Treści filozoficzno-moralne w traktacie "O Lichwie..." ks. Marcina Śmigleckiego SJ (1563–1618)
Abstract
Traktat Marcina Śmigleckiego SJ "O Lichwie..." jest pierwszą ściśle naukową próbą ukazania sytuacji ekonomicznej i społecznej warstwy mieszczańskiej i chłopskiej w Polsce i na Litwie na przełomie XVI i XVII wieku. Autor, będąc znakomitym logikiem, wyraził swoje poglądy w sposób niezwykle precyzyjny, ograniczając przy tym język techniczny (filozoficzno--prawniczy) do minimum, tak by jego traktat był zrozumiały dla czytelników różnych stanów i o różnym wykształceniu. Celna analiza sytuacji ekonomiczno-społecznej oraz przejrzyście sformułowane postulaty sprawiły, że traktat był przez dwa kolejne stulecia praktycznym podręcznikiem sprawiedliwej postawy klasy panującej w stosunku do mieszczan i chłopów. Myśli zawarte w dziele Śmigleckiego stały się punktem odniesienia dla wielu pokoleń profesorów filozofii moralnej oraz kaznodziei ludowych, którzy w swojej działalności poruszali kwestie społeczne.Literaturhinweise
Baranowski, I. (1913), 'Zmienne koleje Statutu Toruńskiego', Przegląd Historyczny(16(2)), 200--217.
Baranowski, I. (1914), Wieś i~folwark. Studya~z dziejów agrarnych Polski, nakładem Księgarni W.~Jakowickiego, Warszawa.
Bardach, J.Arnold, S., ed., (1955), Rola pańszczyźnianego folwarku i~latyfundiów magnackich, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, pp. 299--302.
Bembus, M. (1648 [1764]), Trąba gniewv bożego gromiąca grzesznikow: ná przestrogę y~vpámiętánie narodu ludzkiego. Wystáwiona w~Komećie roku 1618 mieśiącá grudniá, od Wielebnego kśiędzá Máttheuszá Bembusá doktorá theol: Soc: Jesu, a~teraz przez iednego kápłaná, teráźnieyszym czásom accomodowána. Z~dozwoleniem vrzędu duchownego, w~drukárni Łukaszá Kupiszá [w~drukarni Fortecy N.~P.~Maryi (Karmelit.)], W~Krakowie [W~Berdyczowie].
Bembus, M. (1617), Bellator Christianvs: Hoc est Ratio Christiane, pie, Feliciterque bella & apparandi & gerendi summorum Imperatorum, Regum & aliorum Christianorum Ducum exemplis expressa & notis breuibus illustrata: Accesservnt SS. Ambrosii Et Augustini militaria monita [...] / Avthore [...] Matthaeo Bembo [...], Officina Typographica Francisci Cesarij, Cracoviae.
Bembus, M. (1619), Kometa, to iest, pogrożka z~nieba, na postrach, przestrogę, y~vpomnienie ludzkie. Pokazana w~roku pańskim 1618 miesiąca grudnia. Podana do uważenia przez X.~Mattheusza Bembusa, doktora theologa Societatis Jesv. Z~dozwoleniem starszych, z~drukarniey Andrzeia Piotrkowczyka, W~Krakowie.
Benedykt, X. I. V. (1745), Encyklika Vix pervenit (O~lichwie i~innych nieuczciwych zyskach), Bazylika Matki Bożej Większej, Rzym.
Bieniarzówna, J. (1954), O~chłopskie prawa. Szkice z~dziejów wsi małopolskiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Brückner, A. (1957), Dzieje kultury polskiej, t.~1: Od czasów przedhistorycznych do r.~1506, Książka i~Wiedza, Warszawa.
Brückner, A. (1958), Dzieje kultury polskiej, t.~2: Polska u~szczytu potęgi, Książka i~Wiedza, Warszawa.
Darowski, R. (1984), 'Marcina Śmigleckiego SJ rękopiśmienne wykłady z~logiki (Akademia Wileńska, r.~1586/87)', Studia Philosophiae Christianae(20(1)), 31--53.
Darowski, R. (1994), 'Marcina Śmigleckiego SJ traktat „O~lichwie” (1596)', Rocznik Wydziału Filozoficznego TJ w Krakowie 1993-1994 t.~5, 209--228.
Darowski, R.Maryniarczyk, A., ed., (2011), Bembus Mateusz, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin, pp. 93--94.
Darowski, R.Maryniarczyk, A., ed., (2011), Elżanowski Tomasz, Polskie Towarzystwo Tomasza z~Akwinu, Lublin, pp. 355--357.
