The Military Career of Mikołaj Zebrzydowski, the Voivode of Cracow
Abstract
The aim of the article is to trace the military career of Mikołaj Zebrzydowski, the Voivode of Cracow, and to try to find answers to the questions to what extent it influenced his civil activities and helped build the prestige of Zebrzydowski and his family. The research was carried out on the basis of manuscript and printed sources (The Crown Register, fiscal and military documents, correspondence, diaries), as well as the secondary literature on the subject. The thesis adopted at the beginning of the research assumed that the military service – first as the cavalry captain, then the court hetman – played an important role in Zebrzydowski’s life, significantly contributing to the development of his civil service career and allowing him to accumulate wealth, especially due to the granting of royal estates. A direct and indirect analysis of primary and secondary sources allowed to positively verify the adopted research assumptions. Mikołaj Zebrzydowski was not one of the most outstanding captain of the era of Stephen Bathory and Sigismund III, but military service played a significant role in his career. The trust of Stephen Bathory, and especially of his closest associate, the Chancellor and the Crown Hetman Jan Zamoyski, gained during war expeditions, resulted in granting offices and royal estates and allowed Zebrzydowski to climb to the top of the senatorial hierarchy and lay the foundations for the power of the family. The forms of Zebrzydowski’s military activity change with the rhythm of his promotions. The captain of the court cavalry in the years 1576–1582, and then of the quarter army, he becomes, by gaining the dignity of the Captain of Cracow, the guardian of the capital of the state, and then as the Lublin voivode and the court hetman he commands a significant – at that time – military units. The expenses incurred in connection with the military expenditures, however, are returned not so much due to the income from his military pay, but thanks to the royal grace and Zamoyski’s trust.
References
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Archiwum Skarbu Koronnego: dz. II, rkps 32a, 33, 34 dz. V, rkps 6
Archiwum Skarbowo-Wojskowe Dz. 82, rkps 6, dz. 86, rkps 29, 30, 35
Archiwum Zamoyskich: rkps 708
Metryka Koronna: Księgi wpisów, rkps 123, 133
Akta Metryki Koronnej co ważniejsze z czasów Stefana Batorego 1576–1586, wyd. Adolf Pawiński (Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1882).
Archiwum Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t. I: 1553– 1579, wyd. Wacław Sobieski (Warszawa: Druk Piotra Laskauera i S-ki, 1904). Dziennik domu zakonnego Tow. Jezusowego u św. Barbary w Krakowie lat dwadzieścia 1579–1599 (włącznie), wyd. Józef Szujski, Stanisław Załęcki SJ, Scriptores Rerum Polonicarum, t. 7 (Kraków: Akademia Umiejętności, 1881).
Heidenstein Reinhold, Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594 ksiąg XII, tłum. Michał Gliszczyński, oprac. Janusz Byliński, Władysław Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2015).
Heidenstein Reinhold, Pamiętniki wojny moskiewskiej w 6 księgach, tłum. Jan Czubek, oprac. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2017).
Joachima Bielskiego dalszy ciąg Kroniki Polskiej zawierającej dzieje od 1587 do 1598 r., wyd. Franciszek Maksymilian Sobieszczański (Warszawa: nakładem i drukiem Samuela Orgelbranda księgarza i typografa, 1851).
Kronika Marcina Bielskiego, t. III, wyd. Kazimierz Józef Turowski (Sanok: nakł. i druk Karola Pollaka, 1856).
Piotrowski Jan, Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Psków, wyd. Aleksander Czuczyński (Kraków: Księgarnia Spółki Wydawniczej Polskiej, 1894).
Początki panowania w Polsce Stefana Batorego 1575–1577 r. Listy, uniwersały, instrukcje, wyd. Adolf Pawiński (Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1877).
Polskie ustawy i artykuły wojskowe od XV do XVIII wieku, wyd. Stanisław Kutrzeba (Warszawa: Polska Akademia Umiejętności, 1937).
Possevino Antonio, Moscovia, tłum. Albert Warkotsch (Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1988).
Roczniki domu Orzelskich przez Jana Orzelskiego, kasztelana rogozińskiego, starostę kosteńskiego, spisane Roku Pańskiego 1611, tłum. Stanisław Budziński, oprac. Włodzimierz Kaczorowski (Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2018).
Sprawy wojenne króla Stefana Batorego. Dyjaryjusze, relacyje, listy i akta z lat 1576–1586, wyd. Ignacy Polkowski (Kraków: Akademia Umiejętności, 1887). Stefan Batory pod Gdańskiem w 1576–77 r. Listy, uniwersały, instrukcye, wyd.
Adolf Pawiński (Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1877).
