Dispute Between the Church and the State about the Catholic Character of the Polish School (1926–1939)
Abstract
The vision of cooperation between the Catholic Church and the state authorities was firmly established in the consciousness of the Polish society in the interwar period. In the collective memory there is no recollection of sharp disputes between the Church and the political and social activists about the scope of recognition of Catholic principles as the basis for lawmaking. Before 1926, the government officials were not directly involved in the disputes. This changed after the May Coup, which is discussed in the text.
The source basis is constituted exclusively by documents produced by the state and Church offices and institutions regarding the presence of religious education and teaching in schools. Of particular cognitive value are the state documents and drafts of legal documents, memoranda of the Polish Episcopate and correspondence between state authorities (the Ministry of Religions and Public Education in Warsaw, the school superintendents and inspectorates) and the School Committee of the Polish Episcopate and the ordinary bishops of individual dioceses. Programs published by educators and education officials associated with the ruling politicians are also an important element for learning about the views of state officials on the place of religion in the Polish school system. Apart from propaganda works written by communist educators, there is virtually no literature on these issues. Consequently, this text is a source dissertation. Thus, according to a principle accepted in the humanities, it uses the methods of analysis and synthesis.
Even a cursory review of the documentation on state-church relations in matters of education and upbringing reveals the change in their character after the May Coup. Without destroying the legal order adopted in Poland, those in power and the officials subordinate to them, through a series of minor changes, tried to subordinate the Church to the state, hoping that it would become a tool for building a new citizen — the subject of the state. The sharpness of the sharpness of disputes was particularly evident in the matters of teaching and education during the 1932 school reform and the enactment of the new constitution in 1935.
References
Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), sygn. PRM A. grup. 5-2 II Konstytucja. Sprawy zmiany Konstytucji.
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (AAG), sygn. APP I 27/2-3 Nauka religii 1934–1936, 1937–1938.
Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach (AAKat.), sygn. KBA 78 Episkopat Polski: Materiały Komisji ds. Szkolnych.
Archiwum Archidiecezjalne w Łodzi (AAŁ), sygn. B. 84 Referat Szkolny 1934-1938.
Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (AAP), sygn. KA15875 Akta Komisji Szkolnej Episkopatu 1933–1938.
Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (AAP), sygn. AK 15623 Praktyki religijne w szkole powszechnej 1920–1938.
Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (AAP), sygn. NIAK 80 Szkoła 1935–1939.
Archiwum Archidiecezji w Przemyślu (AAPrz.), b. sygn. Nauka religii w szkołach.
Archiwum Kurii Diecezjalnej w Siedlcach (AKDS), AO Lit. S, dz. III, nr 12, t. X Sprawy szkolne 1935–1936.
Archiwum Kurii Diecezjalnej w Siedlcach (AKDS), AO Lit. S, dz. III, nr 34, t. I Sprawy szkolne. Kwestionariusz z 5 XI 1935.
Archiwum Kurii Diecezjalnej w Siedlcach (AKDS), AO Lit. Z, dz. III. nr 24, t. XV Zjazdy Księzy Biskupów 1929.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMKr), sygn. TS XII Rzym i biskupi 1914–1939.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMKr), sygn. TS XIII Konferencje Plenarne Episkopatu Polski.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMKr), sygn. TS XIV Komisja Szkolna: prace Komisji.
Bazylewska Ludwika, „Zadania wychowawcze państwa”, Prąd 28/6 (1935). Blüth Rafał Marceli, Wobec postulatu wychowania religijnego, Zrąb 16/4 (1933): 108–113.
Czerwiński Sławomir, „Konstytucja Państwa, a wychowanie publiczne. Przemówienie wygłoszone dnia 28 listopada 1929 we Wilnie”, w O nowy ideał wychowawczy, Sławomir Czerwiński, (Warszawa: Wydawnictwo Kultury i Oświaty, 1934).
Fordaliński Jan, Koedukacja w świetle badań współczesnej psychologii (Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej 1936).
Jędrzejewicz Janusz, „U podstaw idei wychowawczych Marszałka”, Zrąb 13 (1933): 3–5.
Jędrzejewicz Janusz, „Współczesne zagadnienia wychowawcze”, Zrąb 1 (1930): 6–20.
Jędrzejewicz Janusz, „Wychowanie Państwowe”, Zrąb 3 (1930): 311–320. Klepacz Michał, Kierunki organizacyjne oraz ideały wychowawcze we współczesnym szkolnictwie polskim (Katowice: Księgarnia i Drukarnia Katolicka, 1937). Kwiatkowski Franciszek, Wołamy o szkołę katolicką (Kraków: Wydawnictwo „Apostolstwa Modlitwy”, 1937).
Mały Rocznik Statystyczny 1931, red. Edward Szturm de Sztrem (Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1931).
Mały Rocznik Statystyczny 1937, red. Edward Szturm de Sztrem (Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1937).
Mały Rocznik Statystyczny 1939, red. Edward Szturm de Sztrem (Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1939).
Męczkowska Teodora, „Zagadnienie koedukacji w teorii i praktyce”, Zrąb 4, t. 16 (1933): 46–67.
Podoski Bohdan, „Prace nad konstytucją kwietniową”, Niepodległość 12 (1979): 180–199.
Skwarczyński Adam, „Myśl wychowawcza Piłsudskiego”, Zrąb 13 (1933): 9–14. Sprawozdanie stenograficzne z 60.–61. i 81. posiedzenia Sejmu RP.
