerokim kontekście historyczno-kulturowym. Na podstawie materiałów źródłowych (archiwalnych) zrekonstruowano także losy jej pierwszych właścicieli – należących do jednej z bardziej znanych (w swoim czasie) krakowskich rodzin inteligenckich.
Literaturhinweise
Akty urodzeń od 1/1866 do 288/1873: Kraków, akty urodzeń i chrztów od 1866 – 1873, parafia rzymsko-katolicka p.w. Najśw. Marii Panny /B. V. M). Sygn. Akt Nr 29/328/0/1/177 Urodz. (akta 190 i 73)
Archiwum Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, rękopisy: 4165 (teczka), 5001, nr 19 (plan).
Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od r. 1864. do r. 1887. i obraz jego stanu dzisiejszego wraz z rzeczą o rektorach od czasów najdawniejszych (Kraków: [wydanie Senatu Akademickiego na pamiątkę otwarcia Collegium Novum], 1887).
Księga Pamiątkowa Jubileuszu J.I. Kraszewskiego 1879 roku (Kraków: Anczyc W.L., 1881).
Księga urodzin parafii Panny Marii z 1838 r. APK, sygn. J-937.
Nekrolog [Antoniego Łuszczkiewicza], Czas, 17 grudnia 1886, R. 39, nr 288.
Spis zmarłych chrześcijan miejscowych i obcych na r. 1885 i 1886. APK, rkps 101 II.
Borowik Aneta, Antoni Łuszczkiewicz – casus architekta doby historyzmu, „Teki Krakowskie”, t. 16 (2009), red. Stanisław Kołodziejski, Roman Marcinek, Zbigniew Myczkowski.
Borowik Aneta, Dzieje, architektura oraz twórcy Zakładu OO. Jezuitów w Chyrowie. Twórczość Antoniego Łuszczkiewicza oraz Edgara Kovátsa na tle epoki (Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012).
Breza Edward, Imiona kobiece od przymiotników i rzeczowników abstrakcyjnych, „Onomastica”, t. 44.
Bystroń Jan Stanisław, Księga imion w Polsce używanych (Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1938).
Chyrowiacy, red. Ludwik Grzebień (Kraków: Wydawnictwo WAM – Ignatianum, 1990).
De Botton Alain, Architektura szczęścia, przeł. Krzysztof Środa (Warszawa: Czuły Barbarzyńca Press, 2010).
Grabowski Leszek, Detale krakowskich czynszówek i domów. Wybrane drzwi i portale, klamki, okna i obramienia, witraże i figury naścienne. Część XII. Krakowski kalejdoskop (2019–2024) Śródmieście, Piasek, Nowy Świat, Półwsie Zwierzynieckie, Czarna Wieś, Nowa Wieś, Krowodrza, Łobzów, Bronowice Małe, Bronowice Wielkie, Kleparz, Wesoła, Grzegórzki, Dąbie, Bieńczyce, Dębniki, Zakrzówek, Ludwinów, Stradom, Kazimierz, Podgórze, Wola Duchacka, Płaszów, Prokocim, Bieżanów, Piaski Wielkie, Rajsko, Mogiła (Kraków: Leszek Grabowski, 2024).
Klimala Katarzyna, „«Szkoła berlińska» w Krakowie”, Rocznik Krakowski 68 (2002).
Kontkowski Lech, Jezuicki kościół Serca Jezusa w Krakowie (Kraków: Wydawnictwo WAM, 1994).
Kopaliński Władysław, Słownik symboli (Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2001).
Łoza Stanisław, Słownik architektów i budowniczych Polaków oraz cudzoziemców w Polsce pracujących (Warszawa: Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego. Instytut Popierania Nauki, 1930).
Jakubowska Sabina, Imiona ‒ dziedzictwo kultury. Zmienność imiennictwa w polskich środowiskach lokalnych na przykładzie rzymskokatolickiej parafii Jadowniki (Podgórne) w Małopolsce w latach 1784–2005 (Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2022).
Meus Konrad, Wadowice 1772–1914. Studium przypadku miasta galicyjskiego (Kraków: Księgarnia Akademicka, 2013).
Mysona Byrska Katarzyna, Inskrypcje na kamienicach krakowskich jako wyraz transferu idei w architekturze przełomu XIX i XX wieku (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akapit 2023).
Nowolecki Aleksander, Wykaz ulic placów kościołów i domów miasta Krakowa i Podgórza, Kraków 1880.
Oldstone-Moore Christopher, Historia brody. Zaskakujące dzieje męskiego zarostu, przeł. Mariusz Gądek (Kraków: Znak Literanova, 2017).
Piotrowska-Marchewa Monika, Nędzarze i filantropi. Problem ubóstwa w polskiej opinii publicznej w latach 1815–1863 (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004).
Purchla Jacek, Jak powstał nowoczesny Kraków. Studia nad rozwojem budowlanym miasta w okresie autonomii galicyjskiej (Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979).
Ręgorowicz Ludwik, Historya Instytutu Technicznego w Krakowie (Kraków: nakł.