Suentoslai Orzelski Interregni Poloniae libros 1572–1576, ed. Edward Kuntze, Scriptores Rerum Polonicarum, t. 22 (Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1917).
Дневник последнего похода Стефана Батория на Россию (осада Пскова) и дипломатическая переписка того времени, относящаяся главным образом к заключению Запольского мира (1581-1582 г.), изд. Михайл Осипович (Иосифович) Коялович (Санктпетербург: Типография Императорской Академии наук, 1867).
Besala Jerzy, Stefan Batory (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992). Byliński Janusz, „Mikołaj Zebrzydowski, zasłużony rotmistrz królewski – niefortunny wódz rokoszu 1606–1608”, w: Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustatis. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu, red. Ewa Kozerska, Marek Maciejewski, Piotr Stec (Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2015), 291–348.
Chłapowski Krzysztof, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (Materiały źródłowe) (Warszawa–Bellerive-sur-Allier: Wydawnictwo DiG, 2017).
Dubas-Urwanowicz Ewa, Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta (Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 1998).
Dzieszyński Ryszard, Byczyna 1588 (Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2017).
Gawron Przemysław, „Hetman i kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski wobec sporu o uprawnienia buławy w dobie zjazdu kolskiego w roku 1590”, w: Wobec króla i Rzeczpospolitej. Magnateria w XVI–XVIII wieku, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz (Kraków: Wydawnictwo Avalon, 2012), 637–669.
Gąsiorowska Patrycja, „Od Jana do Michała. Zarys dziejów rodu Zebrzydowskich”, w: Mikołaj Zebrzydowski (1553–1620), palatinus et capitaneus Cracoviensis, fundator et defensor Ecclesiae. W czterechsetną rocznicę śmierci, red. Aleksander Krzysztof Sitnik OFM (Kraków: Wydawnictwo Homini, 2021), 11–47.
Grabowski Radosław, Guzów 5 VII 1607 (Zabrze: Wydawnictwo inforteditions, 2005).
Graff Tomasz, Wołyniec Bartłomiej, Wróbel Elżbieta Elena, Mikołaj Zebrzydowski 1553–1620. Szkic biograficzny (Kraków: Księgarnia Akademicka, 2020).
Guzowski Piotr, „Bernard Maciejowski i Mikołaj Zebrzydowski – biografie (prawie) równoległe”, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI– XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz, Ewa Dubas-Urwanowicz, Piotr Guzowski (Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2003), 71–93.
Kocowski Bronisław, Wyprawa Tatarów na Węgry przez Polskę w 1594 r. (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1948).
Kupisz Dariusz, Połock 1579 (Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2003). Kupisz Dariusz, Psków 1581–1582 (Warszawa: Wydawnictwo Bellona 2006).
Kupisz Dariusz, “The Polish-Lithuanian military in the reign of King Stefan Bathory (1576–1586)”, w: Warfare in Eastern Europe 1500–1800, ed. Brian J. Davies (Leiden: Brill 2012), 63–92.
Lepszy Kazimierz, Oblężenie Krakowa przez arcyksięcia Maksymiliana (1587), wyd. II (Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015).
Łopatecki Karol, „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku (Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2012).
Maciszewski Jarema, Wojna domowa w Polsce (1606–1609). Część I. Od Stężycy do Janowca (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1960).
Maciszewski Jarema, „W przededniu bitwy guzowskiej”, w: Z dziejów wojny i polityki. Księga pamiątkowa ku uczczeniu siedemdziesiątej rocznicy urodzin Prof. Dra Janusza Wolińskiego, red. Stanisław Herbst, Tadeusz Jędruszczak, Ignacy Pawłowski, Władysław Tomkiewicz (Warszawa: Wojskowa Akademia Polityczna im. F. Dzierżyńskiego. Wydział Historyczno-Polityczny, 1964), 179–189.
Makowiec Paweł, „Działalność wojskowa hetmana Floriana Zebrzydowskiego”, w: Materiały do historii wojskowości, nr 2, red. Antoni Krzysztof Sobczak, Janusz Waldemar Jasiński (Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna im. A. Gieysztora w Pułtusku, 2004), 11–18.
Natanson Leski Jan, Epoka Stefana Batorego w dziejach granicy wschodniej Rzeczypospolitej, wyd. II (Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014).
Olejnik Karol, Stefan Batory 1533–1586 (Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988).
Pawłowska-Kubik Agnieszka, Rokosz sandomierski 1606–1609. Rzeczpospolita na politycznym rozdrożu (Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2019).
Pieńkowski Maciej Adam, Trudna droga do władzy w Rzeczypospolitej. Sejm koronacyjny Zygmunta III 1587/1588 i sejm pacyfikacyjny 1589 roku (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2021).