Szydelski Stefan, Z ostatnich walk o religijny charakter szkoły polskiej. (Uwagi uzupełniające), Ateneum Kapłańskie 180 (1932).
Śliwiński Walerian, „Wychowanie katolickie a państwowe”, Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie 22/12 (1932): 483–485.
Świtalski Kazimierz, Diariusz 1919–1935, oprac. Andrzej Garlicki i Ryszard Świętek (Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1992).
Wyszyński Stefan, „Z ostatnich walk o religijny charakter szkoły polskiej”, Ateneum Kapłańskie 181 (1932): 53–61.
Zjazd Oświatowy. Tezy i skróty referatów (Warszawa: [b.w.], 1926). Żongołłowicz Bronisław, Dzienniki 1930–1936, opr. Dorota Zamojska (Warszawa: Wydawnictwo „Przeglądu Wschodniego” i Studium Europy Wschodniej UW, 2004).
Araszkiewicz Feliks W., Geneza ustaw z roku 1932 o szkolnictwie państwowym i prywatnym, Przegląd Historyczno-Oświatowy 14 (1971): 550–555.
Gertsmann Adam, „O wychowaniu państwowym”, Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy 24/5, (1935).
J. Lb., „Wychowanie religijne i wychowanie państwowe”, Kurier Poranny 59/35 (1935): 4.
„List Episkopatu polskiego w sprawie reformy szkolnictwa [z 18 lutego 1932]”, Wiadomości Archidiecezji Warszawskiej 22/2 (1932): 63–64.
„Okólnik z 31 października 1936 r. w sprawie koedukacji w publicznych szkołach powszechnych”, Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie 27/3 (1937): 103–105.
Szymański Antoni, „Rewizja Konstytucji marcowej i postulaty katolickie”, Prąd 18/4 (1930): 233–246.
Roskwitalski Józef, „Wartości wychowania państwowego w religii”, Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej 7/12 (1935).
Weryński Henryk, „Dookoła problemu koedukacji. Zainteresowanie zagadnieniem”, Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy 24/9 (1935): 391–402.
[b.a.], „Katolicki Kraków przeciw koedukacji”, Miesięcznik Pasterski Płocki 30/5 (1935).
[b.a.], „Nauczanie religii w szkole a wychowanie państwowe”, Piński Przegląd Diecezjalny 8/12 (1932): 5.
[b.a.], „Rodzice katoliccy przeciw koedukacji”, Biuletyn Katolickiej Agencji Prasowej 74 (1935).
[b.a.], „Protesty ludności katolickiej przeciw koedukacji”, Miesięcznik Pasterski Płocki 31/7 (1936): 318–319.
[b.a.], „Przed doniosłym rozstrzygnięciem”, Przegląd Pedagogiczny 35/34 (1926). [b.a.], „Szkoła wyznaniowa”, Prąd 28/1 (1935): 3–4.
[b.a.], „Uwagi Episkopatu Polski w przedmiocie zmian konstytucji”, Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie 21/5–6 (1931): 235–238.
[b.a.], „Ustawa o ustroju szkolnictwa w sejmie”, Głos Nauczycielski 16/23–24 (1932).
[b.a.], „Wychowanie religijne i wychowanie państwowe”, Prąd 28/3 (1935).
Ajnenkiel Andrzej, Polskie konstytucje (Warszawa: WSiP, 1982).
Araszkiewicz Feliks W., „Geneza ideałów wychowawczych Drugiej Rzeczypospolitej”, Rozprawy z Dziejów Oświaty 19 (1976): 143–174.
Araszkiewicz Feliks W., Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej (Warszawa: PWN, 1978), 152–153.
Krasowski Krzysztof, Episkopat katolicki II Rzeczypospolitej (Warszawa–Poznań: Polski Dom Wydawniczy „Ławica”, 1992).
Kukołowicz Teresa, Otręba Iwona, Poglądy na koedukację w szkole polskiej w latach 1920–1939, Rocznik Nauk Społecznych 24/2 (1996): 107–118.
Leszczyński Mariusz, Akcja Katolicka w archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego (Lublin–Pelplin: Bernardinum, 1996).
Osiński Zbigniew, Janusz Jędrzejewicz o wychowaniu, Annales Universitatis Mariae Curiae-Skłodowska 57 (2002): 249–268.
Samsel Agata, „Koedukacja w II Rzeczypospolitej – teoria i praktyka”, w Funkcja prywatnych szkół średnich w II Rzeczypospolitej, red. Elwira. J. Kryńska, (Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2004), 101–111.
Copyright (c) 2019 Jesuit University Ignatianum in Krakow
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
The Yearbook only accepts materials for publication that are free of all conflicts of interest, and that in no way involve conflicts over authorship, copyright, etc. The Editors will take action against any cases of plagiarizing, ghostwriting1, guest/honorary authorship2, etc. Where co-authored work is concerned, the Author listed first is expected to take responsibility for the submission, and is required to make clear the contributions of all of the Co-Authors involved. In the event of the publication owing its existence to funding dedicated to this purpose, this fact should be made clear: e.g. in any note of thanks/acknowledgement, or in a footnote, etc. Explicit notification should be given of any form of reprinting, with the appropriate evidence of permission to publish being furnished as required. Any impropriety on the part of Authors/Reviewers risks exposing them to appropriate responses from the relevant institutions.
______
1 This term refers to instances of a person who has made an essential contribution being omitted from the list of authors, or from notes conveying gratitude and/or acknowledgement.
2 This occurs when a person who has made either an insignificant contribution or no contribution at all nevertheless appears on the list of authors.