Darowski, R.Maryniarczyk, A., ed., (2011), Korman Jan, Polskie Towarzystwo Tomasza z~Akwinu, Lublin, pp. 714--715.
Darowski, R.Maryniarczyk, A., ed., (2011), Skarga Piotr (Pawęski, Powęski) — pisarz, teolog, kaznodzieja, pedagog, działacz reformy katolickiej, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin, pp. 547--550.
Darowski, R. & Bargieł, F. (2016), Logica Marcina Śmigleckiego, Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Drzymała, K. (1972), Traktat Marcina Śmigleckiego „O~lichwie y~wyderkach, czynszach, spolnych zarobkach, naymach, arendach y~o~samokupstwie krótka nauka” w~świetle nauki teologicznej na tle stosunków społeczno-ekonomicznych w~Europie Zachodniej i~w~Polsce przedrozbiorowej, Papieski Instytut Studiów Kościelnych, Rzym, pp. 143--172.
Drzymała, K. (1981), Ks. Marcin Śmiglecki~T.J., Prowincja Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego, Kraków.
Elżanowski, T. (1623), Positiones philosophicae de triplici prudentia: ethica, oeconomica, politica, propugnandae a Ioanne Poniatowski, philosophiae in Collegio Societatis Iesu Leopoliensi auditore, Anno 1623 mense die hora, in officina Ioannis Szeligae, Iaroslaviae.
Grodecki, R.Barycz, H. & Hulewicz, J., ed., (1949), Początki gospodarki folwarcznej w~Polsce, Gebethner i~Wolff, Warszawa, pp. 57--72.
Grzebień, L. (2013), 'Chronologia pobytu i~działalności Piotra Skargi w~Wilnie (1573–1584)', Senoji Lietuvos Literatura t. 35-36: Petras Skarga ir Lietuvos DidЕѕiosios KunigaikЕЎtystД—s kultЕ«ra, 15--41.
Handelsman, M. (1907), 'Przywilej piotrkowski 1388~r.: szkic historyczno-prawny', Przegląd Historyczny(4(1), 4(2), 4(3)), 20--36, 149--157, 349--362.
Janowski, P. & Dobrojer, O. (2002), Konfederacja Warszawska, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, pp. kol. 564--565.
Młodzianowski, T. (1681), Kazania i~Homilyie na niedźiele doroczne, także święta uroczystsze, dla większey chwały Boga, króla królów: Nayiaśnieyszey na zawsze królowy Polskiy Boga Rodzicy Panny, Czći; od Xźiędzá, Tomasza Młodzianowskiego, Soc. Jesu napisane, zebrane, na cztery tomy rozłożone, Vol. 1--4, w~drukárni Collegium Poznańskiego Societ. Jesu, Poznań.
Młodzianowski, T. (1682), Integer Cursus theologicus et philosophicus quinque Tomis comprehensus. Praelectionum theologicarum Tomus primus De Deo, Angelis et artibus humanis, Editio secunda auctior et correctior. Cum gratia et privilegio S.~R.~M. Poloniae speciali ad quindecim annos, apud Simones Beckensteinios, Moguntiae et Dantisci.
Nowodworski, M.Nowodworski, M., ed., (1879), Lichwa, Drukarnia F.~Czerwińskiego i~S.~Niemiery, Warszawa, pp. 221--224.
Ogonowski, Z. (1985), Filozofia szkolna w~Polsce XVII~w., PWN, Warszawa.
Olszewski, J. (1619), Solea Veritatis Philosophicae In Alma Academia Vilnensi Societatis Iesv, Pro Lavrea Magisterii Philosophici Conseqvenda / A~Matthia Wylamowski, Atrivm Liberalivm Et Philosophiae Baccalavreo Propvgnandae, Typis Acad. Societatis Iesv, Vilnae.
Olszewski, J. (1632), Harmonia niebá y~ziemie na szczęśliwą elekcyę Naiaśnieyszego Władysława~IV z~łaski Bożey króla polskiego, w~książęcia Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazowieckiego, Zmudzkiego, Inflantskiego etc. Szwedzkiego, Gotskiego, Wandalskiego dźiedżicznego krola, obranego cara moskiewskiego wyprawiona przez X.~Jakuba Olszewskiego, Soc. Jesu, S.~theologiey Doktora y~dziekana theologicae facultatis, Farskiego u~S.~Jana kaznodzieię. W~Wilnie we trzech kościołach Soc. Jesu S.~Kazymirza u~Oyców Professów 2~Decemb., S.~Jana u~Fary w Academiey 5~Decemb., S.~Ignacego w~Nowicyacie 6~Decemb. Roku pańskiego 1632, Wilno: 1632 oraz w:~Kazania albo Tytuły przez Wielebnego Xiędza Jakuba Olszewskiego Soc. Jesu S.~Theolog. Doktora, kaznodźieię Żarskiego wileńskiego. Różnych lat różnym osobom wystawione, Wilno.