Plewczyński Marek, Wojny i wojskowość polska w XVI wieku, t. III: Lata 1576– 1599 (Zabrze–Tarnowskie Góry: Wydawnictwo inforteditions, 2013).
Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, red. Irena Kaniewska (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2013).
Sikora Radosław, Lubieszów 17 IV 1577 (Zabrze: Wydawnictwo inforteditions, 2005).
Skorupa Dariusz, „Bitwa pod Bukowem 20 października 1600 r.”, w: Staropolska sztuka wojenna XVI–XVII wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Jaremie Maciszewskiemu pod redakcją Mirosława Nagielskiego (Warszawa: Wydawnictwo DIG, 2002).
Urzędnicy centralni oraz nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. Krzysztof Chłapowski et al., red. Antoni Gąsiorowski (Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1992).
Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Krzysztof Chłapowski, Alina Falniowska-Gradowska, red. Antoni Gąsiorowski (Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1993).
Wimmer Jan, Odparcie najazdu arcyksięcia Maksymiliana w 1587–8 r. (Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1955).
Wrede Marek, Itinerarium króla Stefana Batorego 1576–1586 (Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010).
Wyczawski Hieronim Eugeniusz, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów i kalwaryjskich dróżek (Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo Calvarianum, 2006).
Ciara Marek, „Konfederacje wojskowe w Polsce w latach 1590–1610”, Studia i Materiały do Historii Wojskowości 31 (1988): 61–80.
Czamańska Ilona, „Czy naprawdę były to awantury? Interwencje polskie w Mołdawii w latach 1595–1616”, Balcanica Posnaniensia 27/2 (2021): 57–79.
Duda Paweł, „Obraz bitwy pod Guzowem w świetle relacji nuncjusza papieskiego Francesca Simonetty”, Wieki Stare i Nowe 2 (7) (2010): 9–23.
Jasnowski Jerzy, „Materiały do działalności wojskowej Floriana Zebrzydowskiego”, Przegląd Historyczno-Wojskowy 9 (1937), z. 2: 267–304.
Kotarski Henryk, „Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576– 1582. Sprawy organizacyjne”, cz. I, Studia i materiały do historii wojskowości, 16 (1970), cz. 2: 63–123; cz. II, SMHW 17 (1971), cz. 1: 51–124; cz. III, SMHW 17 (1971), cz. 2: 81–151; cz. IV, SMHW 18 (1972), cz. 1: 3–92; cz. V, SMHW 18 (1972), cz. 2: 43–104.
Milewski Dariusz, „A campaign ot the great hetman Jan Zamoyski in Moldavia (1595. Part. I. Politico-diplomatic and military preliminaries”, Codrul Cosminului 18 (2012), no. 2: 261–286.
Milewski Dariusz, A campaign of the great hetman Jan Zamoyski in Moldavia (1595. Part.II, The battle of Țuțora and aftermath”, Codrul Cosminului 19 (2013), no. 1: 57–76.
Opaliński Edward, „Zjazd w Jędrzejowie w 1576 roku”, Kwartalnik Historyczny 109 (2002), nr 2: 15–40.
Pieńkowski Maciej Adam, „«To jest firmamentum potestatis regia». Wojsko kwarciane w latach 1587–1588”, Przegląd Historyczno-Wojskowy (2021), nr 3: 9–42.
Plewczyński Marek, „Bitwa pod Byczyną 24.01.1588 r.”, Studia i Materiały do Historii Wojskowości 17 (1971), cz. 1: 125–170.
Ryś Jan, „Związki Mikołaja Zebrzydowskiego (1553–1620) z Krakowem”, Studia Historyczne 24 (1986), z. 2: 181–193.
Copyright (c) 2023 Jesuit University Ignatianum in Krakow
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
The Yearbook only accepts materials for publication that are free of all conflicts of interest, and that in no way involve conflicts over authorship, copyright, etc. The Editors will take action against any cases of plagiarizing, ghostwriting1, guest/honorary authorship2, etc. Where co-authored work is concerned, the Author listed first is expected to take responsibility for the submission, and is required to make clear the contributions of all of the Co-Authors involved. In the event of the publication owing its existence to funding dedicated to this purpose, this fact should be made clear: e.g. in any note of thanks/acknowledgement, or in a footnote, etc. Explicit notification should be given of any form of reprinting, with the appropriate evidence of permission to publish being furnished as required. Any impropriety on the part of Authors/Reviewers risks exposing them to appropriate responses from the relevant institutions.
______
1 This term refers to instances of a person who has made an essential contribution being omitted from the list of authors, or from notes conveying gratitude and/or acknowledgement.
2 This occurs when a person who has made either an insignificant contribution or no contribution at all nevertheless appears on the list of authors.