Dyrekcyi C.K. Szkoły Przemysłowej w Krakowie, 1913).
Sowa w naturze i kulturze, red. Joanna Sokólska (Supraśl: Studio Komputerowe „Alleluja”, 2000).
Szerszunowicz Joanna, „Językowo-kulturowy obraz sowy w ujęciu komparatywnym”, Białostockie Archiwum Językowe 3, red. Bogusław Nowowiejski (Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2003).
Załęski Stanisław, Jezuici w Polsce, t. V, cz. 2: Jezuici w Polsce porozbiorowej 1820-1905 (Kraków: W.L. Anczyc, 1906).
Życie prywatne Polaków w XIX wieku. „Portret kobiecy” Polki w realiach epoki, red. Jarosław Kita, Mateusz Klempert, Maria Korybut-Marciniak t. III (Łódź–Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014).
Czekaj Małgorzata Magda, Imię Zofia w kontekście językowym, kulturowym i religijnym, w Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze, red. Anna Rygorowicz-Kuźma, Krzysztof Rutkowski (Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2019).
Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Łuszczkiewicz Marek (1873-1932), w Polski Słownik Biograficzny, t. 18 (Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1973).
Frybes Stanisław, „Jan Kochanowski w życiu literackim drugiej połowy XIX w.”, w Jan Kochanowski 1584–1984. Epoka, twórczość, recepcja, t. 2 (Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1989), 317–318.
Krakowski Piotr, „Styl arkadowy w architekturze dziewiętnastowiecznego Krakowa”, w Symbolae Historiae Artium (Warszawa: PWN, 1986).
Purchla Jacek, „Dzielnicowe dylematy Krakowa 1791–1991”, w Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, red. Jan M. Małecki (Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2011).
Sikorska-Kowalska Marta, „Moda na dobroczynność w wieku XIX”, w Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Moda i styl życia, t. 6, red. Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak Maria (Łódź–Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM, 2017).
Urban Jacek, Cieślak Stanisław, Z powrotem w Krakowie. Przybycie jezuitów do Krakowa w 1867 roku, w 150 lat jezuitów przy ul. Kopernika (1868–2018), red. Stanisław Cieślak SJ, Monika Stankiewicz-Kopeć, Michał Wenklar (Kraków: Akademia Ignatianum w Krakowie, 2022).
Dworzak Agata, „Dwór Heleny i Józefa Badenich w Wadowie”, Modus. Prace z historii sztuki XIV (2014): 249–266.
Łakomy Katarzyna, „Przemiany budownictwa willowego na przestrzeni dziejów”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 56/1 (2011): 27–37.
Łakomy Katarzyna, Steuer-Jurek Anna, The Gardener’s House in 19th century german architectural and landscape traditions/ Dom ogrodnika w XIX-wiecznych niemieckich tradycjach architektoniczno-krajobrazowych, „Technical Transactions Architecture” „Czasopismo Techniczne Architektura” 6-A (2014): 129.
Małecki Jan, „Kraków na przełomie XIX i XX wieku”, Nasza Przeszłość 67 (1987): 5–26.
Ogórek Bartosz, „Populacja Krakowa w kontekście długofalowych procesów demograficznych na przełomie XIX i XX wieku”, Przeszłość Demograficzna Polski 32 (2013).
Piechowie Zenon i Romana, „Dziewiętnastowieczne inskrypcje nagrobne z kościoła p.w. Wniebowzięcia n. p. Maryi (Mariackiego) w Krakowie”, Nasza Przeszłość 62 (1984): 163–186.
Rudek Marcin, „Męskość z brodą. Podróż do świata barberów i brodaczy”, Śląskie Studia Polonistyczne 1/15 (2020): 1–20.
Tomkowicz Stanisław, „Władysław Łuszczkiewicz”, Rocznik Krakowski 5 (1902): 1–46.
Wątroba Józefa SM, „Zofia Łuszczkiewicz – s. Izabella Siostra Miłosierdzia św. Wincentego A Paulo (1898-1957)”, Nasza Przeszłość 122 (2014): 107–124. Zbądzki Jakub, „Jan Kochanowski jako wzór do naśladowania – wybrane przykłady recepcji tradycji czarnoleskiej na przełomie oświecenia i romantyzmu”,
Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura 1/4 (2016): 53–66.
Baza: Genealogiczna kartoteka – baza urodzeń, małżeństw i zgonów (Polskie Towarzystwo Genealogiczne), geneteka.genealodzy.pl
Genealogiczna kartoteka – baza urodzeń, małżeństw i zgonów (Polskie Towarzystwo Genealogiczne), geneteka.genealodzy.pl.
Genealogie rodzin Rzeczpospolitej. Materiały do Polskiego Słownika Biograficzno-Genealogicznego, https://polishgenealogy.blogspot.com/2011/10/ genealogie-rodzin-rzeczypospolitej.html.
Copyright (c) 2025 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Keine Bearbeitungen 4.0 International.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