Olszewski, J. (1645), Kazania albo Tytuły przez Wielebnego Xiędza Jakuba Olszewskiego Soc. Jesu S.~Theolog. Doktora, kaznodźieię Żarskiego wileńskiego. Różnych lat różnym osobom wystawione, w~drukarni wileńskiey Soc. Jesu, Wilno.
Piechnik, L. (1984), Początki Akademii Wileńskiej 1570-1599, Apud „Institutum Historicum Societatis Iesu”, Rzym.
Piechnik, L.Paszenda, J., ed., (1994), Związki kulturalne dawnej Akademii Wileńskiej z~Zachodem w latach 1570-1773, Wydawnictwo WAM, Kraków, pp. 115--130.
Piekosiński, F. (1882), Obrona hipotezy najazdu jako podstawy ustroju społeczeństwa polskiego w~wiekach średnich, z~uwzględnieniem stosunków Sławian pomorskich i~zaodrzańskich (Rzecz przedstawiona na posiedzeniach Wydziału historyczno-filozoficznego Akademii Umiejętności w~Krakowie dnia 10 stycznia i~10 marca 1882 odbytych), Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Przyboś, A. (1951), Materiały do powstania Kostki Napierskiego 1651 roku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Pyszka, S. (1987), Professori di Vilna in difesa dei diritti umani dei contadini negli anni dal 1607 al 1657. Lo sviluppo della filosofia sociale nellí Accademia di Vilna sullo sfondo delle dottrine filosofico-sociali dellíepoca, rappresentate in Polonia, Pontificia Università Gregoriana, Roma.
Pyszka, S. (1998), 'L'attività pratica dei gesuiti polacchi e~lituani in favore dei contadini durante il primo secolo della presenza dell'ordine in Polonia', Forum Philosophicum t.~3, 247--273.
Pyszka, S. (2000), 'Diritti degli schiavi veri e~propri negli scritti dei moralisti del Seicento: Luis Molina SJ, Leonardus Lessius SJ e~Joannes de Lugo SJ', Studia Paedagogica Ignatiana. Rocznik Wydziału Pedagogicznego Akademii „Ignatianum” w~Krakowie t.~3, 239--275.
Pyszka, S. (2008), 'L’insegnamento della “Filosofia moralis” nei ginnasi accademici e nelle università dello Stato Polacco-Lituano nel XVII secolo alla luce dei manuali. Tentativo d’una sintesi', Rocznik Wydziału Filozoficznego WSF-P Ignatianum w~Krakowie t.~14, 31--96.
Pyszka, S. (2011), Nauczanie filozofii moralnej w~uniwersytetach i~gimnazjach akademickich w~Polsce i~na Litwie od XV do XVIII wieku w~świetle podręczników wykładowych, Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Skarga, P.Korolko, M., ed. (2012 (na podstawie wydania z~1600 roku).), Kazania sejmowe i~Wzywanie do pokuty obywatelów Korony Polskiej i~Wielkiego Księstwa Litewskiego, Intytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
Skarga, P. (1597), Kazania ná Niedziele y~Swiętá / całego Roku. X.~Piotra Skargi Societatis Iesu. Znowu od niego przeyrzáne: z~przydanim kilku Kazań Seymowych; Kazania na pogrzebie Krolowey J. M. starey […], W~Drukarni Andrzeia Piotrowczyka, W~Krakowie.
Skarga, P. (1600), Kazania O~Siedmi Sákrámentách Kośćiołá S.~Kátholickiego. Do ktorych sa przydáne Kazania Przygodne, o rozmáitych nabożeństwách wedle czásu, ktorych iest wypisány ná przodku Regestr., W~Drukárniey Andrzeiá Piotrowczyká, W~Krakowie.
Skarga, P. (1607), Proba Zakonu Societatis Jesu, W~Drukarni Andrzeia Piotrowczyka, W~Krakowie.
Skarga, P. (1610), Kazania przygodne z~innymi drobnieyszemi pracámi, o~roznych rzeczach wszelakim stanom naleźących, W~Drukarni Andrzeia Piotrowczyka, W~Krakowie.
Skarga, P. (1610), Wzywanie do pokvty obywátelow Korony Polskiey, y~W. Kśięstwá Litewskiego. Przez X.~Piotra Skarge Societatis Iesv, W~Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká, Typográphá Krola J.~M., W~Krákowie.
Skarga, P. (1814), Obrona Jezuitow, niegdyś przez Xiędza Piotra Skargę pod tytułem: Proba Zakonu Societatis Jesu, Roku 1607 wydana, A~teraz dla publiczney wiadomości przedrukowana, w~Drukarni Wiktora Dąbrowskiego, w~Warszawie.
