Racjonalne przekonania religijne bez naturalnego rozumu?
Krytyczne studium stanowiska Alvina Plantingi
Abstrakt
Zgodnie z intuicją, która jest bardzo popularna na Zachodzie, przekonania, w tym przekonania religijne, muszą być poparte wystarczającymi dowodami, aby można je było uznać za racjonalne (lub uzasadnione) (ewidencjalizm). Plantinga formułuje własne poglądy na temat racjonalności przekonań religijnych, które uważa za przeciwstawne do tradycyjnego poglądu. Centralna teza jego stanowiska głosi, że przekonania religijne są całkowicie racjonalne, gdy są przyjmowane w sposób podstawowy, to znaczy bez dowodów czy argumentów, a nawet bez użycia naturalnego rozumu. Według Plantingi ludzie mogli nabyć swoje przekonania religijne za pomocą nadzwyczajnej zdolności poznawczej, którą nazywa, za Calvinem, sensus divinitatis. W niniejszym artykule stawiam pytanie, czy Plantinga skutecznie odrzuca tradycyjną intuicję dotyczącą potrzeby naturalnego rozumu w przypadku przekonań religijnych. W tym celu najpierw odnoszę się do rozumienia przez Plantingę tradycyjnego pojęcia racjonalności przekonań religijnych. Następnie podsumowuję poglądy Plantingi na temat trzeciego warunku wiedzy i jego koncepcję racjonalności przekonań religijnych. Potem przechodzę do krytycznej części artykułu. Wskazuję na niewystarczalność stanowiska Plantingi. W tym celu analizuję i krytykuję jego argument, że posiadanie wystarczających dowodów na przekonania religijne nie jest epistemicznym obowiązkiem. Twierdzę, że Plantinga odrzuca tylko jedno rozumienie tego wymogu, co nie wystarcza, aby odrzucić całą ideę ewidencjalizmu. Następnie krytykuję stanowisko Plantingi w kwestii trzeciego warunku wiedzy, który nazywa gwarancją. W tym celu przywołuję argument Laurence’a BonJoura przeciwko eksternalizmowi, ponieważ moja krytyka stanowiska Plantingi jest analogiczna do argumentu BonJoura. Jeśli moja krytyka jest skuteczna, to nie jest tak, że przekonania religijne mogą być utrzymywane w racjonalny sposób bez użycia naturalnego rozumu, ponieważ w takim przypadku podmiot byłby epistemicznie nieodpowiedzialny.
Bibliografia
Odoj Ewa, Wiara bez świadectw? Wokół Alvina Plantingi krytyki ewidencjalizmu w epistemologii religii (Lublin: TN KUL, 2020).
Plantinga Alvin, Warrant and Proper Function (New York: Oxford University Press, 1993).
Plantinga Alvin, Warranted Christian Belief (New York: Oxford University Press, 2000).
BonJour Laurence, “Externalist Theories of Empirical Knowledge”, Midwest Studies in Philosophy 5 (1980): 53–73.
Feldman Richard, “Cliffford’s Principle and James’s Option”, Social Epistemology 20 (2006): 19–33.
Koons Jeremy, “Plantinga on Properly Basic Belief in God: Lessons from the Epistemology of Perception”, The Philosophical Quarterly 61 (245) (2011): 839–850.
Odoj Ewa, “Plantinga’s Interpretation of Epistemological Deontologism”, Roczniki Filozoficzne 70 (4) (2022): 437–453.
Plantinga Alvin, “The Foundations of Theism: A Reply”, Faith and Philosophy 3 (3) (1986): 298–313 [Polish translation: Plantinga Alvin, Quinn Philip L., Filozoficzne podstawy teizmu, transl. Marcin Iwanicki, Joanna Klara Teske (Lublin: Academicon, 2024), forthcoming].
Plantinga Alvin, “The Prospects for Natural Theology”, Philosophical Perspectives 5 (1991): 287–315.
Quinn Philip L., “In Search of the Foundations of Theism”, Faith and Philosophy 2 (4) (1985): 469–486 [Polish translation: Plantinga Alvin, Quinn Philip L., Filozoficzne podstawy teizmu, transl. Marcin Iwanicki, Joanna Klara Teske (Lublin: Academicon, 2024), forthcoming].
Clifford William K., “The Ethics of Belief ”, in: Lectures and Essays, eds. Leslie Stephen and Frederick Pollock (London: Macmillan and Co., 1879).
Greco John, “Is Natural Theology Necessary for Theistic Knowledge?”, in: Linda Zagzebski (ed.), Rational Faith: Catholic Responses to Reformed Epistemology (Notre Dame: University of Notre Dame Press, 1993), 168–198.
Plantinga Alvin, “Reason and Belief in God”, in: Faith and Rationality. Reason and Belief in God, eds. Alvin Plantinga, Nicholas Wolterstorff (Notre Dame: University of Notre Dame Press 1983), 16–93. [Polish translation: Plantinga Alvin, Quinn Philip L., Filozoficzne podstawy teizmu, transl. Marcin Iwanicki, Joanna Klara Teske (Lublin: Academicon, 2024), forthcoming].
Quinn Philip L., “The Foundations of Theism Again: A Rejoinder to Plantinga”, in: Linda Zagzebski (ed.), Rational Faith: Catholic Responses to Reformed Epistemology (Notre Dame: University of Notre Dame Press, 1993), 14–47 [Polish translation: Plantinga Alvin, Quinn Philip L., Filozoficzne podstawy teizmu, transl. Marcin Iwanicki, Joanna Klara Teske (Lublin: Academicon, 2024), forthcoming].
Copyright (c) 2024 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
