Kanały informacyjne kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego na dworze hospodara mołdawskiego Jeremiego Mohyły w latach 1595–1605
His Information Channels at the Court of Moldavian Hospodar Jeremias Mohyla (1595–1605)
Abstrakt
Jan Zamoyski jako hetman wielki koronny był zobligowany do obrony granic Rzeczypospolitej, co nastręczało szczególnie dużo trudności na ustawicznie zagrożonych najazdami tatarsko-tureckimi południowo-wschodnich rubieżach państwa. Żeby skutecznie bronić kraju, musiał dysponować rozbudowaną siecią kontaktów dyplomatycznych, pozwalającą mu na uaktualnianie wiedzy na temat sytuacji polityczno-wojennej na pograniczu. W tym celu starał się nawiązać stosunki z kolejnymi hospodarami mołdawskimi oraz wołoskimi, by pozyskać w ich osobach sojuszników, informatorów, a także pośredników w kontaktach z władcami księstw naddunajskich, Imperium Osmańskim czy Chanatem Krymskim. Dzięki wyprawie w 1595 r. udało się Janowi Zamoyskiemu osadzić na tronie hospodarskim w Mołdawii Jeremiego Mohyłę, człowieka blisko z nim związanego i od niego zależnego, co pozwoliło hetmanowi na stworzenie stałego punktu dyplomatyczno-wywiadowczego na dworze w Suczawie. Celem artykułu jest ukazanie kanałów informacyjnych, którymi Jan Zamoyski otrzymywał informacje z dworu mołdawskiego, a także omówienie ich przydatności dla prowadzonej przez niego działalności jako hetmana. Analizie została poddana przechowywana w Archiwum Zamoyskich (mieszczącym się w Archiwum Głównym Akt Dawnych) korespondencja adresowana do Jana Zamoyskiego, której nadawcami byli Jeremi Mohyła, jego brat Szymon oraz Łukasz Stroicz, pełniący na dworze mołdawskim funkcję logofety. O ile listy hospodara mołdawskiego były dla hetmana cennym źródłem wiadomości o charakterze politycznym, dyplomatycznym i wojskowym, o tyle pozostali korespondenci już nie odgrywali tak znaczącej roli w jego siatce kontaktów. Jan Zamoyski wysyłał do Mołdawii także swoje sługi, które oficjalnie miały się zajmować zakupem towarów na potrzeby zamojskiego dworu, lecz niewątpliwie odgrywały też ważną rolę w gronie informatorów hetmana.
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Zamoyskich, sygn. 8, 150, 152, 207, 682, 697, 818, 819, 857, 867, 2776, 3028.
Documente privitoare la istoria Românilor, E. Hurmuzaki, supl. 2, t. 1: 1510–1600, red. Ioan Bogdan (Bucureşti: Stabilimentul Grafic I. V. Socecu, 1893).
Documente privitoare la istoria Românilor, E. Hurmuzaki, supl. 2, t. 2: 1601–1640, red. Ioan Bogdan (Bucureşti: Stabilimentul Grafic I. V. Socecu, 1895).
Jasnowski Józef, „Dwie relacje z wyprawy Zamoyskiego pod Cecorę w r. 1595”, Przegląd Historyczno-Wojskowy 10/2 (1938): 240–250.
Rajnolda Hejdensztejna sekretarza królewskiego, Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594. Ksiąg XII, 2, red. Michał Gliszczyński, Włodzimierz Spasowicz (Petersburg: Wolff Bolesław Maurycy, 1857).
Bazylow Ludwik, Siedmiogród a Polska 1576–1613 (Warszawa: PWN, 1967).
Gawron Przemysław, Hetman koronny w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej w latach 1581–1646 (Warszawa: Neriton, 2010).
Grzybowski Stanisław, Jan Zamoyski (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1994).
Horn Ildikó, Andrzej Batory (Warszawa: Neriton, 2010).
Kowalczyk Jerzy, Kultura i ideologia Jana Zamoyskiego (Warszawa: Instytut Sztuki PAN, Muzeum Zamojskie, 2005).
Milewski Dariusz, Polsko-mołdawskie stosunki polityczno-wojskowe w latach 1538–1595 (Oświęcim: Napoleon V, 2022).
Śliwiński Artur, Jan Zamoyski. Kanclerz i hetman wielki koronny (Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski, 1947).
Bobicescu Cristian A., „Jeremi Mohyła – między Zygmuntem III a kanclerzem i hetmanem wielkim koronnym Janem Zamoyskim (1591–1603). Uwagi wstępne”, Kronika Zamkowa. Roczniki 7/73 (2020): 19–34.
Bobicescu Cristian A., „Recepcja ustroju polsko-litewskiego w Mołdawii Mohyłów (1595–1611)”, cz. 1, Saeculum Christianum 29/2 (2022): 126–138.
Bobicescu Cristian A., „Tyranny and Colonization. Preliminary Considerations about the Colonization Plans of Moldavia during the Time of Jan Zamoyski”, Revue des études sud-est européennes 54/1-4 (2016): 99–118.
Czamańska Ilona, „Czy naprawdę były to awantury? Interwencje polskie w Mołdawii w latach 1595–1616”, Balcanica Posnaniensia. Acta et studia 28/2 (2021): 57–79.
Czamańska Ilona, „Caraterul legaturilor lui Jan Zamoyski cu Movilestii”, Arhiva Genealogica 3(9)/3-4 (1996): 307–312.
Milewski Dariusz, „A Campaign of the Great Hetman Jan Zamoyski in Moldavia (1595). Part I. Politico-diplomatic and Military Preliminaries”, Codrul Cosminului 18/2 (2012): 261–286.
Milewski Dariusz, „A Campaign of the Great Hetman Jan Zamoyski in Moldavia (1595). Part II. The Battle of Ţuţora and Aftermath”, Codrul Cosminului 19/1 (2013): 57–76.
Milewski Dariusz, „Między patronatem a współpracą – relacje Jana Zamoyskiego i hospodara mołdawskiego Jeremiego Mohyły (1595–1605)”, Wieki Stare i Nowe (2012): 11–31.
Wasiucionek Michał, „Kanclerz i hospodar – klientelizm nietypowy? Na marginesie stosunków Jana Zamoyskiego z Jeremim Mohyłą”, Wschodni Rocznik Humanistyczny 6 (2009): 65–72.
Bobicescu Cristian A., „Unia, inkorporacja czy lenno? Kilka uwag o stosunkach Mołdawii z Rzecząpospolitą podczas panowania Jeremiego Mohiły (1595– 1606)”, w Rzeczpospolita w XVI–XVII wieku. Państwo czy wspólnota?, red. Bogusław Dybaś, Tomasz Kempa, Paweł Hanczewski (Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2007), 219–239.
Gawron Przemysław, „Jan Zamoyski, kanclerz i hetman wielki koronny, wobec zmagań turecko-habsburskich w latach 1593-1605/6”, w Polska wobec wielkich konfliktów w Europie nowożytnej. Z dziejów dyplomacji i stosunków międzynarodowych w XV–XVIII wieku, red. Ryszard Skowron (Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, 2009), 23–47. Milewski Dariusz, „Kość niezgody. Mołdawia podczas wojny polsko-osmańskiej 1620–1621”, w Od Cecory do Chocimia. Studia z dziejów wojny Rzeczypospolitej z Turcją 1620–1621, red. Zbigniew Hundert, Paweł Tyszka (Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, 2024), 13–35.
Copyright (c) 2025 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