Smiglecius, M.Nowak, L., ed. (1987), Commentaria in Organum Aristotelis, Vol. 1 i~2, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa.
Śmiglecki, M. (Roku PГЎЕ„skiego, 1621), O~Lichwie Y~O Wyderkách, Czynszách, Spolnych zarobkách, Naymách, Arendach, y~o~Sámokupstwie, Krotka Navka / pisána / Przez X. Marcina Smigleckiego Societatis Jesv, S.~Theologiey Doktorá. / Y~poszosty raz do druku przeyźrzána y~rozszerzona, W Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká, Typográphá Krola J. M., W~Krákowie.
Śmiglecki, M. (1618), Logica Martini Smiglecii Societatis Jesv, S. Theologiae Doctoris. Selectis Dispvtationibus & quaestionibus illustrata, Et in duos Tomos distributa, In qua Qvicqvid In Aristotelico Organo Vel Cognitv Necessarium, vel obscuritate perplexum, tam clarè & perspicuè, quàm solidè ac neruosè pertractatur. Cum indice Rerum copioso. Ad Perillustrem ac Magnificum Dominum, Dn̄m Thomam Zamoyscivm, &c. Cum gratia & priuilegio sacrae Caesareae Maiestatis, Ex Typographeo Ederiano apud Elisabetham Angermariam, Ingolstadii.
Śmiglecki, M. (1621), O~powinnośćiách Kmiecych w~Polscze y~w~Litwie, W~Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká, Typográphá Krola J.~M., W~Krákowie, pp. 115--127.
Śreniowski, S. (1955), Kwestia chłopska w~Polsce w~XVII wieku, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Tazbir, J. (1953), Reformacja a~problem chłopski w~Polsce XVII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław, Warszawa.
Ulanowski, B. (1894), 'Wieś polska pod względem prawnym od wieku XVI do XVIII', Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie, Rok 1893/4, 120--178.
Wicher, W. (1936), 'O.~Marcina Śmigleckiego T.~J. traktat o~lichwie i~procentach w~świetle współczesnej i~późniejszej nauki teologów', Collectanea Theologica(17(1-2)), 289--316.
Wyczański, A. (1960), Studia nad folwarkiem szlacheckim w~Polsce 1500-1580, PWN, Warszawa.
Wyczański, A. (), Studia nad folwarkiem szlacheckim w~Polsce 1500–1580, PWN, 1960, Warszawa.
Zaleski, W. (1961), Tysiąc lat naszej wspólnoty. Społeczne i gospodarcze dzieje narodu polskiego w zarysie, Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas, Londyn.
Żytkowicz, L. (1966), 'Ze studiów nad wysokością plonów w~Polsce od XVI do XVIII wieku', Kwartalnik Historyczny Kultury Materialnej(14(3)), 457--490.
Piekosiński, F., ed. (1896), Rachunki dworu króla Władysława Jagiełły i~królowej Jadwigi z~lat 1388 do 1420, Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków.
Kutrzeba, S., ed. (1911), Materiały do dziejów robocizny w~Polsce XVI wieku, Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków.
Syski, A., ed. (1935), Wybór kazań ks. T.~Młodzianowskiego S.J., t.~1. Kazania niedzielne, t.~2. Kazania świąteczne, pasyjne i~roratne, Skład Główny w~Księgarni św. Wojciecha, Warszawa.
Ochmański, W., ed. (1963), Lustracja województwa sandomierskiego 1564-1565, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław.
Madurowicz-Urbańska, H., ed. (1965), Lustracja województwa sandomierskiego 1789, cz.~1, Powiaty Sandomierski, Chęciński, Opoczyński i~Ziemia Stężycka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Oprawko, H. & Schuster, K., ed. (1971), Lustracja województwa sandomierskiego 1660-1664, Vol. 1, PWN, Kraków.
Oprawko, H. & Schuster, K., ed. (1977), Lustracja województwa sandomierskiego 1660-1664, Vol. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław, Warszawa.
Korolko, M. & Tazbir, J., ed. (1980), Konfederacja warszawska 1573 roku wielka karta polskiej tolerancji, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
Wajs, H., ed. (1993), Rachunki królewskie z~lat 1393-1395 i~1412: rachunki podrzęctwa krakowskiego, rachunki stacji nowosądeckiej, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Grzebień, L., ed. (1996), Encyklopedia wiedzy o~jezuitach na ziemiach Polski i~Litwy 1564-1995, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Instytut Kultury Religijnej, Wydawnictwo WAM,, Kraków.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
