Filozofia w tzw. wielkiej nauce

Jacek Poznański

doi:10.5281/zenodo.827363

Jacek Poznański Instytut Filozofii, Akademia Ignatianum w Krakowie

DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.827363

Abstract

Rozumienie terminu „nauka”, jak i jego odniesienia przedmiotowe przechodziły ważne zmiany na przestrzeni wieków. W szczególności wiek XX był sceną istotnych przekształceń wewnątrz nauki, a w konsekwencji ożywionych dyskusji. Jedną z takich przemian, rzadko zauważaną przez filozofów nauki, było wyłonienie się projektów badawczych przeprowadzanych na wielką skalę, zwanych często „wielką nauką”. Takie projekty wymagają nowych sposobów organizacji i funkcjonowania nauki. W szczególnie istotny sposób wpływają na naukę rozumianą jako aktywność oraz jako instytucję, lecz również jej wytworowe rozumienie (teorie, hipotezy) pozostaje pod wpływem tych przemian. Celem niniejszego artykułu jest zidentyfikowanie i artykulacja filozoficznych aspektów opisanej sytuacji nauki. Rozpoczynam od zarysu historycznego rozwoju wielkiej nauki. Następnie, odwołując się do innych badaczy, poszukuję definicji tego zjawiska. Wskazuję też na niektóre kierunki w rozwoju dwudziestowiecznej filozofii nauki i sugeruję potrzebę konstruowania filozofii wielkiej nauki. Winna to być na tyle szeroko rozumiana filozofia nauki, aby w adekwatny sposób poddawała analizie szeroki zestaw zagadnień filozoficznych pojawiających się w najbardziej rozwiniętych gałęziach nauk przyrodniczych. Wybór tych zagadnień prezentuję w ostatniej części artykułu.

Literaturhinweise

Ackermann, R. (1989), 'The new experimentalism', British Journal for Philosophy of Science(40(2)), 185--190.

Agazzi, E. (1997), Dobro, zło i~nauka. Etyczny wymiar działalności naukowo-technicznej, Oficyna Akademicka OAK, Warszawa.

Amsterdamski, S. (1983), Między historią a metodą. Spory o racjonalność nauki, PIW, Warszawa.

Baird, D. & Faust, T. (1990), 'Scientific instruments, scientific progress and the cyclotron', The British Journal for the Philosophy of Science(41(2)), 147--175.

Baker, G. & Kitcher, P. (2014), Philosophy of science. A~new introduction, Oxford University Press, New York, Oxford.

Białas, A.Heller, M.; Polak, P.; Mączka, J. & Szczerbińska-Polak, M., ed., (2009), Nauka, media, uczeni, Wydawnictwo Biblos, Tarnów, pp. 11--15.

Bush, V. (), Science — The endless frontier. A~Report to the President by Vannevar Bush, Director of the Office of Scientific Research and Development, July 1945.

Fay, C. N. (1912), Big business and government, Moffat, Yard & Company, New York.

Galison, P.Galison, P. & Hevly, B., ed., (1992), Introduction: The many faces of big science, Stanford University Press, Stanford, pp. 1--17.

Geymonat, L. (1966), Filozofia a~filozofia nauki, PWN, Warszawa.

Giere, R. N.Newton-Smith, W. H., ed., (2001), Theories, Blackwell, Malden MA, Oxford, pp. 515--524.

Giudice, G. F. (2011), Big science and the Large Hadron Collider.

Goćkowski, J. (1996), Ethos nauki i~role uczonych, Wydawnictwo i~Drukarnia „Secesja”, Kraków.

Hajduk, Z. (1978), 'Tradycyjny i~deskryptywny sposób rekonstruowania teorii empirycznych', Roczniki Filozoficzne(26(3)), 21--37.

Hajduk, Z. (1996), 'Wartościowanie w~technologii', Roczniki Filozoficzne(44(3)), 5--33.

Hajduk, Z. (2012), Filozofia nauk przyrodniczych. Uaktualniony wybór elementarnych kwestii, Wydawnictwo KUL, Lublin.

Hevly, B.Galison, P. & Hevly, B., ed., (1992), Afterword: Reflections on big science and big history, Stanford University Press, Stanford, pp. 355--363.

JMK (), 'Wielka nauka i~jej problemy'.

Kamiński, S.Bronk, A., ed. (1992), Nauka i~metoda. Pojęcie nauki i~klasyfikacja nauk, Pisma wybrane, Vol. 4, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin.

Kitcher, P. (2012), Philosophy of science, Encyclopæedia Britannica, inc..

Kunicki-Goldfinger, W. J. H.Goćkowski, J. & Pigoń, K., ed., (1991), Problemy moralne poznania naukowego i~zastosowań nauki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Polska Akademia Nauk, Wrocław, Warszawa, Kraków, pp. 95--106.

Poznański, J. (2014), 'Niekończący się postęp i~nieusuwalne granice nauki', Rocznik Filozoficzny Ignatianum(20(2)), 80--90.

Poznański, J. (2014), 'Postęp i~granice nauk przyrodniczych w~ujęciu Nicholasa Reschera', PhD thesis, Wydział Filozoficzny, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła~II.

Quay, P. M. (1974), 'Progress as a~demarcation criterion for science', Philosophy of Science(41(2)), 154--170.

Rescher, N. (1977), Methodological pragmatism. A~systems-theoretic approach to the theory of knowledge, Blackwell, Oxford.

Rescher, N. (1978), Scientific progress. A~philosophical essay on the economics of research in natural science, Blackwell, Oxford.

Rescher, N. (1999), The limits of science, University of Pittsburgh Press, Pittsburgh.

Schumpeter, J. A. (1934), The theory of economic development. An inquiry into profits, capital, credit, interest, and the business cycle, Harvard University Press, Cambridge.

Schumpeter, J. A. (1939), Business cycles. A~theoretical, historical, and statistical analysis of the capitalist process, McGraw-Hill Book Company, New York.

de Solla Price & J., D. (1967), Mała nauka — wielka nauka, PWN, Warszawa.

de Solla Price & J., D. (1986), Little science, big science… and beyond, Columbia University Press, New York.

Vermeulen, N. (2010), Supersizing science. On building large-scale research projects in biology, Dissertation.com, Boca Raton (USA).

Vermeulen, N. (2016), 'Big Biology: Supersizing science during the emergence of the 21st century', NTM Zeitschrift für Geschichte der Wissenschaften, Technik und Medizin(24(2)), 195--223.

Vermeulen, N.; Parker, J. N. & Penders, B. (2010), 'Big, small or mezzo? Lessons from science studies for the ongoing debate about „big” versus „little” research projects', European Molecular Biology Organization Reports(11(6)), 420--423.

Vermeulen, N. & Penders, B.Cleveland, C. J., ed., (2007), Big science, Environmental Information Coalition, National Council for Science and the Environment, Washington.

Weinberg, A. M. (1961), 'Impact of large-scale science on the United States', Science(134(3473)), 161--164.

Weinberg, A. M. (1967), Reflections on Big Science, Pergamon Press, Oxford.

Weinberg, S. (2012), 'The crisis of big science', The New York Review of Books(59(8)), 59--62.

Zeidler, P.Sobczyńska, D. & Zeidler, P., ed., (1994), Nowy eksperymentalizm a~teoretycyzm. Spór o~przedmiot i~sposób uprawiania filozofii nauki, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, pp. 87--108.